‘Dear Comrades!’, een spannende trip door de vergeten, in bloed gedrenkte Sovjetgeschiedenis

Russisch filmveteraan Andrej Kontsjalovski reconstrueert een vergeten volksopstand in Dear Comrades!, een opwindende trip door de USSR.

‘Ontwaakt, verworpenen der aarde’ klinkt het strijdvaardig in de Internationale. Maar wanneer malcontente fabrieksarbeiders, die hun lonen zien dalen en de prijzen stijgen, het communistische strijdlied ter harte nemen, besluiten de Sovjetautoriteiten toch maar hamer, sikkel en ook geweren op hen te richten. Met een bloedbad tot gevolg. Het is 1962, de Koude Oorlog woedt in alle hevigheid en kameraad Chroesjtsjov wil de wereld laten geloven dat de Sovjetheilstaat qua levensstandaard met de VS kan wedijveren. Alleen merken de arbeiders in het kozakkenstadje Novotsjerkassk, vlak bij de grens met Oekraïne, daar bitter weinig van wanneer ze weer eens uren in de rij staan aan te schuiven voor hun karig rantsoen. Kaderlid Ljoeda ratelt dan ook met almaar minder overtuiging de communistische mantra’s af, zeker wanneer ze merkt dat de onvrede in de straat én binnen haar eigen, disfunctionele gezin toeneemt.

Russisch filminstituut Andrej Kontsjalovski – 84 inmiddels – laat in Dear Comrades! op een inventieve manier privé en politiek, burger en staat, familiesoap en historisch epos botsen. Hij herinnert aan een door sluipschutters van het Rode Leger en de KGB gewelddadig onderdrukte volksopstand, die tot in de jaren negentig en de val van de USSR een goedbewaard staatsgeheim bleef. Dear Comrades! is een meeslepende kroniek die in knappe zwart-witbeelden wordt gegoten, en mede daardoor iets tijdloos en documentairs krijgt. Het is een spannende trip door de vergeten, in bloed en desillusie gedrenkte Sovjetgeschiedenis, met spectaculaire scènes waarin talloze figuranten vergaderen, protesteren, vechten of vluchten.

De fotografie is fraai, de montage soepel, de structuur helder en de choreografie netjes uitgebalanceerd. Zelfs in de meest chaotische taferelen, waarin arbeiders de kantoorgebouwen bestormen en Ljoeda (Kontsjalovski’s eega en muze Joelia Visotskaja) op zoek gaat naar haar dochter, die in het rumoer verloren is geraakt. Maar onder het gestileerde en glimmende zwart-witoppervlak voel je de humanistische razernij voortdurend borrelen. Het geeft Dear Comrades!, vorig jaar in Venetië bekroond met de speciale juryprijs, een universele urgentie mee. Kontsjalovski vluchtte in de jaren tachtig naar Hollywood om daar onder meer Runaway Train (1985) en Tango & Cash (1992) in te blikken. In Dear Comrades! hint hij ernaar (zonder het expliciet uit te spreken, maar met treffende en ietwat ambivalente beelden) dat zijn film evengoed over een andere, aan ontbering en onderdrukking ontsproten volksopstand tegen een totalitair regime had kunnen gaan.

Een fascinerende reflectie op de geschiedenis, met metier en zwier gemaakt door een haast herboren veteraan die al een carrière lang tussen nationalisme, nostalgie en andere malafide machten navigeert.