Ontdek de Japanse cultregisseur die The Matrix, Inception en Black Swan inspireerde

Dit jaar is het vijf jaar geleden dat de Japanse regisseur Satoshi Kon overleed. De kans is groot dat je hem niet kent, maar ook dat hij een grote invloed heeft gehad op je favoriete film. Dat zit zo.

De Japanse regisseur en comic booktekenaar Satoshi Kon overleed in 2010 aan de gevolgen van pancreaskanker. Voor cinefielen was het een groot verlies, maar de modale filmliefhebber lag er niet wakker van. Een van de oorzaken daarvan is dat Kon in eerste instantie animatiefilms maakte. In Het Grote Hollywoodwoordenboek staat naast animatiefilm ‘vrolijke familieprent van Disney of Dreamworks’, terwijl Kon animefilms maakte over de invloed van de technologische maatschappij op de menselijke psyche.

Die invloed zet bij Kon de identiteit van de mens op losse schroeven. In zijn universum bestaat de realiteit enkel zoals wij die denken te kennen. Die werkelijkheid wordt constant vermengd met dromen en verbeelding. Die thema’s werkte Kon uit in visueel verbluffende films, die hij doorspekte met literaire en cinematografische referenties die ver buiten de popcultuur gaan.

The Matrix

Vandaag is het in Hollywood geen enkel probleem om te goochelen met dimensies en verschillende vormen van ‘realiteit’. Dat was lang niet altijd het geval. Een film als Blade Runner(1982), waarin de mens evenbeelden ontwikkelt die tegen hem in opstand komen, mag dan vandaag wel een klassieker zijn, in de cinema deed hij het maar matig.

Het was wachten op The Matrix (2000) van Andy en Larry Wachowski alvorens de modale filmkijker klaar was voor een wereld die een illusie blijkt te zijn. De film lijkt qua opzet een beetje op de debuutfilm van Satoshi Kon,Perfect Blue(1998). Omdat de Wachowski’s zelfverklaarde mangafanaten zijn, is het best mogelijk dat ze zich hebben laten inspireren door Satoshi Kons werk. In ieder geval lijken de twee films op elkaar. In het ‘liefde-over-dimensies-heen’-motief (u weet wel: Neo en Trinity in The Matrix) twee jaar eerder voor in Perfect Blue (1998).

Requiem for a Dream

Andere regisseurs hebben Perfect Blue wel gezien én hebben veel meer te danken hebben aan Kon. Onder de fans van zijn debuut bevond zich bijvoorbeeld een zekere Darren Aronofsky. Hij kocht zelfs de rechten om van Perfect Blue een live-actionprent te maken. Dat lukte niet, maar Kons film was wel een inspiratie voor de volgende film van Aronofsky,Requiem for a Dream (2000). Aronofsky lichtte voor die film een hele scène uit Perfect Blue.

Black Swan

Toch is er een andere Aronofskyfilm die nog sterker aan Perfect Blue refereert. De film vertelt namelijk het verhaal van een zangeres in een meidengroep die actrice wordt en langzaam maar zeker haar grip op de realiteit kwijtraakt. Uiteindelijk verliest ze compleet de pedalen en raakt ze op ramkoers met een imaginaire dubbelganger. Vervang ‘zangeres’ door ‘balletdanseres’ en je hebt grosso modo de plot van Black Swan. Sommigen noemen het een geniale verwerking van de thema’s uit Perfect Blue, anderen noemen het diefstal. Dat laatste ontkent Aronofsky uiteraard. ‘Er zijn gelijkenissen, maar voor deze film ben ik niet beïnvloed door Perfect Blue. Ik ben echt vertrokken vanuit Het zwanenmeer, niet vanuit een film.’ Een montage op YouTube die kleine details uit beide films vergelijkt doet toch wel heel goed zijn best om je te overtuigen van het tegendeel.

Inception

In zijn laatste langspeler Paprika (2006) voert Santoshi Kon Atsuko Chiba op, een vrouwelijke psychiater die een toestel voor zogenaamde droomtherapie illegaal gebruikt om in de dromen van psychiatrische patiënten te kijken en hen zo te helpen. Met andermans dromen knoeien klinkt fans van Christopher Nolan bekend in de oren, want de regisseur gebruikte het verhaalmotief voor zijn Inception (2010). Meer zelfs, Nolan liet zich voor zijn vrouwelijk hoofdpersonage Ariadne naar eigen zeggen inspireren door Chiba. Ook de gangscène die een loopje neemt met de zwaartekracht lijkt wel uit Paprika geplukt.

‘Niemand met zoveel talent als Kon’

Na Paprika en de kortfilm Good Morning begint Kon te werken aan een volgende film, Dreaming Machine. ‘Het wordt een roadmovie met enkel robots, zonder menselijke personages.’, zegt Kon over de film in een interview. In mei 2010 wordt bij de regisseur pancreaskanker vastgesteld. Tijdens zijn laatste maanden begint Kon te vrezen dat Dreaming Machine nooit zou worden afgewerkt. Madhouse, de filmmaatschappij, is er dan weer van overtuigd dat het wél zal lukken.

IJdele hoop, zo blijkt. Vandaag is het nog steeds uitkijken naar Dreaming Machine. Eind 2012 ging de officiële site van de film zelfs offline. In juli van dit jaar zei Masao Maruyama, de oprichter van Madhouse, nochtans dat de film ‘in theorie’ in productie is. ‘Het financiële plaatje krijgen we in principe rond. We vinden gewoon niemand met zoveel talent al Satoshi Kon.’ Ondertussen blijft het wachten op wat inmiddels de heilige graal van de arthouseanimatiefilms is. (JVL)