Comedian Jeroen Leenders: ‘Mensen vinden mij heel leuk of willen mij fusilleren’

Hij speelt mee in de nieuwste film van Nic Balthazar, toert met zijn derde show Pagliacci en is de enige Vlaming in Comedytrain, het grootste cabaretcollectief van Nederland. Comedian Jeroen Leenders zou in the picture kunnen staan, maar de spotlights kunnen zijn rug op. Waar andere mensen van weggaan, daar gaat hij naartoe. ‘De dood is een heerlijk comedythema.’

De Gentse kanaalzone bulkt van de tristesse. Diepe plassen, ingeslagen ruiten, loodsen die hun beste tijd hebben gehad. Wie op verkenning gaat áchter die bouwval, vindt het creatiefste dat de stad van Daniël Termont te bieden heeft. Reclamebureaus, theatergezelschappen en designers, allemaal in hippe kantoren. Daartussen ook een stand-upper die u waarschijnlijk niet kent, of u moest echt thuis zijn in het wereldje van jokes en punchlines. Jeroen Leenders is de naam, groot zijn mond, nihil zijn compromisgehalte.

Leenders is te laat voor ons interview. ‘Excuus’, sms’t hij. ‘Moet ik voor jou ook een koffiekoek meebrengen?’ Een academisch kwartiertje later verschijnt hij op het appel. Hij beent zijn loft binnen, legt kinderspeelgoed aan de kant. ‘Ik kan aan mijn kinderen niet vragen om al hun spullen in één kamer te leggen, want er is maar één kamer’, lacht hij.

‘Koffie?’

‘Graag.’ De gastheer mikt een pad in het toestel.

‘Melk of suiker?’

‘Nee.’

‘Nu zijn we aan ’t klappen. Die Indonesiërs branden en malen maar en daar gooien wij dan verdomme melk en suiker bij.’

De koffiekoeken blijven tijdens het interview onaangeroerd op de keukentafel liggen. ‘Ik heb nachtopnames gehad voor de film en ben nog niet zo lang wakker’, legt hij uit. ‘Dit is mijn ontbijt.’

‘De film’, dat is Say Something Funny van Nic Balthazar, een film over…stand-up comedy. Leenders mag nog niet te veel zeggen over zijn personage (‘Ik ben het geheime wapen van de film’), maar hij speelt géén comedian. Die taak is weggelegd voor Peter Van den Begin, Barbara Sarafian, Rik Verheye en Kamal Kharmach.

Jeroen Leenders: ‘De comedysets van de acteurs zijn opgenomen met een livepubliek. Al het materiaal kwam uit henzelf, ik heb enkel mee gebrainstormd. De eerste keer dat Peter Van den Begin als komiek op een podium stond, viel ik achterover. Hij ontdekte na één optreden al dingen over timing en pauzes waar ik vijf jaar voor nodig had.’

Waarom wilde je niet als comedian in de film komen?

Leenders: ‘Dat zou in conflict komen met wat ik doe op het podium. Op een filmset moet je compromissen sluiten, maar op het podium weiger ik dat. Ik wil aan niemand verantwoording afleggen voor de inhoud van mijn sets. Over die onafhankelijkheid waak ik als een wolf.’

Een begin en een einde

Komt die bezorgdheid ook naar voor in Pagliacci?

Leenders: ‘De titel verwijst naar een goede, maar intrieste grap. Een depressieve man komt bij de dokter en klaagt over zijn gemoedstoestand. De dokter raadt hem aan om naar clown Pagliacci te gaan kijken, want het circus is die dag in de stad. Waarop de man in tranen uitbarst: ‘Ik bén clown Pagliacci.”

‘Dat gevoel, dat ik aan verwachtingen moest voldoen die mij niet lagen, had ik ook tijdens mijn eerste twee shows. Directeurs van culturele centra en bezoekers verwachtten een afgewerkte voorstelling, met een begin, een einde, een boog en een boodschap. Dat doe ik niet, ik ben een stand-upper. Als het verkeerd valt, dan valt het verkeerd. Dat begrijpen ze in het jeugdhuis, niet in het theater. Daarom speel ik veel liever korte sets.

Waarom maak je dan zaalshows?

Leenders:‘Een show maak je alleen maar omdat dat relevant is voor de culturele sector. Zonder die shows heb je in dit land geen carrière, omdat de scene zo klein is. Als je in het Engels speelt, zijn je mogelijkheden veel uitgebreider: Engeland, de VS… Dan kun je wel een hele carrière lang korte sets spelen.’

‘Louis C.K. en Bill Burr (Amerikaanse stand-upcomedians, nvdr) zijn mijn voorbeelden. Die gasten zijn hilarisch, maar je kunt de mop niet aanwijzen. Ze vertellen gewoon over wat ze meemaken en wat dat met hen doet. Als je daarvan vertrekt, breng je altijd humor die herkenbaar is voor iedereen.

‘Voor mij is humor contrast. Ik probeer de verwachtingen te achterhalen van het publiek in de zaal. Of ik zoek naar een dogma dat bij de mensen leeft. Dat stel ik vervolgens in vraag. Waar iedereen afkeer van heeft, daar ga ik naartoe. Wanneer iedereen wit zegt, zit de humor in het zwarte.

Vrouw met een hondje

‘Vroeger was ik heel mechanisch bezig met comedy. Ik wilde begrijpen hoe alle technieken van humor werken. Ik ploos van naaldje tot draadje uit wat Theo Maassen en Hans Teeuwen deden. Na zes maanden kende ik dan zo’n comedytrucje, maar omdat ik het doorhad, was ik het al bijna beu. Die fase was interessant, omdat je zo metier opbouwt. Nu wil ik onvoorspelbaar zijn.’

Hoe maak je dan nu je materiaal?

‘Elke maand hou ik een Jeroen Leenders Experience. Ik sta dan in The Joker (Antwerps comedycafé, nvdr) met een halfuur tot een uur nieuw materiaal. Een halfuur jokes schrijven in een maand gaat niet. Ik krabbel gewoon dingen neer die mij overkomen. Die zijn niet grappig, maar ze definiëren mij. Gisteren zat ik op restaurant bijvoorbeeld naast een vrouw met een hondje. Ineens besefte ik dat mij al mijn hele leven erger aan mensen met een hond op restaurant. Waarom? Dat weet ik niet, want die hond doet niks verkeerd.’

Genieten bepaalde topics jouw voorkeur? Ben je bijvoorbeeld een actuacomedian?

Leenders: ‘Ja, maar niet zoals je dat verwacht. Ik ga niet één feitje uit het nieuws nemen en daar op voortborduren. Mij gaat het om het grotere plaatje. Als Bart De Wever zich uitspreekt over de vluchtelingen, gaat het mij niet om die quote, wel om het fenomeen-De Wever.’ ‘Ik ben gefascineerd door die man. Hij is een soort Hitler van de Aldi en niemand heeft het door. De vluchtelingen hebben volgens hem niet bijgedragen aan de sociale zekerheid. Serieus, Bart? Dat vind ik schurftig.’

‘Als een gewone mens dat zegt, kan ik daarmee overweg. Niet iedereen is even belezen of even fel met iets bezig. Maar de voorzitter van de grootste politieke partij, die ook nog eens burgemeester van Antwerpen is? Als die zoiets zegt, is dat crimineel. Dan moet je die man fusilleren waar hij staat. De grondstoffen waar onze tv’s en computers van gemaakt zijn, hebben corporates gestolen uit de thuislanden van die vluchtelingen. Wij zijn rijk op de kap van die mensen. Sowieso is het ridicuul om de vraag te stellen of een mens in nood geholpen moet worden.’

De invloed van comedians op het maatschappelijk debat wordt steeds groter. In Nederland beheerste Arjen Lubach het debat over TTIP, het stuk van Jim Jefferies over wapenbezit is inmiddels gemeengoed.

Leenders:‘Mijn taak als comedian is die van de nar. De nar kan als enige kritiek geven op de koning zonder dat zijn hoofd eraf gaat. De keerzijde is dat de nar dat moet doen. Als hij te ver gaat, verliest hij alsnog zijn hoofd, maar dat is zijn verantwoordelijkheid. Nigel Williams en Joost Vandecasteele zijn ook narren. Andere comedians zijn er wat minder mee bezig en nog anderen willen niets anders als grappen maken. Ik zou dat aanvoelen als brood en spelen, maar het is even legitiem als wat ik doe. Whatever makes you happy.

Conscience en Rubens

Je speellijst in Nederland is veel langer dan die in Vlaanderen.

Leenders:‘Dat is zo sinds het Leids Cabaretfestival. Daarvoor speelde ik al wel regelmatig in Nederland. Na mijn overwinning wilde Grünfeld, een uitstekende booker, met mij in zee gaan. Hij heeft zo’n goede reputatie dat theaters hem blindelings volgen, zelfs al kennen ze de comedian niet. Geen enkele Vlaamse booker heeft die impact.’

‘Mijn groot geluk was dat mijn eerste show al 70 keer geboekt was voordat de culturele crisis toesloeg en de PVV cultuur een linkse hobby ging vinden. Hetzelfde gebeurt hier nu met de nationalisten die op cultuur willen besparen. Wil je me dan eens uitleggen waar dat nationalisme op gebaseerd is? Op cultuur, op Conscience en Rubens.’

Hoe verschilt het Nederlandse publiek van het Vlaamse?

Leenders:‘De Nederlanders hebben iets meer taboes, zijn sneller gechoqueerd. Aan de oppervlakte hebben ze een grote mond, maar ze zijn ook sneller gechoqueerd. Een Nederlander hecht ook meer belang aan de formulering. Een Vlaming zou dat al snel artificieel vinden. Wij doen onze mond niet zo snel open, maar als we hem opendoen, is het meteen goed. In Vlaanderen discussieer ik meer met mijn publiek dan over de grens.’

Bestaat er zoiets als een Jeroen Leenderspubliek?

Leenders: ‘Er bestaat vooral een anti-Jeroen Leenderspubliek.(lacht) Ik ben daar niet trots op, maar ik ben me er wel van bewust. Ik houd zelfs een lijstje bij van plekken waar ik liever niet meer wil spelen. Het publiek daar heeft er niks aan en ik ook niet. Dat heeft te maken met veel factoren. Hoe is de mentaliteit? Wie zit er in de zaal? Ik kan soms in de foyer de mensen zien binnenkomen en al vaststellen dat het die avond niks wordt. Puur op gedrag, hoe ze met elkaar omgaan, hoe ze met hun kaartje prullen.

Misgun je mensen zo geen kans om je comedy te leren kennen?

Leenders:‘Voor wat ik nu doe, is er geen kans. Het is ja of nee. Niemand vindt mijn optredens redelijk plezant. Mensen vinden het echt leuk of willen mij fusilleren waar ik sta. Ik loop de kans evengoed als Bart De Wever.’

Afgrijselijke tekeningen

Veel comedians hebben tv-programma’s of duiken in allerhande panels op. Hebt u die boot afgehouden of gemist?

Leenders: ‘Absoluut afgehouden. Het is zoals met film, je staat in dienst van een context. Als er geen conflict is tussen mij en die context is dat ok, maar er is altijd een conflict. In het begin van mijn carrière was ik een marionet van de verwachtingen. Mensen zetten lijntjes voor je uit en als je daarbinnen blijft, maak je al snel carrière. Iedereen komt kijken, je brengt niemand in gevaar. Mocht ik dat blijven doen, hang ik mij binnen een paar jaar op.

‘Ik wil het gevaarlijk maken voor mijn publiek. Nooit zal ik van een thema wegblijven omdat mensen er ongemakkelijk van worden. Ik vind de dood bijvoorbeeld een heerlijk comedythema. Wij zijn het enige wezen op de planeet dat er zo mee kan bezig zijn en het thema tegelijk zo wegduwt.

Gaan wij verkeerd om met de dood?

Leenders:‘Natuurlijk. Er worden elf mensen neergeschoten in een lobby in Parijs en heel Europa staat op stelten. Dat is afschuwelijk, maar serieus, elf? Als je dat zegt in Rwanda, lachen ze je uit. ‘Dat is het risico van in een lobby rond te lopen. Daar blijven wij nooit rondhangen.”

‘Wij gaan heel hypocriet om met de dood. We meten met twee maten en gewichten. Dat duizenden mensen in Afrika ebola krijgen, laat veel mensen koud. Tot iemand van die patiënten het vliegtuig neemt naar hier. Als iets verder is in afstand of tijd, lijkt het kleiner. Wij snappen dat perspectief, maar laten ons toch misleiden.’

Moet je als comedian alles kunnen zeggen?

Leenders:‘Ja, maar er is een verantwoordelijkheid aan verbonden. Ik krijg stenen kloten van ‘Je suis Charlie’. Ineens was dat de vrijheid van meningsuiting waar iedereen voor wilde staan. Sorry, maar voor die afgrijselijke, beledigende tekeningen ga ik geen kogel pakken.’

‘Vrijheid van meningsuiting is niet absoluut, maar de politiek en de media prediken dat wel. Ik mag niet zomaar over een vrouw zeggen wat ik wil. Of over een kleurling, wat op zich al een racistisch woord is. Alsof ik geen kleur heb. Ik ben fucking roze, is dat geen kleur?

Voor de spiegel

De dictafoon geeft aan dat we al een uur aan het babbelen zijn.Time flies when you’re having fun. ‘Ik rook buiten’, zegt Leenders. Buiten, dat is zijn terras, een oase van hout en dwarse gedachten. ‘Ik zet mij niet af om mij tegen iets af te zetten, maar het gaat niet anders. Ik wil vertellen wat ik wil vertellen. Dat veroorzaakt al genoeg frictie. Soms zeg ik gewoon: bestaan wij wel? Wie ben jij? Mensen antwoorden dan met hun naam of beroep, maar dat is niet wie ze zijn. Op die vraag kun je niet antwoorden.

‘Mensen vragen zich af wat hun taak hier is. Are you fucking stupid? Als je hier wordt geboren en je weet niet wat je taak is, zie je geen werk. Pak iets vast, begin eraan, dat is je taak. Heeft het leven dan zin? Nee, maar het leven is zinloos. Wat is nuttig aan dit interview?

Ik wil mijn lezers wat meer info geven over…

Leenders:(onderbreekt driftig) ‘Nee, jij doet dit gewoon graag. Jij ligt niet wakker van of de lezer geïnformeerd is. Weet de lezer wat hij moet weten? Prima! Dan hebben we een mooie symbiose tussen belangen en passies, maar da’s lang niet altijd zo. Ik sta niet op het podium om de mensen een geweten te schoppen of te plezieren. Ik sta daar omdat ik dat graag doe. Als er geen publiek meer is, moet ik ermee stoppen en het in mijn badkamer voor de spiegel doen.’

We klokken af op 1 uur en 14 minuten. Leenders steekt nog een sigaret op, bijt van zijn koffiekoek. Hij gaat op zijn terras staan, kijkt uit over de Gentse kanaalzone, zijn bouwafval en zijn gebroken glas. Net zoals op het schimmige terrein waar Jeroen Leenders aan comedy doet, dreigt er hier en daar gevaar, maar is het er heerlijk toeven voor creatievelingen.

Jasper Van Loy