Keira Knightley: ‘Met mij ging het zoals met Amy Winehouse: paparazzi joegen me dag en nacht op’

In de dossierthriller Official Secrets kruipt Keira Knightley in de huid van Katharine Gun, de Britse klokkenluider die tevergeefs trachtte om de oorlog in Irak te voorkomen. Een exclusief gesprek over het bedrog van Tony Blair, de schaduwkanten van de roem en kiezen tussen borstvoeding of brexit.

Of ze nu naast Johnny Depp met degens stond te zwieren in de zilte zeeroversfranchise Pirates of the Caribbean of gestalte gaf aan literaire heldinnen in kostuumfilms als Pride & Prejudice, Atonement of Colette: jonge vrouwen spelen die geen blad voor de mond nemen is een kolfje naar de hand van Keira Knightley. Aan dat lijstje met sterke, vrouwelijke personages mag de nog altijd maar 34-jarige, Britse superster nu ook Katharine Gun toevoegen.

In Gavin Hoods op feiten gebaseerde dossierthriller Official Secrets kruipt Knightley in de huid van Gun, die als vertaler werkte voor de Britse geheime dienst, tot ze in 2003 plots de spilfiguur werd van een politiek schandaal. Gun had per toeval een e-mail onder ogen gekregen over een geheime operatie waarmee de VS en Groot-Brittannië andere VN-landen onder druk wilden zetten om de oorlog in Irak te ondersteunen. Gun lekte de compromitterende informatie naar de pers. Dat kwam haar op een ontslag en wat later ook op een proces te staan, al zou de aanklacht tegen haar uiteindelijk worden geseponeerd.

Zoals de geschiedenis ons leert, heeft Gun de oorlog niet kunnen voorkomen. De klokkenluidster zorgde er wel voor dat beide landen de resolutie, die de invasie internationale draagkracht had moeten geven, moesten intrekken. Zowel voor de toenmalige Amerikaanse president George W. Bush als de Britse premier Tony Blair zat er na Guns onthullingen niets anders op dan de inval in Irak te legitimeren door te beweren dat dictator Saddam Hoessein over massavernietigingswapens beschikte. Die claim bleek later evenwel uit de lucht gegrepen.

‘Eerlijk gezegd is Katharines verhaal me indertijd ontgaan, omdat ik op dat moment in de VS zat om Pirates of the Caribbean te draaien’, vertelt Knightley, die vorig jaar in september nog beviel van haar tweede dochter, Delilah. ‘Ik weet wel nog goed wat ik over de oorlog in Irak voelde en dacht. Zoals de meeste mensen rondom mij was ik er fel tegen. Ik was achttien en toen al behoorlijk politiek geëngageerd. Ik en veel mensen van mijn generatie zijn ten tijde van die affaire politiek ontwaakt. Ik volgde het nieuws op de voet en heb ook meegelopen in een protestmars tegen de oorlog. Ik herinner me ook nog goed hoe een paar jaar daarvoor New Labour de verkiezingen had gewonnen en Tony Blair aan de macht was gekomen. Ik was twaalf. Mensen waren echt aan het juichen op straat. Overal heerste een sfeer van optimisme, maar de beloftes die toen aan de bevolking zijn gemaakt, werden door de regering Blair nooit ingelost, met alle ontgoocheling en apathie van dien.’

Heb je Tony Blair ooit ontmoet?

Keira Knightley: Nee. Ik vraag me soms af wat er momenteel door zijn hoofd spookt. Voelt hij zich schuldig? Kan hij zichzelf recht in de ogen kijken, nu iedereen weet dat hij het volk belazerd heeft? Geen idee. Maar goed, je kunt je hetzelfde afvragen bij Boris Johnson, al moet ik eerlijk toegeven dat ik de afgelopen maanden meer bezig ben geweest met borstvoeding dan met de brexit. (lacht)

In tegenstelling tot Tony Blair doet Katharine Gun bij de meesten allicht geen belletje meer rinkelen.

Knightley:(knikt) Katharines verhaal raakte snel ondergesneeuwd toen kort na haar perslek de invasie plaatsvond. Deze film wil haar recht doen omdat wat ze heeft gedaan van moed en morele integriteit getuigt, en omdat haar daad meer dan ooit relevant is. De Irak-oorlog heeft geleid tot een spiraal van gebeurtenissen die tot op de dag van vandaag nazinderen: de opmars van de surveillancestaat, overheidsmanipulatie en de verspreiding van fake news. Als instituten falen, als media en regeringen falen, kunnen klokkenluiders van levensbelang zijn, al mag het natuurlijk nooit zo ver komen dat een democratie afhankelijk wordt van enkele moedige individuen.

Geldt dat ook voor andere klokkenluiders en maatschappelijk geëngageerde bewegingen?

Knightley: Individuen kunnen inspirerend werken en een beweging in gang zetten. Kijk naar de klimaatbeweging, of naar Extinction Rebellion. Die waren nooit zo groot geworden zonder Greta Thunberg. Reken maar dat ik fan van haar ben. Milieu en klimaat zouden prioriteiten moeten zijn, want het gaat duidelijk niet goed met onze planeet en we hebben er maar één. Het is dé strijd van de toekomst.

De oorlog in Irak en de zaak-Gun illustreren wel dat volksprotest in de meeste gevallen weinig uithaalt.

Knightley: Ja, maar het boeiendste wat ik uit de research voor deze film heb geleerd, is dat de politiek toen wel degelijk door de publieke opinie onder druk werd gezet. Dat blijkt uit de vele e-mails die werden gelekt en die ik gelezen heb. Wat als men langer was doorgegaan met protesteren? Wat als men meer marsen had georganiseerd? De les is: niet opgeven. Protest is een democratisch recht. Ik zou in elk geval graag hebben dat mijn dochters geëngageerd zijn, dat ze bekommerd zijn om wat er in de wereld gebeurt. Van mij zouden ze dus zeker mogen staken voor het klimaat, of protesteren met Extinction Rebellion, al zie ik niet meteen hoe ik dat zou kunnen regelen met de babysit. (lacht)

Katharine Gun was raadgever voor Official Secrets. Heb je veel tijd met haar doorgebracht?

Knightley: Ik ben met haar gaan lunchen en ze heeft de set bezocht. Gavin en ik wilden vooral trouw blijven aan de feiten, ook al kon Katharine om juridische redenen niet al mijn vragen beantwoorden. Ik lijk helemaal niet op haar, en ik heb haar accent niet geïmiteerd. Ik mocht dat zelfs niet van Gavin. Misschien maar goed ook. (lacht)

Films als deze of de feministische biopic Colette van vorig jaar liggen ver verwijderd van Pirates of the Caribbean. Ga je de jongste jaren bewuster op zoek naar rollen met meer vlees aan?

Knightley: Je wordt ouder, je interesses veranderen. Ik ben natuurlijk ook moeder geworden en dan voel je jezelf nog meer verantwoordelijk voor de keuzes die je maakt. Pagina’s dialoog vanbuiten leren, terwijl je een driejarige hebt die je de hele nacht wakker houdt: ik kan je verzekeren dat dat niet vanzelfsprekend is. (lacht) Ik ben altijd een grote fan geweest van politieke drama’s. Van films als All the President’s Men of series als The West Wing, van dingen die iets teweeg kunnen brengen. Dit was de eerste politieke thriller die me aangeboden werd en ik heb niet getwijfeld. Begrijp me niet verkeerd: ik heb niets tegen een portie escapisme. En ik haat de term ‘belangrijke film’ want dat klinkt zo pedant. Ik ben wel blij dat ik de kans krijg om dingen te doen die me boeien en bezighouden, maar die ook voor anderen relevant kunnen zijn, die vragen opwerpen over onze tijd en maatschappij.

Zie je het dan als je taak om je bekendheid in te zetten in het maatschappelijke debat?

Knightley: Ik ben een actrice, geen politica, al is politiek in feite weinig meer dan nadenken over en participeren met je omgeving, wat ik op mijn manier ook doe door mijn films. Er is in dat opzicht een duidelijke link tussen politiek en drama.

Celebrity’s die politiek hun nek uitsteken, riskeren wel de wind van voren te krijgen. Dat houdt je kennelijk niet tegen?

Knightley: Door zo jong al in de kijker te staan, heb ik geleerd: je kunt je mond houden en negativiteit over je heen krijgen, of je kunt je mond opendoen en evengoed negativiteit over je heen krijgen. Dan verkies ik dat laatste. Iedereen heeft sowieso toch een mening over alles en iedereen. Socialmediabedrijven hebben er zelfs een industrie van gemaakt. Als mensen me om mijn mening vragen, dan geef ik die. That’s it.

Ik merk dat je geen grote fan van sociale media bent?

Knightley:Official Secrets speelt zich af in 2003. Sindsdien is onze wereld compleet veranderd door toedoen van de digitale revolutie en sociale media. Zelf blijf ik er bewust van weg, maar ik ben bang voor wat mijn dochters in dit digitale tijdperk te wachten staat, al zijn ze er nu natuurlijk nog te klein voor en zullen sociale media ongetwijfeld alweer heel anders zijn wanneer zij ermee in aanraking komen. Misschien ben ik gewoon mijn angsten op hen aan het projecteren. Kinderen gaan nu eenmaal om met de wereld waarin ze opgroeien, en die van hen zal per definitie anders zijn dan die van mij.

Dus ze mogen later toch op Twitter, TikTok en Instagram?

Knightley: Alleen als ik hun wachtwoorden ken en hen – en zeker iedereen die commentaar op hen levert – de hele tijd kan stalken. (lacht) Dat vind ik het beangstigende eraan: je weet dat elk kind tijdens zijn schooljaren sowieso shit over zich heen zal krijgen, maar in mijn tijd kon ik gewoon naar huis gaan, naar dat veilige, warme nest waar pestkoppen geen plaats hadden. Sociale media daarentegen zijn alomtegenwoordig. Ze sluipen ook de slaapkamer binnen, tenzij je je smartphone uitzet en beseft dat die wereld virtueel is en dus niet echt bestaat. Ik hoop dat mijn dochters daar sterk genoeg voor zullen zijn.

Zijn dat de grootste angsten waarmee je tegenwoordig worstelt, of heb je er nog die je wilt opbiechten nu je lekker bezig bent?

Knightley:(lacht) Ik ben een jonge moeder, wat wil je? Vroeger was ik het bangst van rodeloperevents en paparazzi. Er was een tijd dat ik me overal achtervolgd voelde. Ik was beroemd en werd vaak op straat herkend, maar ik was ook gewoon een adolescente die met mijn vrienden wilde omgaan. Dat zorgde voor veel druk. Ik ben er zelfs voor in therapie gegaan. Ik had het geluk dat ik de hulp kreeg die ik op dat moment nodig had en dat ik me die hulp ook kon veroorloven. Dat is helaas niet voor iedereen het geval, en daar ben ik me heel goed bewust van. Daarom kan er niet genoeg gepraat worden over psychische gezondheid en over de National Health Service. Ik heb ondervonden dat veel mensen op allerlei manieren onder leed gebukt gaan, maar ook dat veel mensen effectief geholpen kunnen worden, als je er maar tijdig bij bent en er genoeg middelen voor vrijmaakt. Maar nu klink ik weer als een politica. (lacht)

Ben je achteraf gezien niet té jong begonnen ? Je was amper achttien toen Pirates of the Caribbean overal ter wereld een hit werd.

Knightley: Het was alleszins extreem. Heb je die documentaire over Amy Winehouse gezien? Wel, zo was het op een gegeven moment ook voor mij. In die tijd kon je veel geld verdienen met foto’s van jonge, bekende vrouwen die een zenuwinzinking kregen, en de paparazzi deinsden er niet voor terug om die zenuwinzinkingen te forceren door je dag en nacht op te jagen. Het was een teken van psychische gezondheid dat ik daar op een gegeven moment voor weggevlucht ben, want zoiets is gewoon niet normaal. Geen enkel stabiel mens kan dat aan. Dat betekent niet dat ik, met hetgeen ik nu weet, mijn leven anders zou aanpakken. Ik heb van kindsbeen af kunnen doen wat ik graag doe – acteren – en ik ben weggelopen wanneer dat moest, al zou ik nu misschien vroeger weglopen. En sneller. (lacht)

Wat als je dochters in je voetsporen willen treden?

Knightley: Ik zal hen niet pushen, maar als ze het echt willen, zal ik hen steunen, zeggen wat ik te zeggen heb en mijn ervaring met hen delen. Elk beroep heeft zijn schaduwkanten. Zou jij je kinderen verbieden om journalist te worden? Nee, maar je zou hen wel waarschuwen voor deadlinedruk, weekendwerk, afwijzing, writer’s block. Veel kinderen dromen ervan om astronaut of dokter te worden, maar ik ben er zeker van dat veel mensen bij de NASA of de NHS ook zullen zeggen: hell no, weten jullie wel waar jullie aan beginnen? Het is overal wat.

Tegen wie zeg je het: ik moet dringend een deadline halen.

Smoking Gun

De lijdensweg van Katharine Gun, de Britse die staatsgeheimen lekte om de invasie van Irak te voorkomen.

Katharine Gun groeide op in Taiwan en ging na haar studies Japans en Chinees aan de slag als vertaler bij de Britse veiligheidsdienst GCHQ (Government Communications Headquarters). Op 31 januari 2003 ontving ze een e-mail van ene Frank Kuza, een agent bij de Amerikaanse National Security Agency (NSA). Hij vroeg aan de Britten assistentie om de VN-kantoren van zes landen af te luisteren. Het doel? Informatie inwinnen die de betrokken landen zou kunnen dwingen om een resolutie te steunen om Irak binnen te vallen, iets wat ze eerder hadden geweigerd.

Gun was zodanig gechoqueerd door de memo dat ze een kopie mee naar huis nam. Na beraad met haar man – een Turk wiens verblijfsvergunning op dat moment niet volledig in orde was – besloot ze die te lekken naar de pers, in de hoop de afpersingspraktijken te stoppen en een invasie te voorkomen. Op 2 maart 2003 verscheen de e-mail op de frontpagina van de krant The Observer. Drie dagen later gaf Gun tegenover haar oversten toe dat zij de klokkenluidster was geweest. Ze werd gearresteerd en na een dag weer vrijgelaten.

Acht maanden later werd Gun aangeklaagd wegens het schenden van de Official Secrets Act, al werd de rechtszaak – een cause célèbre waarbij ze de steun kreeg van activisten als Jesse Jackson, Daniel Ellsberg en Sean Penn – na amper een halfuur afgeblazen. De aanklager weigerde immers om bewijzen aan te dragen, wellicht omdat een publiek proces nog meer compromitterend materiaal over de spionagepraktijken van de Britse overheid aan het licht had kunnen brengen.

Hoewel Gun werd geprezen om haar gewetensvolle optreden en verschillende mensenrechtenprijzen kreeg, betekende de zaak het einde van haar carrière bij de overheid. Bovendien raakte ze in Groot-Brittannië amper nog aan vast werk aangezien ze ook niet door politieke organisaties ingelijfd wilde worden. In 2010 verhuisde ze naar Turkije, waar ze nog altijd woont met haar man en hun elfjarige dochter.

‘Ik heb vrienden verloren, en mijn man dreigde het land uitgezet te worden, maar toch heb ik geen spijt van wat ik heb gedaan’, stelt ze onomwonden. ‘Het was de moreel juiste beslissing. Ik was blij dat de rechtszaak geseponeerd werd omdat ik nooit in de schijnwerpers heb willen treden, maar ergens blijf ik het ook jammer vinden. We hadden de oorlog kunnen aanklagen, en we hadden voor een precedent kunnen zorgen om andere klokkenluiders beter te beschermen.’