Eerst videoclips voor Beyoncé en Rihanna, nu een film: het relaas van Melina Matsoukas

Ze was de videoclipregisseur van Beyoncé, Rihanna, Lady Gaga en andere popgodinnen. Nu maakt Melina Matsoukas indruk met haar eerste speelfilm: de romantische, militante misdaadballade Queen & Slim. ‘Het is me van jongs af aan ingeprent dat alle mensen gelijk zouden moeten zijn.’

De naam Melina Matsoukas doet misschien niet meteen een belletje bij u rinkelen, maar de kans dat u nog nooit werk van haar hebt gezien, is eerder klein. In de videoclip bij Formation filmde ze hoe Beyoncé op het dak van een politiewagen langzaam wegzonk in het overstroomde New Orleans. In die van S&M liet ze meesteres Rihanna journalisten met een gagball in de mond op zweepslagen trakteren. In Just Dance toonde ze hoe Lady Gaga in een plastic zwembadje een plastic dolfijn bereed. Voor Losing You trok ze met Solange naar een township in Kaapstad. Een tiental keer klopte Beyoncé al bij haar aan voor een muziekvideo. In haar spoor volgden onder anderen Kylie Minogue, Jennifer Lopez, Katy Perry en Snoop Dogg. Rihanna zit met We Found Love, S&M en Rude Boy ook al aan drie Matsoukas-clips.

Nadat ze in 2017 haar tweede Grammy had gewonnen met die fenomenale video voor Formation, legde Matsoukas zich toe op werk van langere adem. Ze regisseerde enkele afleveringen van de HBO-serie Insecure en de Netflix-reeks Master of None, en gooide zich vervolgens op een eerste langspeelfilm. Het bloedmooie Queen & Slim bezingt net als veel van haar clips de veerkracht van en de solidariteit binnen de Afro-Amerikaanse gemeenschap.

Op de terugweg van een Tinderdate die geen vonken heeft opgeleverd worden de advocate Queen (Jodie Turner-Smith) en de vrome Slim (Daniel Kaluuya uit de horrorhit Get Out) gecontroleerd door een racistische, schietgrage politieagent. Even later ligt de flik dood op de grond en slaat het jonge duo op de vlucht. Niet met de simplistische plot maar met onversneden schoonheid maakt Matsoukas’ romantische, militante misdaadballade het verschil.

‘Ik was ondersteboven van het scenario van Lena Waithe met wie ik voor Master of None had samengewerkt. Het bevatte alle elementen die ik als regisseur van Afro-Amerikaanse afkomst absoluut in mijn eerste speelfilm wilde zien. Het verhaal is politiek, het provoceert, het daagt de status quo uit en het is op de koop toe een prachtige, Afro-Amerikaanse romance.’

De oom van Queen noemt het voortvluchtige koppel ‘de zwarte Bonnie en Clyde’, maar naar verluidt stelt u het zelf niet op prijs als uw film de zwarte versie van Arthur Penns klassieker wordt genoemd. Waarom niet?

Melina Matsoukas: Ik vind dat neerbuigend, lui en oppervlakkig. Om te beginnen is Queen & Slim helemaal niet naar die film gemodelleerd. Ik heb andere inspiratiebronnen. Ik snap ook niet hoe je naast het cruciale verschil kunt kijken. Bonnie en Clyde zijn gevaarlijke criminelen, Queen en Slim zijn twee onschuldigen die hun vel willen redden. Ze worden geconfronteerd met het soort politiegeweld dat elke zwarte Amerikaan vreest en dat mensen als Sandra Bland, Philando Castile en Tamir Rice het leven heeft gekost.

In de film berichten de media over moordenaars die op de loop zijn, maar Queen en Slim krijgen tijdens hun vlucht opvallend veel steun van andere burgers.

Melina Matsoukas: Ik geef met Queen & Slim niet in de eerste plaats kritiek op de politie of de media, maar ik hoop wel dat de film mensen aanzet om eens na te denken over hun verwachtingen en vooroordelen. Ik toon verschillende kanten van de realiteit. De media portretteren zwarte mensen niet altijd op een correcte manier. Door niet het volledige verhaal te vertellen, door bewust niet in te zoomen op de vraag wat er precies is gebeurd, houden ze niet alleen vooroordelen in stand, ze dragen ook bij tot structureel racisme. Ik wilde vooral tonen welke kloof er gaapt tussen de manier waarop de media Queen en Slim portretteren en hoe de Afro-Amerikaanse gemeenschap hen ziet. De mensen weten hoe de realiteit in elkaar zit en zijn solidair met het duo. In feite vertellen we een omgekeerd ‘slaaf ontsnapt’-verhaal. De ondergrondse spoorweg (een negentiende-eeuws clandestien netwerk van smokkelroutes en schuiladressen ten behoeve van ontsnapte slaven, nvdr.) liep van de zuidelijke naar de noordelijke staten. Queen en Slim maken de omgekeerde beweging.

Ze starten als een banaal duo dat net een mislukte Tinderdate achter de rug heeft maar groeien uit tot tragische iconen. Vanwaar die verheerlijking?

Matsoukas: Het is héél belangrijk dat zwarte mensen niet in de slachtofferrol worden geduwd, iets wat spijtig genoeg heel vaak gebeurt in de weinige films waarin ze aan bod komen. Maar wat heb je daar nou aan? We zijn die rol moe. Mijn film gaat over de veerkracht waarmee we elke dag opnieuw omgaan met de pijn, de achterstelling, de voortdurende strijd en de opgelopen trauma’s. Ondanks alles vinden we de tijd en de kracht voor vreugde en liefde en zetten we onze levenslust om in creaties. Daarom toon ik Queen en Slim niet als slachtoffers maar als strijders. Hoewel ze ontzettend veel tegenwind krijgen, maken ze er het beste van. Ze blijven niet bij de pakken zitten en zijn of worden een inspiratiebron voor velen.

Vandaar allicht ook die magnifieke barscène. Hoewel ze worden opgejaagd, nemen ze de tijd voor een drankje en een dans. Een dans die mogelijk hun laatste zou kunnen zijn.

Matsoukas: O, dank je, dat is ook mijn favoriete scène. Dat is het moment waarop Queen en Slim eindelijk op elkaar verliefd worden. Tijdens dat intieme moment ervaren en zien ze elkaar voor het eerst echt. Maar het is ook tragisch omdat ze beseffen dat ze het moment móéten grijpen om van het leven en van de vrijheid te kunnen genieten.

In Queen & Slim bespeel ik verschillende genres tegelijk. Het ene moment is romantisch, het volgende brutaal-realistisch, griezelig, tragisch of komisch. Ik vind zo’n mix aantrekkelijk omdat hij weerspiegelt hoe we ons door het leven voortbewegen. Maar bovenal is het een liefdesverhaal.

Je hebt op pellicule gefilmd. Is dat nog van deze tijd?

Matsoukas: Tuurlijk wel. Ik vind dat geen tegendraadse keuze. Ik ben met celluloid opgegroeid en zat op de filmschool voor de grote omslag naar digitaal. Telkens als ik digitaal moest draaien, miste ik de rijkdom, de textuur en de levendigheid van pellicule. Ik hou enorm van de chemische reacties tijdens de ontwikkeling van film. Zeker op het grote scherm zie je het verschil. Celluloid heeft een ziel die je digitaal niet kunt dupliceren.

Je productiebedrijf heet De La Revolución Films. Beschouw je jezelf als een militante?

Matsoukas: Die naam zegt inderdaad veel over mijn levensovertuiging. Ik noemde mijn bedrijf naar de revolutie waaruit ik ben geboren. Mijn moeder is afkomstig uit Cuba. Ze emigreerde net na de revolutie naar de VS. Mijn vader is een Joodse Griek en ik groeide op in de Bronx. Mijn ouders waren politiek heel bewust. Ze hebben me van jongs af aan ingeprent dat alle mensen gelijk zouden moeten zijn. Niemand heeft me dus ooit op het belang van activisme hoeven te wijzen. Ik heb veel privileges gekregen en voel me verplicht om via de kunsten iets terug te geven. Ik geloof in de kracht van cinema. Film kan de weg naar verandering plaveien. Het interessantst vind ik werk dat zowel politiek als entertainend is, waardoor de boodschap veel meer mensen kan bereiken. Je biedt de kijkers een goede film en tegelijk krijg je de kans om het status quo in vraag te stellen, denkbeelden te doen wankelen of een ander perspectief dan het dominante aan te bieden. Heerlijk.

Je regisseerde befaamde muziekvideo’s voor Beyoncé en andere popsterren. Hoe kijk je daar nu op terug?

Matsoukas: Met trots. Ik ben een kind van MTV, en nam destijds videoclips op om ze tien, twintig keer na elkaar te kunnen bekijken. De combinatie van muziek en beeld vind ik onweerstaanbaar. Ik was verliefd op het medium en heb niet geaarzeld toen ik tijdens mijn filmstudies een stageplaats moest zoeken. Als enige van mijn jaar koos ik voor een bedrijf dat muziekvideo’s produceerde. Ik wilde als regisseur nergens anders starten.

Ik hou er nog steeds van. Muziekvideo’s zijn niet per se altijd goed, maar sommige ervan zijn sterke cinema. Ze bieden ruimte voor experiment, en je kunt tegelijk heel beeldend denken en verschillende genres combineren zonder dat iemand dat in vraag stelt. Die video’s stonden me toe om me helemaal uit te leven in de uitbeelding van totaal verschillende werelden. Ik kon de grauwe werkelijkheid tonen, de komische toer opgaan of mijn verbeelding de vrije loop laten. Daar ben ik als regisseur alleen maar beter van geworden.

Voor Found Love van Rihanna en Formation van Beyoncé heb je een Grammy gekregen. Hoe kijk je op die video’s terug?

Matsoukas: Ze weerspiegelen goed wie ik op dat moment in mijn leven was en hoe Rihanna en Beyoncé zich toen voelden. Ze weken af van de meeste clips uit die tijd en schoven resoluut sterke, Afro-Amerikaanse vrouwen naar voren.