De flashback van regisseur Alice Rohrwacher: ‘In Toscane wonen alleen nog rijke buitenlanders’

Er was eens… een Italië van paupers, prinsen en pastorales. Met haar in Cannes bekroonde, magisch-realistische fabel Lazzaro felice flitst Alice Rohrwacher u terug naar de tijd van toen. Of net niet. ‘Veel Italianen zien elektriciteitsrekeningen als de aflaten van vandaag.’

Drie jaar geleden won Alice Rohrwacher ietwat verrassend de Grand Prix in Cannes voor Le meraviglie, een warmhartige pastorale over een familie bijenkwekers. Dit jaar kreeg ze al heel wat minder verrassend de scenarioprijs voor Lazzaro felice, een inventieve vertelling waarin de Toscaanse cineast nog een stuk verder gaat in haar liefde voor magisch-realisme, landelijk Italië, 16-millimeterfilm en moderne mythes.

Centraal staat ‘de gelukzalige Lazzaro’, een simpele jongen uit het bucolische dorpje Inviolata. Het is een plek waar de tijd heeft stilgestaan en waar de dingen nog strikt worden ingedeeld volgens de klassen en seizoenen. Net als de andere inwoners werkt Lazzaro als deelpachter voor de lokale markiezin, ook al is dat feodale systeem al jaren bij wet verboden. Iets wat de aristocrate evenwel aan de dorpelingen is vergeten te melden.

Voor haar betoverende, in aards realisme gedrenkte sprookje over macht, manipulatie en de hang naar zuiverheid in moderne, materialistische tijden inspireerde Rohrwacher zich losjes op feiten. Toch voel je dat de fantasievolle verhalen van Luigi Pirandello en de films van de broers Paolo en Vittorio Taviani – Padre, padrone, La notte di San Lorenzo of Kaos – minstens evenveel stof boden.

‘De vraag die journalisten me het vaakst stellen is: hoe kom je erbij om realiteit en sprookje te mengen’, zegt Rohrwacher. ‘Dan vraag ik: heb jij de werkelijkheid van vandaag al eens gezien? Wat is er nog reëel aan? Ik wilde iets vertellen over hoe het verleden geabsorbeerd wordt door het heden. Mensen leven tegenwoordig in hun computers, in hun gsm, in hun sprookjeswereld. Ik veroordeel dat niet, maar het is niet mijn manier van leven. Bovendien kom ik uit een land waar de realiteit van oudsher wordt vermengd met fantasie. Italië heeft een rijke traditie van sprookjes, mythes en folklore. Het zit in onze literatuur, cinema, landschappen, gezichten, politiek, zelfs in ons voetbal. Stervoetballers zijn de ridders van vandaag. Elektriciteitsrekeningen zijn de aflaten van vandaag. Zo zien veel Italianen dat.’

Net als voor Le meraviglie werk je met amateurs, kinderen, beesten en…

Alice Rohrwacher: … mijn zus Alba Als Le meraviglie een verhaal was over een familie die in een verlaten huis op het platteland gaat wonen, dan is dit een film die uitlegt waarom dat huis werd verlaten. Het is een soort prequel. Dat klinkt beredeneerd, maar eigenlijk besef ik dat nu pas. Elke regisseur haalt inspiratie uit wat hij droomt, ziet en meemaakt. Ik woon zelf op het platteland, ik vertel over de dingen die ik vanuit mijn venster zie. En ik zie een wereld die de littekens draagt van alle markiezen die er tot vandaag de plak zwaaien. Veel dorpen zijn ontvolkt, veel land is vergiftigd door de agro-industrie. Daarom zijn veel mensen naar de stad gevlucht op zoek naar werk en een betere toekomst. In Toscane wonen alleen nog rijke buitenlanders en hun personeel. De culturele rijkdom die je er vroeger binnen de lokale gemeenschappen vond, is verdwenen.

Is dat geen conservatieve, nostalgische kijk op een wereld die nu eenmaal verandert?

Rohrwacher: Mijn film is in de eerste plaats een avontuur, een sprookje, maar hij toont ook dat er verantwoordelijken zijn voor die culturele devaluatie. Het gaat over verloren onschuld, over verloren spiritualiteit, over dingen die de globalisering heeft weggespoeld. Cinema heeft ook een politieke taak te vervullen. Ik reik geen oplossingen aan, maar stel vragen. Ik prikkel de fantasie om met antwoorden te komen.

Thierry Frémaux, de directeur van het festival van Cannes, zei dat je bio-cinema maakt, organische films. Blij met die omschrijving?

Rohrwacher: Als hij bedoelt dat mijn films levende organismen zijn, dan ben ik daar heel blij mee. Ik heb de film ook gemaakt volgens een ecologisch protocol. Dat is iets wat we voor onszelf hebben gedaan, omdat we milieubewust willen leven. Niet om tegen journalisten te kunnen zeggen: kijk eens hoe woke wij zijn. (lacht)

Hoe woke ben je?

Rohrwacher: Ik weet niet eens wat dat precies betekent. Ik wil gewoon buiten de chaos leven en me kunnen focussen op de dingen die ik belangrijk vind. Mijn familie, mijn films. Leven op het platteland is een realitycheck. Het is ook niet gepland. We hebben een poos gewoond in het dorp waar we Le meraviglie hebben gedraaid. Mijn dochter ging er naar school, vond het er leuk en dus zijn we er gebleven. Je moet niet altijd alles in het leven willen bepalen. Soms bepaalt het leven dingen voor jou, en daar is niets mis mee.

In de nasleep van Metoo hoorden we ook erge verhalen uit de Italiaanse filmwereld. Verrast jou dat?

Rohrwacher: Nee. We hebben nu eenmaal een mediterrane machocultuur. Als vrouwelijke regisseur kun je daar echter niet veel aan doen. Mannen moeten er iets aan doen. Zij die de topposities bekleden. Zorg ervoor dat er evenveel vrouwelijke als mannelijke producenten en festivaldirecteurs zijn en het probleem is opgelost. Het gaat meestal om machtsmisbruik. Als hun baas een vrouw is, zullen mannen sneller hun poten thuishouden.

Jouw films worden wereldwijd verdeeld en bekroond, net als die van Matteo Garrone, Paolo Sorrentino en Luca Guadagnino. Is de Italiaanse cinema aan een heropstanding bezig?

Rohrwacher: Dat lijkt zo, maar de waarheid is dat we een heel moeilijke periode meemaken in Italië. Het aantal bioscoopbezoekers is in een paar jaar tijd gehalveerd en Italiaanse kranten besteden nauwelijks nog aandacht aan onze films. Die auteurs die je noemt zullen altijd hun publiek vinden. Daar hoef je niet voor te vechten. Waar wel dringend voor gevochten moet worden, is cinema als een collectieve ervaring. Ook die rijke traditie is aan het verdwijnen.

Je zult dus niet snel in zee gaan met Netflix?

Rohrwacher: Vrees niet. In het dorp waar ik woon, heb ik zelfs geen stabiele internetverbinding. (lacht)