Regisseur Sahim Omar Kalifa: ‘De dag dat ik bij Vreemdelingenzaken opstapte, was een van de beste van mijn leven’

Een van de Belgische hoogtepunten op Film Fest Gent is Zagros, het langspeeldebuut van Sahim Omar Kalifa over een Koerdische herder die naar België vlucht. Niet zonder moeilijkheden, ‘maar voor mij is België een droomland’, vertelt Kalifa.

Modern zijn is relatief en elke ziel is vatbaar voor corruptie. Het zijn maar enkele van de kerngedachten van Zagros, het langspeeldebuut van de Belgisch-Koerdische regisseur Sahim Omar Kalifa dat meedingt naar de hoofdprijs op het Film Festival van Gent.

Het titelpersonage (Feyyaz Duman) is een Koerdische herder die onvoorwaardelijk verliefd is op zijn geboortestreek en zijn echtgenote Havin (Halima Ilter). Wanneer zij door dorpelingen beschuldigd wordt van overspel, is Zagros dan ook niet van zijn stuk te brengen. De aantijgingen lopen echter op en wanneer de situatie voor Havin ondraagbaar wordt, beslist ze om samen met hun dochter naar België over te komen.

Die beslissing stelt Zagros voor een hartverscheurende keuze: ofwel zijn vrouw vervoegen en zijn familie en dorp achterlaten ofwel zijn dierbare gezin niet meer terugzien en hun vertrouwen onherstelbaar breken…

Ondertussen zijn de rechten op de film wereldwijd verkocht. De lat ligt dus hoog, eens te meer omdat Kalifa met twee van zijn vorige kortfilms Baghdad Messi en Bad Hunter, op de shortlist van de Oscar voor beste kortfilm stond.

‘De lat ligt hoog, ook vanuit de filmsector’, zegt Kalifa. ‘We hebben echter onze tijd genomen, zo’n vijf jaar, om het idee uit te werken met voldoende budget. Maar we vonden vooral een sterke cast en crew, met onder meer Ruben Impens, de vaste director of photography van Felix van Groeningen. Ik ben dan ook heel tevreden.’

Ben je anders gaan regisseren in vergelijking met de opnames van je kortfilms?

SAHIM OMAR KALIFA: De basisregels blijven dezelfde, maar waar ik bij de kortfilms er alleen voor stond, kon ik nu rekenen op een getalenteerde crew. Voor mijn kortfilms werkte ik ook vooral met niet-professionele acteurs, wat bij Zagros niet het geval was.

Is Zagros geïnspireerd op je eigen leven en je eigen tocht als Koerd naar België?

OMAR KALIFA: Ik ben geboren op een plek met prachtige landschappen. In de film zijn die heel sterk aanwezig. Ik heb, net zoals Zagros, ook moeten beslissen om dat land te verlaten en illegaal naar België te komen.

Het gedeelte van de film dat zich in België afspeelt, verliep voor mij echter helemaal anders. In tegenstelling tot Zagros heb ik mij perfect weten te integreren. Ik studeerde aan de universiteit, werd professioneel acteur en maakte mijn films. België is voor mij een droomland, waar het voor Zagros een regelrechte hel is.

Je kiest er dus bewust voor om de verhalen die je vertelt te laten raken met je eigen leven.

OMAR KALIFA: Dat maakt het gemakkelijker, interessanter en realistischer om ze te vertellen. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat de mensen denken: we gaan een film over Sahim zien. Dat wil ik absoluut niet. Zo ben ik bijvoorbeeld een grote voetbalfan, wat je misschien kon zien aan mijn kortfilm Baghdad Messi, maar heb ik mijn been niet verloren zoals het hoofdpersonage. Het gaat dus nooit over mij, maar altijd over iemand anders opdat ik me niet schuldig zou moeten voelen. (lacht)

In Zagros gaat het over hoe een persoon gecorrumpeerd kan worden, zolang hij steeds maar dezelfde boodschap te horen krijgt. Wat fascineerde je aan deze thematiek?

OMAR KALIFA: We kunnen als individu niet alles voor onszelf beslissen. Wanneer je een bepaalde beslissing neemt, kan het goed zijn dat je een tijdje erna denkt: oei, dat was verkeerd. Het feit dat je die keuze toch maakte, toont dan dat je beïnvloed werd door een veelheid aan factoren zoals traditie of familie. De toeschouwer die Zagros ziet, zal begrijpen en voelen dat wat het hoofdpersonage meemaakt niet deel van hem is maar van de factoren van zijn cultuur en traditie die hem omringen.

Wanneer Zagros in België aankomt, wordt hij niet altijd met open armen ontvangen. Neem bijvoorbeeld de scènes waarin hij zijn papieren gaat aanvragen.

OMAR KALIFA: Ik heb zelf zeven jaar als vertaler-tolk op die Dienst Vreemdelingenzaken gewerkt. Toen in 2015 we daar overstroomd werden met mensen die van in en buiten Europa kwamen, zorgde dat voor ongelofelijk veel druk. Vele ambtenaren die daar werken, doen dat al langer dan tien jaar. Zij scheren iedereen die daar binnenkomt over dezelfde kam. De dag dat ik daar opstapte, was een van de beste dagen van mijn leven.

Hoop je met je films ook de Koerden in je geboortestreek te bereiken?

OMAR KALIFA: Ik maak nooit films voor het Koerdische publiek. Er zijn amper cinemazalen, het aanbod is er zeer beperkt. Dat komt omdat de vier verschillende landen waartoe Koerdistan behoort, andere prioriteiten hebben. Mensen gaan nauwelijks naar de film. Niemand kent er Hitchcock of Kubrick. De cinema die er wel aanwezig is, is eerder commercieel. De films die ik maak, zijn dus eerder voor een Europees en internationaal publiek.

Waarin onderscheid je je als regisseur in België, een klein land met veel filmmakers?

OMAR KALIFA: Het is zelfs het land met de meeste regisseurs per inwoner. Velen onder hen vertellen hoofdzakelijk Vlaamse verhalen. Ik probeer daarin verder te gaan door het exotische en het unieke erin te integreren. Daarmee hoop ik een meerwaarde te zijn binnen de Vlaamse cinema.

Mensen zijn benieuwd naar het leven in landen die hen eerder vreemd zijn. Neem bijvoorbeeld de films van Asghar Farhadi (bekend van onder meer A Separation (2011) en The Salesman (2016), nvdr). Zijn verhaallijnen zijn heel eenvoudig, maar wat het voor het buitenlandse publiek interessant maakt, is dat hij hen toont hoe dagelijkse leven eraan toe gaat in Iran. Voor mij zijn die elementen nu belangrijk, maar ik sluit echter nooit uit dat ik een echt Vlaamse film zal maken.

De actrice die oorspronkelijk Havin zou spelen, liet op het laatste moment versterk gaan.

OMAR KALIFA: Uit honderd actrices kozen we een bekende Turkse actrice met Koerdische origine. Zij was dolblij, maar op een gegeven moment werd ik gebeld met de mededeling dat ze niet langer wou meespelen. Ik kon dat niet begrijpen net omwille van de blijdschap waarmee ze toegezegd had.

Maar de situatie in Turkije is zo kritiek dat actrices zelf niet meer mogen beslissen over de rollen die ze willen spelen. De reden voor het verbod was dat mijn film daar als Koerdisch beschouwd wordt. Haar medewerking aan Zagros zou in de toekomst haar kans op een Turkse tv-rol tot nul herleiden. We hebben nog geprobeerd om haar te overhalen, maar tevergeefs.

Hoe kwam je dan uiteindelijk bij Halima Ilter terecht?

OMAR KALIFA: De tijd drong waardoor we heel snel een vervangster moesten zien te vinden. Veel actrices hebben ons toen op eigen initiatief filmpjes opgestuurd, onder wie Halima. Toen we haar video zagen, wisten we het meteen. Zonder dat we fysiek de ruimte deelden, wist ze exact te brengen waar we naar op zoek waren. Voor haar was Havin spelen heel erg symbolisch omdat ze ongeveer hetzelfde meegemaakt hebben.

Havin is een vooruitstrevende Koerdische vrouw die niet wil berusten in een situatie waarin ze onderdanig is en mishandeld wordt. In welke mate weerspiegelt dat de huidige situatie in Koerdistan?

OMAR KALIFA: De Koerdische vrouwenbeweging is heel sterk aanwezig. Toen Sadam Hussein in het begin van de jaren 90 weg was uit Koerdistan, kwamen de vrouwelijke strijdsters naar ons, toen heel conservatieve, dorp. Dat was voor mij een magisch moment. Het was heel interessant om te zien hoe ze de maatschappij aan het veranderen waren. Het contrast met de vrouwen van het dorp zelf, gevormd door hun conservatieve visie, kon niet groter zijn.