De klassenstrijd is terug in ‘Martin Eden’: ‘We leven in een tijd van doorgeschoten narcisme’

Met Martin Eden, over een arbeidersjongen die het tot schrijver schopt, greep Pietro Marcello dit jaar net naast de Gouden Leeuw. Toch zette zijn hoogst originele, in een tijdloos jasje gegoten Jack London-verfilming hem in één klap op de Europese filmkaart. E molto giustificato!

Martin Eden, naar de gelijknamige en meest autobiografische roman uit 1909 van de populaire Amerikaanse schrijver Jack London, viel in Venetië nwel degelijk in de prijzen, want Luca Marinelli werd er bekroond als beste acteur. Toch is de echte hoofdrol in deze adaptatie (waarin het verhaal van de worstelende aspirant-schrijver wordt getransponeerd naar Napels) weggelegd voor de regisseur. De Italiaanse documentairemaker Pietro Marcello, die zichzelf net als zijn hoofdpersonage een autodidact noemt, maakt in zijn tweede fictiefilm een sterk stilistisch statement door het verhaal te spekken met documentaire archiefbeelden van dokwerkers, huisvrouwen en kinderen die je doen twijfelen of de film zich nu in de jaren dertig, vijftig of zeventig van de vorige eeuw afspeelt. Bovendien plaatst hij, te midden van het politieke tumult in zijn vaderland – waar de geschiedenis zich net als overal herhaalt – ook de klassenstrijd weer op de agenda.

Er wordt de laatste jaren zoveel over gender en ras gepraat dat de klassenstrijd als thema zijn beste tijd lijkt te hebben gehad.

Pietro Marcello: De machthebbers sturen het debat weg van delicate thema’s als sociale onrechtvaardigheid, maar dat wil nog niet zeggen dat die verdwenen zijn. Jij komt uit België, dus je kent het voorbeeld van Charleroi, een oude industriële sterkhouder waar je tegenwoordig nauwelijks nog werk vindt. Daar wordt gewoon niet meer over gepraat.

Mag ik vragen waar jij vandaan komt? Wat is jouw achtergrond?

Marcello: Ik kom uit het zuiden van Italië, uit de stad Caserta, in de streek rond Napels. Ik had al op jonge leeftijd twee baantjes om in mijn levensonderhoud te voorzien. Ook voor mijn geestelijke opvoeding heb ik zelf gezorgd.

Kunnen we Martin Eden dan een soort van gefictionaliseerd alter ego noemen?

Marcello: Martin Eden is een antiheld, maar hij is net als ik inderdaad een autodidact, dus zoveel hebben we wel gemeen. Ik heb het boek van Jack London twintig jaar terug cadeau gekregen van mijn coscenarist Maurizio Braucci (die ook Matteo Garrone’s Gomorra schreef, nvdr.). We waren allebei geïnteresseerd in de tocht die het hoofdpersonage onderneemt. Hij is een jongen die een man wordt door zichzelf te emanciperen, door cultuur en kennis te verzamelen, maar uiteindelijk het slachtoffer wordt van de culturele industrie. Tegelijk maken we een reis door de twintigste eeuw. Jack London schreef zijn boek in 1909, maar het lijkt wel alsof hij wist wat er de volgende honderd jaar zou gebeuren.

Denk je dat de extreemrechtse Italiaanse politicus Matteo Salvini de film te zien zal krijgen?

Marcello: Wie weet. Ik zou het niet erg vinden als hij zichzelf in sommige personages herkent. (lacht) Maar het gaat niet alleen over Italië, weet je. In de hele wereld speelt zich iets soortgelijks af. Kijk naar Brazilië. Ik geloof zelfs dat jouw land er niet helemaal vrij van is.

In welke richting zie je het evolueren?

Marcello: We leven in een tijd van doorgeschoten hedonisme en narcisme, een evolutie die al in de jaren zeventig van de vorige eeuw voorspeld werd door Guy Debord. De gelijkheid waarvoor we gestreden hebben gaat teniet door de media, die dingen vertellen die niet per se de waarheid zijn. We hebben ook geen literatuur meer, we hebben influencers. Zij krijgen alle aandacht, en de mensen die iets proberen te doen worden nauwelijks nog opgemerkt.

Een tekst die heel belangrijk voor ons was toen we de film aan het maken waren, was Traité de savoir-vivre à l’usage des jeunes générations van de Belg Raoul Vaneigem. Een standaardwerk van de situationisten, waartoe ook Debord behoorde. Je moet hem beslist eens opzoeken.

De manier waarop Martin Eden in het Italiaanse neorealisme geworteld is, maakt indruk, net als het spel dat je speelt met fictie en documentaire. Waar komt dat vandaan?

Marcello: Het is een logische evolutie. Ik heb altijd met archieven gewerkt, want ze vertegenwoordigen Geschiedenis met grote G. En wat het neorealisme betreft: ik ben gewoon beïnvloed door de cultuur van mijn eigen land. Net als de neorealisten zelf, trouwens. Die zijn er ook gekomen omdat na de Tweede Wereldoorlog de noodzaak ontstond om dat soort verhalen te vertellen.

Is er een filmmaker in het bijzonder die je als je mentor zou aanduiden?

Marcello: Ik kan niet om Roberto Rossellini heen, maar eigenlijk geloof ik niet zo in mentors of rolmodellen. Als autodidact heb ik de cinema grondig bestudeerd, net als de literatuur en andere kunstvormen. Uit al die disciplines heb ik wel iets meegenomen.

Uit de schilderkunst ook, kan ik me voorstellen.

Marcello: Absoluut. Schilder worden was mijn eerste ambitie. Zoals bij veel regisseurs is cinema mijn tweede keuze.

Ook bij David Lynch is dat zo. Hoe zou dat komen, denk je?

Marcello: Cinema had een sterke connectie met de schilderkunst, maar die is in de loop der jaren zo goed als helemaal verdwenen. Het is een onzuivere kunstvorm, want er hangen economische aspecten aan vast die belangrijker zijn dan de kunst zelf. Het is veel meer een industrie dan pakweg de schilderkunst of poëzie. En toch is het nog altijd een heel krachtig communicatiemiddel. Het wordt alleen heel vaak slecht gebruikt.

Ook als industrie heeft cinema het lastig. De bioscopen verdwijnen in ijltempo.

Marcello: Wat veel filmmakers zich niet realiseren, is dat ze daartegen moeten vechten. Naast het maken van noodzakelijke, integere films, is het misschien wel de belangrijkste verantwoordelijkheid die ze hebben. Want iedere bioscoop die sluit, is een deel van de filmkunst dat afsterft.

Afgesproken. Laten we tegen Netflix vechten!

Marcello:(lacht) Maar eerst Raoul Vaneigem opzoeken.