Guerre et Paix: Grandioos

46 jaar na datum blijkt Sergej Bondartsjoeks ‘Oorlog en Vrede’ nog altijd even indrukwekkend én bombastisch als Tolstojs roman.

Je hebt groot opgezette boekverfilmingen. Je hebt groots opgezette boekverfilmingen. En dan heb je nog Sergej Bondartsjoeks Oorlog en Vrede. Aan dit bijna zeven uur durende epos naar Leo Tolstojs vuistdikke roman werd zeven jaar gewerkt met een stachanovisme zoals dat in de jaren 60 enkel in de Sovjet-Unie kon worden gespot. Rekening houdend met de inflatie kostte dit megaproject maar liefst zeshonderd miljoen euro, al valt te betwijfelen of de honderdtwintigduizend figuranten die door Moskou werden ingezet – jawel: honderdtwintigduizend! – voor hun medewerking ooit een roebel kregen.

Het hoeft geen betoog dat het adjectief ‘episch’ welhaast een eufemisme lijkt voor deze barokke pronkopera waarmee de Sovjets de Hollywoodspektakels naar de kroon hoopten te steken. Toch blijft de vraag of er, zesenveertig jaar na de première van Bondartsjoeks vierdelige magnum opus, nog iets rest van de toenmalige grandeur?

Het antwoord is ‘da’, zoals de Russen zeggen, al was het maar om de ruim driehonderd personages, prachtige juwelen, kunstwerken en kostuums die uit de staatsmusea werden geplukt of de telegeleide camera’s die Bondartsjoek introduceerde. In deze gedigitaliseerde versie blijkt Oorlog en Vrede – dat in 1968 de Oscar voor beste niet-Engelstalige film won – nog altijd even grandioos, met massascènes zoals de historische slag bij Borodino, waaraan Bondartsjoek twee jaar sleutelde, zijn hartaanval tijdens de opnames niet meegerekend.

Tolstojs verhaal over het wel en wee van de Russische aristocratie tijdens de Napoleontische oorlogen blijkt in dezes lyrische lezing bovendien een gezwollen drama over passie, hoogmoed en verraad, met de regisseur zelf als de ongelukkig getrouwde graaf Bezoekhov en ex-ballerina Lyudmila Savelyeva als diens nukkige echtgenote Natascha.

Hoewel honderdvijfendertig miljoen Russen indertijd gingen kijken – desnoods met een duwtje van overheidswege – had Bondartsjoeks triomf ook een schaduwzijde. Om te voorkomen dat het succes hem ideologisch zou corrumperen werd hij door Sovjetleider Leonid Brezjnev verplicht zich alsnog lid te maken van de Communistische Partij. Hoewel Bondartsjoek later nog verschillende films draaide – waaronder de internationale coproductie Waterloo (1970) met Rod Steiger en Orson Welles – zou hij de houdgreep van het Kremlin daarna nooit meer weten te ontvluchten.

In 1994 overleed Bondartsjoek in Moskou, waarop hij niet enkel de geschiedenis inging als een van de sleutelfiguren van de Sovjetcinema, maar helaas ook als boegbeeld van nationalistische bombast.

Dave Mestdach