Een oude vos verliest zijn streken niet, zeker niet wanneer die vos Paul Verhoeven heet. Wij schoven aan tafel met de beroemdste én beruchtste regisseur van boven de Moerdijk, die in Cannes zijn comeback maakt met de kinky thriller Elle. ‘Ik heb voor één keer geen bijbedoelingen met mijn film. Écht niet. Ik zweer het.’

Tien jaar, 3652 dagen of 5.259.487 minuten. Zo onbehoorlijk lang was het wachten op een nieuwe film van Paul Verhoeven, dus die paar minuten die hij te laat is voor ons rendez-vous in een Brussels restaurant, kunnen er heus nog wel bij. ‘Enchanté’, begroet de maker van (in)fameuze films als Turks fruit (1973), De vierde man (1983), RoboCop (1987), Total Recall (1990), Basic Instinct (1992), Showgirls (1995) en Starship Troopers (1997) me wanneer hij met een kwartiertje vertraging arriveert, terwijl hij zijn nat geregende, grijze haren gladstrijkt. ‘In welke taal doen we dit? Hollands, Engels of Frans? U zegt het maar, hoor.’

Die laatste optie is nieuw voor de inmiddels 77-jarige Nederlander, die met zijn guitige, jongensachtige blik en kwieke manier van praten en gesticuleren een pak jonger lijkt. Zijn gloednieuwe bioscoopfilm Elle, die in Cannes meedingt naar de Gouden Palm, is namelijk niet alleen zijn eerste sinds de Wereldoorlog II-thriller Zwartboek (2006), het is ook zijn allereerste in het Frans. En dus leek het Verhoeven, die begin jaren tachtig het conservatieve filmklimaat van zijn Hollandse heimat ontvluchtte en sindsdien tussen Den Haag en Los Angeles pendelt, zowel logisch als praktisch om op zijn oude dag alsnog de taal van Molière te leren.

‘Zo kon ik tenminste met Isabelle praten’, lacht hij, waarmee de soms verguisde maar nog vaker gevierde regisseur doelt op Frans filmicoon Isabelle Huppert. Die speelt in Elle (gebaseerd op de roman ‘Oh …’ van 37°2 le matin-auteur Philippe Djian) de dominante en zelfverzekerde directrice van een computerspellenbedrijf die op zekere dag bij haar thuis wordt overmeesterd en verkracht door een gemaskerde man. Toch vindt ze het niet nodig om de politie, haar ex, haar minnaar, haar zoon of haar vriendin daarvan op de hoogte te stellen, aangezien ze de regie over haar leven, én dat van anderen, liefst zelf strak in de hand houdt.

Een bloedserieus drama over traumaverwerking hoef je daarom van een onvermoeibare agent-provocateur als Verhoeven nog niet te verwachten. Wat hij met sardonische grijns serveert, is een (seksueel) dubbelzinnige en gretig naar Hitchcock, De Palma en Chabrol knipogende thriller, waarin het heden en het verleden – en Eros en Thanatos – voortdurend een plagerig spelletje met elkaar spelen. Het lijkt, met zijn psychoseksuele ondertoon, haast een verhaal dat uit de kinky koker van Catherine Tramell had kunnen komen – u weet wel: die perfide pulpschrijfster uit Basic Instinct die even makkelijk haar benen suggestief kruist als ijspriemen hanteert.

‘Elle had een Amerikaanse film moeten worden’, bekent Verhoeven, die het voorbije decennium andere projecten in het water zag vallen, waaronder zijn biopic over Jezus van Nazareth. ‘Toen we het script schreven, dachten we aan een grote Noord-Amerikaanse stad – Boston, Seattle of Chicago – maar dat bleek te duur. Een ander probleem: waar vind je in de States iemand met de klasse en authenticiteit van Isabelle Huppert, die ook nog eens zo’n gedurfde, dubbelzinnige rol kan spelen? Bij de huidige generatie Amerikaanse actrices zie ik niemand die geschikt is. Dat zou nog een veel groter verschil hebben gemaakt dan de locatie.’

Had je echt niemand in gedachten? Een Julianne Moore misschien?

PAUL VERHOEVEN: Ik niet, maar onze producent Saïd Ben Saïd had met Julianne gewerkt aan Cronenbergs Maps to the Stars en hij heeft haar naam wel eens laten vallen, zonder dat we daar verder op ingegaan zijn. Ze zal het script ongetwijfeld gekregen hebben, zoals zoveel A-list-actrices, maar we hebben geen enkele positieve reactie gehad. Het was gewoon too much voor hen. Of voor hun agenten. Achteraf bekeken ben ik blij dat we terug naar Frankrijk moesten, waar de roman zich ook afspeelt. Het was goddelijke interventie. Ik bedoel: we konden sowieso rekenen op Huppert, die het van in het begin graag wilde doen, ook toen ik nog niet aan boord was. En door een thriller, met zijn hollywoodiaanse conventies, te vertalen naar een Franse context werd het allemaal nog boeiender en verrassender. Eigenlijk was het een idioot idee om de film in Amerika te willen draaien.

Hebben die Amerikaanse actrices gezegd wat hen precies afschrikte?

VERHOEVEN: Nee, maar je kunt wel raden wat. Michelle, het personage van Isabelle, wordt verschillende keren verkracht, maar gaat daar op een haast achteloze manier mee om. Ze is ook geen voorbeeldige huismoeder. Ze heeft affaires, ze manipuleert en intrigeert. Zelfs op het einde weet je nog altijd niet wat je nu precies van haar moet denken. Ik weet het trouwens zelf nog altijd niet, en ik heb de film gemaakt en dus drie jaar met haar samen geleefd. Dat is not done in Amerikaanse films, waarin alles netjes afgelijnd moet zijn, waarin goed en kwaad gescheiden moeten blijven, het liefst nog met een zedenlesje op het einde. Maar zulke films interesseren me niet. Die hebben me nooit geïnteresseerd. Robocop, Basic Instinct, Starship Troopers en Showgirls waren stuk voor stuk films met een subversief kantje en daar hebben Amerikanen het moeilijk mee.

Je hebt wel jaren in Hollywood gewerkt. Uit masochisme dan?

VERHOEVEN: Daarvoor had ik er te veel plezier aan. (lacht) Hollywood is en blijft een fantastische droomfabriek, met ongekende mogelijkheden die je in Europa niet hebt. Ik heb er ook veel bijgeleerd als filmmaker. Zeker wat storytelling betreft, hoe je een verhaal moet construeren, hoe je een plot moet uitwerken. Narratieve cinema beheersen de Amerikanen als de beste. Vandaar dat het zo interessant was om voor Elle met een Amerikaanse scenarist, David Bike, te werken. De films die ik daarvoor in Holland heb gemaakt – Soldaat van Oranje (1977), Spetters (1980) en zo – hadden simpele verhaaltjes met een simpele plot, die vooral diende om een paar interessante scènes aan elkaar te rijgen. Total Recall, Basic Instinct en Starship Troopers zitten stukken complexer in elkaar. Aan de andere kant kan dat plotten en construeren ook verlammend werken. Twee van mijn favoriete films zijn La dolce vita (1960) van Federico Fellini en L’Avventura (1960) van Michelangelo Antonioni, en die hebben geen noemenswaardige plot of structuur. Zoiets kan alleen in Europa. Ik denk dat Elle een mooie combinatie is van de Europese en Amerikaanse traditie. Het is het beste van beide werelden, als ik dat zo pretentieus mag zeggen. Het is een plotgedreven thriller, maar de uitwerking is los en verrassend.

Turks fruit, Basic Instinct, Showgirls en Zwartboek zijn films die gedomineerd worden door vrouwen die niet bang zijn om hun seksualiteit te gebruiken én desnoods te misbruiken, wat je zowel het etiket van feminist als seksist en erotomaan heeft opgeleverd. Wat wordt dat met Elle, waarin het hoofdpersonage meermaals brutaal wordt verkracht maar daar eigenlijk geen zaak van maakt?

VERHOEVEN: Ik dacht: nu heb ik weer een film gemaakt waar feministen niet blij mee zullen zijn, maar de reacties van vrouwen zijn enorm positief. Tot mijn aangename verbazing, want ik heb mezelf altijd als een feminist beschouwd. De enige kritiek kwam van mannen, die vonden dat ik van het hoofdpersonage meer een slachtoffer had moeten maken, maar de pointe is net dat Michelle een sterke vrouw is die weigert een slachtofferrol te spelen, wat verrassend en provocerend is. Vrouwen vinden Elle een feministische film, dus wie ben ik om hen tegen te spreken? (grijnst)

Je bent nooit vies geweest van een dosis seks en geweld. Zijn er grenzen aan wat je kunt en durft te tonen?

VERHOEVEN: Tuurlijk. Elk moreel mens heeft die. Ik heb twee dochters en gruwelijke dingen met kinderen heb ik altijd delicaat gevonden. Het is walgelijk om daar entertainment uit te puren. In zijn boek schrijft Djian dat Michelles vader indertijd 57 kinderen heeft vermoord in een zomerkamp. Dat vond ik erover. Zeker om te tonen. We hebben dat dan ook veranderd. Hij blijft een psychopaat en moordenaar, maar dat volstaat.

Iets praktisch: je hebt Elle gedraaid met twee camera’s tegelijk, wat hoogst ongebruikelijk is voor een bioscoopfilm. Waarom precies?

VERHOEVEN: Vier jaar geleden heb ik meegewerkt aan Steekspel, een user-generated experiment voor het internet. Toen heb ik die techniek ook gebruikt. Om tijd te winnen, maar ik zag ook dat je sommige cuts vloeiender, organischer kunt maken, door de ene cameraman als het ware te laten meekijken over de schouder van de andere. Die dubbele cameratechniek is niet nieuw, hoor. Jean Renoir deed het al in de jaren 30 met La règle du jeu (1939), een film waaraan ik vaak moest denken toen ik Elle draaide. En niet alleen daarom. In La règle du jeu heb je ook die combinatie van licht en donker, van ernst en satire. Dat, plus een totaal gebrek aan moraliteit. Dat bevalt me wel. (lacht)

Na Robocop, Total Recall en Basic Instinct was je een halve god in Hollywood, tot halverwege de jaren 90 het tij plots radicaal keerde met het even expliciete als extravagante Showgirls. Is het dat gebrek aan moraliteit dat je carrière in Amerika destijds heeft genekt?

VERHOEVEN: Te veel blote tieten, dát heeft me genekt. En echt schaamhaar. Dat kunnen Amerikanen niet hebben. Maar ik blijf trots op die film. Tuurlijk is hij over the top, maar dat was de bedoeling. Bovendien is het allicht de elegantste film die ik ooit heb gemaakt. Dat we een NC17-quotering kregen, en dat ik mezelf daardoor unbankable had gemaakt bij veel producenten, daar kon ik nog inkomen – zo veel bloot was in een mainstream-Hollywoodfilm nog nooit vertoond. Maar ik was oprecht verbaasd over de negatieve, spottende recensies. Nog meer verrast was ik toen daarna Starship Troopers uitkwam en ik er zelfs in serieuze Amerikaanse kranten van beticht werd een fascist te zijn. ‘Dit is neonazistische propaganda’, waarschuwden ze. Ik stond perplex. Ik dacht: zijn ze nu helemaal besodemieterd? Zijn ze nu werkelijk zo idioot dat ze niet doorhebben dat het een parodie is op fascistische films, dat ik fascisme net uitlach en aanval? Doen ze dit bewust? Tuurlijk had ik er knipogen in gestopt naar de films van nazi-propagandiste Leni Riefenstahl, en tuurlijk wilde ik, net zoals zij had gedaan in Triumph des Willens (1935), het militaire erotiseren maar alles was in Starship Troopers zó uitvergroot, zeker met dat ridicule sciencefictionverhaaltje, dat de film er ideologisch gezien niet verder af had kunnen staan. For the record: Riefenstahl kon fantastisch filmen, dat kun je niet ontkennen, maar het blijft een boosaardige bitch.

Ben je ook niet genekt door het feit dat je Amerika te veel en te vaak een confronterende, satirische spiegel had voorgehouden?

VERHOEVEN: Tuurlijk. Showgirls gaat niet over Las Vegas. Het gaat over Amerika, over zijn hebzucht en seksuele machtshonger. Seks gaat niet over liefde of geborgenheid. Seks is een ruilgoed, een middel om meer geld te verdienen. Seks levert geld op. Niet andersom. Dat is wat ik wilde tonen, op een flamboyante, maar toch ook luchtige manier. Afijn, toch zeker wat de garderobes betreft. (grijnst) Starship Troopers draait niet om de strijd tegen buitenaardse insecten, maar gaat over Amerika’s hyperkapitalistische ideologie die het overal naartoe exporteert en die een bedreiging is voor alle democratieën ter wereld. Ik zeg niet dat ik die films heb gemaakt met de bewuste bedoeling om politieke statements te maken, maar de ultrarechtse ondertoon die in de verhalen zat, heeft die wel uitgelokt. Ik moest mijn verhalen wel ondermijnen en ironiseren. Wat had ik anders moeten doen: een rechtse film over gigantische, buitenaardse bugs au sérieux nemen?

Neem je Elle au sérieux?

VERHOEVEN: Ja. De Fransen zien er een kritiek op de bourgeosie in en je zou kunnen zeggen dat ik een beetje spot met de katholieke kerk, wat ik nooit zal nalaten, maar voor de rest laat ik de ambiguïteit van het verhaal volledig intact. Ik heb voor één keer geen bijbedoelingen met de film. Echt niet. Ik zweer het. Op zijn laatste plaat Blackstar zingt David Bowie: ‘In the center of it all. Your eyes.’ Wel, als ik mijn film moet samenvatten of zeggen waar hij over gaat, dan zeg ik: ‘In the center of it all. Isabelle’s eyes.’ Is dat niet mooi en poëtisch om mee te eindigen? (lacht)

ELLE

Vanaf 25/5 in de bioscoop.

DOOR DAVE MESTDACH

‘Ik dacht: nu heb ik met Elle weer een film gemaakt waar feministen niet blij mee zullen zijn, maar de reacties van vrouwen zijn enorm positief. Ik heb mezelf ook altijd als een feminist beschouwd.’

‘Ernst en satire, plus een totaal gebrek aan moraliteit: dat bevalt me wel.’