Hoe een Belg de Fransen geschiedenis bijbrengt: ‘Het Franse extreemrechts is aan Algerije ontsproten’

Lucas Belvaux steekt de vinger graag in Frankrijks etterende wonden. Na zijn film over extreemrechts vertelt onze landgenoot in Des hommes het verhaal van de soldaten die terugkeerden van de Algerijnse Oorlog. Maar een mogelijke controverse houdt hem niet uit zijn slaap. ‘Mensen die je vandaag willen lynchen zijn je morgen alweer vergeten omdat ze tegen dan al een ander doelwit hebben.’

Wat Frankrijk eind jaren vijftig, begin jaren zestig ‘de gebeurtenissen in Algerije’ bleef noemen, was in werkelijkheid een complexe, sinistere oorlog. Dat ondervonden ook de 1,5 miljoen Fransen die de wapens opnamen, vooral jongelingen die geloofden dat ze in de kolonie echte mannen zouden worden. Mannen die voor de rest van hun leven zouden moeten zwijgen over wat hen voor de rest van hun leven zou tekenen. Na de Algerijnse onafhankelijkheid in 1962 vroeg de Franse samenleving hun zelfs botweg om vooral niks meer te zeggen.

Die moordende stilte breekt de Belgische scenarist-regisseur Lucas Belvaux met Des hommes, zijn bewerking van de roman van Laurent Mauvignier. U herkent het monstre sacré van de Franse film, Gérard Depardieu, als een van de vier oud-strijders die na veertig jaar alsnog de rekening krijgen gepresenteerd voor hun zwijgzaamheid. Het festival van Cannes zegende de film vorig jaar al met het 2020-label. Door covid-19 komt hij pas volgende week uit.

Spreekt Frankrijk nog steeds over ‘gebeurtenissen’ terwijl het eigenlijk over oorlog en dekolonisering gaat?

Lucas Belvaux: Gelukkig niet. Sinds 1999 is de Algerijnse Oorlog de officiële benaming, al heeft men het wel onwaarschijnlijk lang over ‘gebeurtenissen’, ‘pacificatie’ en ‘ordehandhaving’ gehad. Dat was de feiten niet verbloemen, dat was de waarheid ontkennen. Iedereen wist dat Algerije geen Franse kolonie kon blijven. In 1960 zag zelfs Frankrijk dat eindelijk in, en toch volgden er nog twee vreselijke jaren tot de onafhankelijkheid. Er is net geen Franse burgeroorlog ontstaan tussen hen die voor een Frans Algerije wilden vechten en hen die de Algerijnse onafhankelijkheid bepleitten. En ondertussen stonden ook de twee grote onafhankelijkheidsbewegingen in Algerije elkaar naar het leven.

Frankrijk heeft voor zijn historische stilte een enorme prijs betaald.

Sommige Franse soldaten hebben zich aan gruweldaden bezondigd. Is het dan niet logisch dat ze bij hun terugkeer niet als helden werden onthaald?

Belvaux: Net daar wringt het schoentje. Iedereen weet dat er door alle partijen oorlogsmisdaden zijn gepleegd: martelingen, slachtpartijen en noem maar op. Maar Frankrijk en Algerije spraken tijdens de vredesonderhandelingen amnestie af: geen van beide landen zou oorlogsmisdadigers vervolgen. Dat was in de eerste plaats verschrikkelijk voor de slachtoffers en hun omgeving, maar ook voor de Franse soldaten was het een ramp. Er werd namelijk geen onderscheid gemaakt tussen de schuldige minderheid en de onschuldige meerderheid. Gevolg: iedereen werd scheef bekeken en verdacht. Vaders en moeders wilden het niet gehoord hebben dat hun zonen misschien burgers hadden gemarteld. De teruggekeerden werden opgesloten in stilte.

Die stilte is hét onderwerp van je film.

Belvaux: Correct. Frankrijk heeft voor die historische stilte een enorme prijs betaald. Er is geen verzoening geweest. Er is geen recht gesproken. Er is alleen maar gezwegen. Dat heeft de politiek van binnenuit verrot. Wat vandaag het Franse extreemrechts is, is daaraan ontsproten.

Toen de VS zich terugtrokken uit Vietnam was dat pijnlijk, maar daar bleef het bij. Frankrijk bestuurde Algerije sinds 1830. Daar woonden al generaties lang bijna twee miljoen pieds-noirs (term die werd gebruikt om de Franse kolonisten aan te duiden, nvdr.). De dekolonisering lag extreem gevoelig. Bijna alle films, artikels en boeken over het onderwerp waren zeer ideologisch gekleurd. Men was voor of tegen de onafhankelijkheid van Algerije. Wie voor was, moest de houding van het Franse leger vurig veroordelen. De manier waarop links de pied-noirs in Frankrijk heeft onthaald, was ongezien dwaas en onrechtvaardig. Dat moet je kunnen toegeven. Nu 90 procent van de bevolking het erover eens is dat kolonisering een misdaad tegen de mensheid is, kan er eindelijk rustig worden verteld wat er zo bijzonder en funest was aan de Algerijnse Oorlog.

Hoe een Belg de Fransen geschiedenis bijbrengt: 'Het Franse extreemrechts is aan Algerije ontsproten'
© AFP

Koos je voor Gérard Depardieu omdat hij zowat symbool staat voor Frankrijk, of toch een deel ervan?

Belvaux: Ik koos voor Depardieu omdat hij een van de grootste Franse acteurs is, en omdat zijn fysiek perfect past bij de omschrijving van het personage uit het boek: een monster dat zelfs op leeftijd iedereen nog angst aanjaagt. Maar ik ben niet dom, ik weet dat de kijker met bepaalde ogen naar Depardieu kijkt. Hij heeft trouwens een passie voor Algerije. Hij kent het land en zijn geschiedenis goed. En als jongeman heeft hij zich nog tot de islam bekeerd.

Verwacht je nog trammelant rond Des hommes?

Belvaux: Deze film heeft geen moed gevergd. Ik loop heus geen gevaar op een messteek. Toen het boek tien jaar geleden uitkwam, heeft de schrijver wel doodsbedreigingen gekregen. Maar dat zie ik nu niet meer gebeuren. Ik ben ook niet bedreigd toen mijn vorige film, Chez nous (over een extreemrechtse partij, nvdr.), in de zalen kwam.

Ik weiger overigens om me daar grote zorgen over te maken. Angst werkt verlammend. Op den duur durf je geen enkel onderwerp meer aan te snijden en dat zou een ramp zijn. De democratie is nooit voor eens en altijd verworven. Als je er niet voor wilt vechten, kun je haar in een mum van tijd verliezen. Je moet je mond open durven te doen. Je mag je niets aantrekken van mogelijke kritiek en aanvallen op social media. Mensen die je vandaag willen lynchen zijn je morgen alweer vergeten omdat ze tegen dan al een ander doelwit hebben gevonden. De meeste stormen waaien gewoon over. Versagen is hoe dan ook géén optie. Je moet onvervaard blijven zeggen wat je te zeggen hebt.

Des hommes

Vanaf 1/9 in de bioscoop.

Lucas Belvaux

Geboren in 1961 in Namen.

Vlucht op jonge leeftijd van Wallonië naar Parijs om er acteur te worden.

Schoolt zich in de jaren 1990 om tot scenarist-regisseur.

Breekt in 2003 door met de experimentele trilogie Un couple épatant, Cavale en Après la vie.

Vindt vaak inspiratie in heikele thema’s en feiten: de gijzeling in Tilff voor La raison du plus faible (2006), de ontvoering van baron Empain voor Rapt (2009) en het succes van de extreemrechtse politica Marine Le Pen voor Chez nous (2017) .

Broer van de jonggestorven Rémy Belvaux, een van de drie regisseurs van de cultfilm C’est arrivé près de chez vous (1992) .

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content