François Ozon belicht pedofilie: ‘Veel mensen begrijpen niet waarom kinderen “zich laten doen”‘

Ook de Franse kerk heeft haar pedofilieschandalen. Maar onze zuiderburen hebben ook een regisseur met het lef en de kunde om daar een uitstekende film over te maken. François Ozon over Grâce à Dieu, een film waarin hij de provocatie nu eens niet opzoekt maar die des te harder aankomt.

Regisseur François Ozon heeft bewogen weken achter de rug. Eerst werd Grâce à Dieu, zijn film over misbruik in de Franse kerk, in Berlijn met de Grote Juryprijs onderscheiden. Vervolgens verwierp de rechtbank de eis van priester Bernard Preynat, die beschuldigd wordt van pedofilie (en de feiten niet ontkent), om de Franse release uit te stellen tot na zijn proces. Grâce à Dieu is namelijk het verhaal van drie volwassenen die als kind door Preynat werden misbruikt. Ze namen het niet dat de priester nog altijd met kinderen in contact kwam en dat de kerk de facto weigerde in te grijpen. Via de daartoe opgerichte vereniging La Parole Libérée gingen ze in het verzet, door getuigenissen te verzamelen – het aantal slachtoffers van Preynat wordt op zeventig geschat -, door de zaak publiek te maken en door naar het gerecht te stappen. Het proces tegen Preynat is nog niet geagendeerd maar drie weken geleden viel er wel al een ophefmakend uitspraak in de rechtszaak tegen een andere hoofdrolspeler uit Ozons film: kardinaal Philippe Barbarin. De aartsbisschop van Lyon kreeg zes maanden voorwaardelijk voor het niet melden van kindermisbruik. Hij bood zijn ontslag aan bij paus Franciscus.

We kennen je van feministische retrofarces (Huit femmes, Potiche), van sombere films over doodgaan (Le temps qui reste) en van pikante psychologische thrillers (Swimming Pool, L’amant double). Hoe kom je nu bij een dossierfilm over misbruik in de kerk terecht?

François Ozon: Ik heb al veel films met sterke en complexe vrouwen gemaakt. Het werd tijd voor een film over kwetsbare of gekwetste mannen. Op de site van La Parole Libérée las ik de getuigenissen van slachtoffers van Preynat. Vooral de getuigenis van de man op wie het personage Alexandre is gebaseerd, trof me. Hij werd haast gek toen hij vernam dat de priester die hem op zijn achtste seksueel had misbruikt nog altijd leefde en nog altijd met kinderen in contact kwam. Als overtuigde katholiek kaartte hij de zaak binnen de kerk aan maar dat leverde amper wat op. Ik heb hem opgezocht en hij heeft me zijn volledige dossier gegeven. Ik heb me in de zaak verdiept, heb ook met de andere mensen van La Parole Libérée gepraat, slachtoffers maar ook echtgenotes, ouders en vrienden. Dat journalistieke werk was erg boeiend. Die mensen hebben uitvoerig hun verhaal verteld.

Is een documentaire dan niet de logische keuze?

Ozon: Dat was eerst het idee. Maar Alexandre wilde voor de camera niet herhalen wat hij rechtstreeks tegen mij had gezegd en dat begrijp ik. Bovendien ben ik een filmregisseur. En ik voelde aan dat die mensen een Spotlight à la française wilden (Spotlight , bekroond met twee Oscars, reconstrueert hoe The Boston Globe een grootschalig pedofilieschandaal in de katholieke kerk aan het licht bracht, nvdr.). Herinner je je de eindgeneriek van die film, met al die namen van priesters die zich aan misbruik schuldig hadden gemaakt? Dat had hen enorm geraakt. Ook al is Spotlight eerder een film over journalistiek dan over pedofilie, ze verwachtten iets gelijkaardigs van mij.

Pedofiele priesters zijn helaas geen nieuw gegeven. Waarom worden ze vandaag wel aangepakt?

Ozon: In alle rangen van de samenleving kun je tegenwoordig vrijuit spreken over elk onderwerp. We zijn mondiger geworden over wat we niet pikken. Kijk maar naar MeToo. Sinds een jaar of twintig, dertig is er een groeiende bewustwording. De mensen weten dat pedofilie een kwaad is, een perversie die we in geval van verkrachting als een misdaad beschouwen. De Belgische affaire-Dutroux heeft daar trouwens een rol in gespeeld.

Nu, er wordt al een eeuwigheid gezegd dat iederéén als kind wel eens bepoteld is door een pastoor. Daar werd dan mee gelachen. Alleen ging het soms ook verder, en misbruik ontwricht levens. Het leidt tot zware trauma’s die soms worden verdrukt maar weer hevig opspelen als de slachtoffers 35, 40 jaar zijn.

Hoe sta jij zelf tegenover het katholicisme?

Ozon: Mijn ouders zijn katholiek, dus ik ben katholiek opgevoed. Ik ben naar de catechismus gegaan en heb mijn eerste communie gedaan. Een groot deel van mijn kindertijd was ik gelovig. Zoals bij velen is dat afgebrokkeld tijdens mijn adolescentie. Vandaag ben ik een atheïst. Het katholicisme als religie blijft me wel interesseren. Ik heb veel respect voor die religie.

Terwijl ik deze film maakte, kwam een herinnering boven, van een priester die tijdens het verstoppertje spelen ooit een gebaar maakte dat mij niet aanstond. Ik ben toen weggelopen maar wat zou er van me geworden zijn als die priester een seksuele daad had verricht? Zou mijn leven gewankeld hebben? Zulke zaken zijn helaas niet uitzonderlijk. Bijna iedereen is wel eens geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag van volwassenen. Vraag maar rond. Vooral vrouwen en meisjes zijn daar het slachtoffer van.

Je noemt priester Preynat en kardinaal Barbarin bij naam in Grâce à Dieu. Preynat heeft de release van de film proberen tegen te houden.

Ozon: Ik neem het standpunt in van de slachtoffers en doe hun verhaal. Ze waren van slag toen ze het resultaat zagen maar ze zijn blij dat de fictie zich over hun waarheid heeft ontfermd. Grâce à Dieu helpt hen om de bladzijde om te draaien en helpt anderen om hen te begrijpen. Iedereen kent de affaire oppervlakkig, haast niemand weet hoe het voor de betrokkenen voelde.

Wat Preynat en Barbarin betreft, daar ben ik gerust in. Er zitten geen openbaringen in mijn film, ik toon louter zaken waar al ruim over is bericht. Als ze ons veroordelen, zouden ze alle kranten en iedereen die hierover al gesproken heeft, moeten veroordelen. Dat gaat niet gebeuren.

Is het een marketingstunt om de filmrelease te laten samenvallen met het proces tegen Barbarin?

Ozon: Absoluut niet. Die processen waren voorzien voor 2018. We dachten dat ze nu al achter de rug zouden zijn. Het Franse gerecht werkt soms tergend traag. Ik weet ook niet of dat samenvallen voor ons een voordeel of een nadeel is.

Vanwaar de flashbacks die tonen hoe Preynat de kinderen in de val lokte?

Ozon: Ik wilde de seks niet tonen – uiteraard – maar ik wilde wel laten zien hoe het lichaam van een kind zich verhoudt tot dat van een volwassene. Veel mensen begrijpen niet waarom kinderen ‘zich hebben laten doen’. ‘Waarom is hij niet weggelopen?’ Dat is een verschrikkelijke vraag. Vraag dat maar eens aan slachtoffers en psychologen. Daarom wilde ik beelden van kinderen die recht in de muil van de wolf lopen. Een kind klopt aan, hij betreedt het fotolokaal, hij weet niet wat er te gebeuren staat, de priester is vriendelijk, fluistert hem in het oor dat hij zijn lieveling is. De hersenen van een kind zijn nog niet ontwikkeld genoeg om te begrijpen wat er aan de hand is. Het is hem geleerd om ontzag te hebben voor volwassenen.

Kardinaal Barbarin heeft pedofilie scherp veroordeeld maar in de praktijk schoot hij tekort.

Ozon: Dat fascineert me. De verklaringen van Barbarin zijn prima maar daar bleef het bij. Hij voegde de daad niet bij het woord. De paus worstelt met een gelijkaardig probleem. Daarom blijven getuigenissen, processen en media-aandacht belangrijk. Ze helpen de kerk om te beseffen hoe groot het leed is dat je berokkent door het misbruik, én de omerta.

In de film zegt een priester: ‘Nu pas is homofilie en pedofilie bespreekbaar.’ De kerk ziet het verschil niet tussen pedofilie en homofilie of overspel. De kerk ziet pedofilie als een zonde, niet als een misdaad. Verbijsterend. De kerk heeft een problematische kijk op het lichaam en seksualiteit. Seksualiteit die niet tot voortplanting leidt of buiten het huwelijk gebeurt, wordt als een zonde beschouwd. Die houding zou ze in vraag moeten stellen.

Is de kerk bij machte om het probleem zelf op te lossen?

Ozon: Dat is zeer de vraag. Wat ik in de zaak-Preynat vooral niet begrijp, is dat men goed op de hoogte was van het misbruik en toch niet doortastend heeft opgetreden. Ze hielden Preynat aan boord, stuurden hem gewoon naar een andere parochie, waar hij opnieuw met kinderen in contact kwam en ze opnieuw misbruikte.

Weet je dat het voorstel om hierover een parlementaire onderzoekscommissie op te richten is verworpen? Frankrijk is een lekenstaat en de staat heeft zich zogezegd niet te moeien met de kerk. Ik vind dat onzin. De kerk is te vastgeroest om het probleem op te lossen. De staat moet ingrijpen. Je ziet toch dat de paus verlamd is? Zijn discours is goed maar hij wordt niet gevolgd.

Ik krijg ook veel dankbetuigingen van katholieke verenigingen die het kotsbeu zijn dat hun geloof wordt gelinkt aan pedofilie. Zij zijn ook slachtoffer van deze situatie. Zodra je een priester ziet, denk je aan pedofilie. Daar willen ze van af en dat impliceert verandering. Geen sussende woorden maar daden. De bal ligt nu in het kamp van de kerk.

Je hoofdrolspeler Melvil Poupaud zegt dat jullie het niet eens zijn over het belang van vergiffenis.

Ozon: (knikt) Ik snap wel dat vergiffenis bevrijdend kan zijn voor het slachtoffer, een noodzaak om de pagina te kunnen omdraaien. Maar je moet daar ook mee opletten, want de katholieke autoriteiten profiteren van dat systeem. Het kan een val zijn. Als je vergiffenis schenkt, is de zaak gesloten en wordt er niet meer over gepraat. Zo verleng je het stilzwijgen terwijl dat net het grote probleem is. Ik ga proberen om Melvil er alsnog van te overtuigen dat vergiffenis een tweesnijdend zwaard is. (lacht)

Was het resultaat anders geweest als de François Ozon van twintig jaar geleden Grâce à Dieu had geregisseerd?

Ozon: Leuke vraag. Ik denk dat het een heel andere film geworden was. Vermoedelijk eentje die wat meer naar zwavel ruikt en feller tekeergaat. Of misschien een komedie. Je kunt over elk onderwerp een komedie maken, zelfs over pedofiele priesters.

Amen.