‘Genderneutrale prijzen creëren niet opeens gendergelijkheid in de filmindustrie’

Op het filmfestival van Berlijn worden vanaf 2021 alleen nog genderneutrale prijzen uitgereikt. Dat is zowel een vooruit- als een achteruitgang, reageert Inke Gieghase, artiest, public speaker en journalist voor onder meer het LGBTI+ tijdschrift ZiZo-Magazine.

Hoewel awardshows voor films al sinds hun ontstaan genderneutrale categorieën hebben, zoals ‘best director’, blijft de man-vrouw onderverdeling bij acteerprijzen prominent aanwezig. Het filmfestival van Berlijn besloot die opdeling in de toekomst te laten vallen om zo voor meer gendergevoeligheid in de filmindustrie te zorgen.

Ik was aanvankelijk blij met meer awards die onder andere non-binaire en genderqueer personen erkennen in hun bestaan. Als zij in de prijzen vallen, hoeven ze op deze manier niet meer in een hokje geduwd te worden dat niet bij hen past. Ze hoeven niet misgendered te worden of het gevoel te hebben dat er inbreuk wordt gedaan op hun mens-zijn. Mijn genderidentiteit en die van vele anderen is namelijk geen kwestie van politieke correctheid. Het is onze realiteit.

Genderneutrale prijzen zijn in dat opzicht per definitie inclusiever. Aparte awards voor mannen en vrouwen sluiten een hele groep mensen uit omdat ze niet in het binaire denkbeeld van de huidige westerse gendernormen passen. Denk maar aan Ruby Rose van Orange is the New Black, Ezra Miller van Justice League, Indya Moore van Pose, Cara Delevingne, Amandla Stenberg en talloze anderen.

Nochtans is niet iedereen fan van de term ‘genderneutraal’, of in ieder geval niet van de misleidende interpretaties die eraan worden vastgehangen. Genderidentiteit is geen lijn met ‘vrouw’ en ‘man’ aan de twee uiteindes en er is niets neutraal aan gender. Het is een brede waaier aan opties waar iedereen hun eigen betekenis aan kan geven, zonder een midden- of neutraal punt. De term ‘genderneutraal’ geeft de indruk dat je iets wil neutraliseren, alsof je alles wil versmelten tot een grijze massa. Die connotatie is niet genderinclusief: in plaats van de verschillen in genderidentiteit te erkennen, wordt alle diversiteit afgevlakt. We moeten net ruimtes creëren in onze maatschappij waar íéders identiteit erkend wordt en waar iedereen een gelijkwaardig bestaan kan leiden.

De vraag is op welke manier we die genderinclusieve maatschappij kunnen creëren. Er zijn namelijk terechte zorgen bij de nieuwe genderneutrale prijzen van het Filmfestival van Berlijn. Genderneutraal leidt in de praktijk niet altijd tot gendergelijkheid.

Een prijs die op papier toegankelijk is voor iedereen, zal in de realiteit niet noodzakelijk op de principes van gendergelijkheid steunen. Kijk bijvoorbeeld naar ‘Best Director’ bij de Oscars. Die prijs wordt niet in mannen en vrouwen opgedeeld. Toch werden er in de 92-jarige geschiedenis van de Oscars slechts 5 vrouwen genomineerd en enkel Kathryn Bigelow werd in 2010 ook effectief tot winnaar bekroond. Voor ‘Best Cinematography’ werd slechts eenmaal een vrouw, Rachel Morrison, genomineerd.

Het kan ook anders. In 2017 introduceerde de MTV & TV Awards de prijscategoriëen ‘best actor’ voor zowel film als tv. Er werd opnieuw geen opdeling meer gemaakt tussen mannen en vrouwen. Emma Watson haalde hierbij de prijs voor film binnen en Millie Bobby Brown die voor tv. Sindsdien werd er een evenwichtig aantal vrouwen genomineerd en geprezen, met in 2019 ook een nominatie voor Amandla Stenberg, die non-binair is.

Maar dat is niet het hele verhaal. In het grootste deel van de filmindustrie is man-zijn nog steeds de norm. Kijk maar naar de Oscars van vorig jaar, waar er opnieuw enkel mannen voor ‘beste regisseur’ werden genomineerd. Actrices uitten dus terecht hun bezorgdheden.

Genderneutrale prijzen kunnen ervoor zorgen dat vrouwen nog minder kans maken op erkenning en zichtbaarheid in de filmindustrie. Net zoals er quota zijn om vrouwen meer stoelen aan de tafel te verzekeren in bijvoorbeeld de bedrijfswereld, zorgt een aparte categorie voor vrouwen in de filmwereld er ook voor dat er meer kans is dat ze een prijs winnen en hun werk meer zichtbaar wordt. Als er doorheen de filmgeschiedenis geen aparte categorie voor actrices zou geweest zijn, zouden vooral mannen met de prijzen gaan lopen. Tot vandaag kampt de filmindustrie met een onevenwicht, kijk maar naar de cijfers hierboven.

Maar het verbreden of vernauwen van een prijzencategorie bestrijdt de symptomen van ongelijkheid, niet de wortels. Tot vrouwen evenveel schermtijd en erkenning krijgen als mannen, zullen genderneutrale awards altijd ten voordele van mannen zijn. Daar kan je niet om heen. Dat ligt niet aan het acteervermogen van vrouwen, maar wel aan mannen die oververtegenwoordigd zijn in posities gerelateerd aan invloed, macht en publieke zichtbaarheid. Bij de 100 populairste films van 2019 vertegenwoordigden vrouwen 12% van de regisseurs, 20% van de schrijvers, 26% van de producers en slechts een schamele 2% van cinematografen. Een nominatie moet gebaseerd zijn op de kracht van iemands werk, maar als dat werk geen kans krijgt om het zonlicht te zien, kan het ook niet in de prijzen vallen.

Wat is dan de oplossing? Ten eerste moeten we bij het praten over gendergelijkheid, het hebben over iedereen. Als we het over vrouwen hebben, moeten we hebben over àlle vrouwen. Want er is ook nood aan meer vrouwen van kleur op het scherm, nood aan meer queer en trans vrouwen op het scherm. Er is nood aan een betere weerspiegeling van de werkelijkheid op het witte doek. Dat betekent ook dat non-binaire, genderflüide en genderqueer personen moeten betrokken worden in dit debat.

Genderneutrale awards zullen niet opeens gendergelijkheid in de filmindustrie creëren. Zolang de meeste posities van macht bekleed blijven door witte cis mannen, zal er geen systemische verandering komen. Anderzijds krijgen non-binaire en genderqueer personen dankzij de genderneutrale prijzen wel een grotere kans dan nul procent om een nominatie of prijs in ontvangst te nemen, terwijl ze ook trouw kunnen blijven aan zichzelf.

Als we de kansen van vrouwen, trans personen en non-binaire personen willen vergroten, zullen we dieper moeten graven dan louter de categorieën veranderen. We moeten onze focus verleggen van het topje van de ijsberg naar de donkere onderkant. Ik wil niet aansluiten aan een tafel, ik wil een nieuwe bouwen. We hebben nood aan systemische verandering die een duurzame en positieve impact heeft op alle onderdrukte groepen.