Regisseur Todd Haynes: ‘Wie de waarheid aan zijn kant heeft, hoeft niets te vrezen? Vergeet het maar’

Todd Haynes, de regisseur die u omverblies met in kleurenpracht badende liefdesdrama’s als Carol en Far from Heaven, maakte met Dark Waters een eerder sobere film over David die het haalt van Goliath. ‘Al is die strijd nog niet helemaal gestreden.’

Een op feiten gebaseerde juridische thriller is op het eerste gezicht niets voor Todd Haynes. Hij is de man achter Carol (2015), de o zo verfijnde film over de liefde tussen Cate Blanchett en Rooney Mara die Knack Focus uitriep tot een van de twintig beste films van de jaren 2010. Far from Heaven (2002), zijn melodrama over een verdoken, interraciale relatie, was bijna even fabuleus. En voor I’m Not There (2007) kwam hij op het idee om Bob Dylan door zes verschillende acteurs te laten spelen – onder wie Cate Blanchett.

Wat stileren en conceptueel denken betreft, is Haynes een held, maar voor Dark Waters moest hij ineens een ingewikkelde zaak die vijftien jaar aansleepte helder uiteenzetten en zich verdiepen in de duistere wereld van vervuilende kunststoffen die mens en dier doodziek maken. Voor de sinistere, angstaanjagende reconstructie van de juridische veldslag tussen David en Goliath kon Haynes rekenen op Mark Ruffalo, Anne Hathaway en Tim Robbins. Voor een goed gesprek op uw lijfblad.

Doorgaans splits je Bob Dylan op in zes personages, tast je verboden liefdes af of bewerk je de filmklassieker Mildred Pierce voor HBO. Vandaag kom je af met een film over perfluoroctaanzuur. Mogen we dat enigszins verrassend noemen?

Todd Haynes: Zeker. (lacht) Het was ook voor mij een verrassing. Eigenlijk is Dark Waters een cadeau van Mark Ruffalo. Hij zag in de zaak-Dupont een goede, prangende film en om de een of andere reden dacht hij aan mij. Dat lag niet voor de hand. Hoezeer mijn werk hem ook bevalt, ik ben niet de eerste aan wie je denkt voor dit soort films. Toch ben ik er opgesprongen. Ten eerste heb ik Mark hoog zitten, als acteur en als activist. Ten tweede is het een aangrijpend verhaal dat verontwaardiging opwekt. Ten derde heb ik al vele jaren een boon voor films over klokkenluiders.

Echt? Enig idee waar die liefde voor whistleblowerfilms vandaan komt?

Haynes: Ik ben helemaal weg van de paranoiatrilogie van Alan J. Pakula: The Parallax View, Klute en All The President’s Men. Naar die laatste, een van de grote voorbeelden voor Dark Waters, zou ik elke week kunnen kijken. Ik word die film maar niet beu. Het vreemde is dat iedereen vooraf weet dat de journalisten van The Washington Post erin zullen slagen om de onwettige manoeuvres van president Nixon aan de kaak te stellen, en toch blijf je vol spanning kijken. Ik zou dat een mysterie willen noemen, maar dat is Pakula oneer aandoen. Híj creëert die spanning. Híj zorgt ervoor dat je vergeet dat je weet hoe het afloopt.

Zie je terugkerende patronen in het klokkenluidergenre?

Haynes:Ja. Meestal is het centrale personage een held tegen wil en dank. Hij of zij heeft zelden een politieke agenda die zijn of haar standpunt en handelingen verklaart. Even vaak zijn het mensen die hun werk goed willen doen en een functionerend moreel kompas hebben. In All The President’s Men zijn dat journalisten, in Silkwood van Mike Nichol is het een werknemer in een kerncentrale, in The Insider van Michael Mann een kaderlid van de tabaksfabrikant Brown & Williamson. Eerst ontdekken ze dat er iets grondig fout is. Dan graven ze dieper en achterhalen ze dat het nog veel erger is dan gedacht, en dat het bedrijf er alles aan doet om de zaak in de doofpot te steken. Vervolgens rijst de hamvraag: wat doe je met je ontdekking, en hoe ver ga je om alles aan de grote klok te hangen?

Het genre heeft iets fundamenteel verontrustends. De klokkenluider zou de held moeten zijn, maar in de praktijk krijgt hij of zij het heel zwaar te verduren. Wie de waarheid aan zijn kant heeft, hoeft niets te vrezen? Vergeet dat maar! De kleine man die opstaat tegen de macht betaalt een zware tol voor zijn verzet en staat er helemaal alleen voor. Zet hij toch door, dan breekt mijn hart.

Twee weken geleden werd je in Brussel gespot. Je mocht het Europees Parlement vertellen over de ellende die de zogenaamde forever chemicals veroorzaken. Eens wat anders dan een promotierondje voor een film?

Haynes:Het was in elk geval een opwindende dag! Mark Ruffalo en Rob Bilott zijn het gewoon om politiek actief te zijn of dieper in te gaan op de nood aan regulering van die forever chemicals. Voor mij was het een nieuwe, vreemde ervaring, maar ook een aangename. Het Europees Parlement is indrukwekkend. Parlementsleden luisteren er naar elkaar en lijken weinig angst te hebben om van de partijlijn af te wijken. Héél anders dan in de VS.

De groenen en de roden hadden ons uitgenodigd. Ik hoorde veel goede ideeën om de belangen van de industrie en de burgers op elkaar af te stemmen. Het kan heus geen kwaad om mensen met verschillende doelstellingen samen te brengen. De industrie is niet altíjd fel gekant tegen regulering. Regulering kan bedrijven bijvoorbeeld ontslaan van de verantwoordelijkheid om zelf moeilijke beslissingen te nemen.

Ben je als kunstenaar op je gemak als het over politiek gaat?

Haynes: Tot op zekere hoogte wel. Doorgaans laat ik me niet in met politiek, maar het is ontegensprekelijk een facet van Dark Waters. Ik sta ervan te kijken hoe reëel de effecten van de zaak-Dupont zijn. In de Kamer en de Senaat liggen nu wetsvoorstellen op tafel om de forever chemicals te reguleren. Ze zijn nog niet gestemd, maar het is al een grote stap vooruit dat ze bestaan. Rob Bilott schrikt daarvan. Zonder de film zou dat volgens hem niet gebeurd zijn. Dat is wel even slikken.

Het is ook het moment niet om je neus op te trekken voor politiek. Amerika staat voor een sleuteljaar. Je kunt het belang van de presidentsverkiezing en de mogelijke gevolgen ervan niet overschatten.

Heb je jouw partner in schoonheid, cameraman Ed Lachman, makkelijk aan boord gekregen? In Far from Heaven, Carol en Wonderstruck konden jullie je stilistisch helemaal uitleven. In Dark Waters is de stijl veel soberder.

Haynes: Ed voelde zich net nauwer betrokken bij het verhaal dan gewoonlijk. Tijdens de voorbereiding kletsen we weliswaar uren over de stijl en gaan we diep in op elk shot, maar toch moet ik Ed meestal vertellen welke scène we draaien als we ’s morgens naar de set rijden. Dit keer draaide hij de rollen om. Je had hem moeten zien blinken. Het toeval wil dat Ed ook het camerawerk voor Erin Brockovich heeft gedaan (een film uit 2000 die ook over watervervuiling ging, nvdr.). Nou ja, echt toevallig is dat niet, want hij heeft al een miljoen films gedraaid, in alle mogelijke genres.

Ik vang hier en daar op dat Dark Waters er wat dor uitziet in vergelijking met de kleurrijke stijl die we in onze andere films hanteerden. Ik ben het daar niet mee eens. Far from Heaven was een hommage aan de Hollywoodmelodrama’s van Douglas Sirk en de bijbehorende Technicolorpracht. Daar moesten we wel voor een flamboyante kleuren gaan. Maar let eens op het kleurenpalet in onze andere films? Ed en ik houden van smerige kleuren. We laten warme en koude kleuren botsen en dat creëert een morsig patina dat we allebei prachtig vinden. We doen dat niet alleen om esthetische redenen, het suggereert ook emotionele ambivalentie en complexiteit. Carol is daar een goed voorbeeld van.

Smijt je met stoelen als Dark Waters de nieuwe Erin Brockovich wordt genoemd?

Haynes: Ik moedig dat alleszins niet aan. Ed draaide beide films en qua plot zijn er overeenkomsten, maar ze hebben een heel ander karakter. Erin Brockovich is een goed gemaakte, lichtvoetige film die eindigt met een glorieuze overwinning. Noch het materiaal, noch mijn persoonlijke interesse liet toe om Dark Waters zo te laten eindigen. De kijker blijft achter met een dubbel gevoel. Ja, er zijn belangrijke juridische veldslagen gewonnen tegen DuPont. Het resultaat van de groepsvordering was historisch. Maar het is ook duidelijk dat een bedrijf met zoveel macht en middelen zal terugslaan en zal blijven ontkennen en misleiden. Zeker onder een regering die de belangen van de industrie voor opstelt en liever dereguleert dan reguleert. Het einde legt de bal weer in het kamp van de kijker. Die gaat niet naar huis met het gevoel dat de zaak is opgelost. De strijd is nog lang niet gestreden.

Welke strijd wacht jou de komende maanden? Er wordt gefluisterd dat je aan een documentaire werkt over The Velvet Underground, de legendarische band met Lou Reed, John Cale en Nico.

Haynes: Mijn eerste documentaire! Ik ben er al een tijdje mee bezig. De interviews met de mensen die The Velvet Underground van dichtbij meemaakten, dateren van voor de opnames van Dark Waters. We beschikken ook over ongelofelijk archiefmateriaal, en zelfs over nooit eerder vertoonde beelden van Andy Warhol. De invloed van The Velvet Underground op zowel muziekbands als de manier waarop we vandaag naar muziek luisteren is heel groot. Maar ik wil vooral proberen om de kijker onder te dompelen in de bijzonder fascinerende en creatieve hoogdagen van de New Yorkse undergroundscene. Nog even geduld.