Benedict Cumberbatch kan op véél manieren nee zeggen in spionagethriller ‘The Courier’

Eind dit jaar trekt hij opnieuw de cape van Dr. Strange aan, maar eerst kruipt Benedict Cumberbatch nog in een minder flamboyante vermomming. Wij zagen hem nee zeggen (en nee krijgen) op de set van spionagethriller The Courier.

‘Nog eentje? In de rapte?’

Aarzelend vraagt Benedict Cumberbatch om nog maar een take – de tiende – van een shot waarin zijn personage ‘nee’ zegt. Heeft hij na een categorieke nee, een weifelende nee, een verontwaardigde nee en een geprevelde nee nog een manier bedacht?

Maar hij krijgt een nee van regisseur Dominic Cooke (On Chesil Beach) en cameravirtuoos Sean Bobbitt ( 12 Years a Slave, Judas and the Black Messiah). Het is tijd om Hackney Town Hall, in Oost-Londen, klaar te maken voor de volgende scène. De technische ploeg rept zich om het decor aan te passen. Cumberbatch, kopje thee in de hand, stapt op me af. ‘Ja, ik had graag nog eens nee gezegd’, glimlacht hij. ‘Acteurs die volledig opgaan in hun personage en halsstarrig volhouden dat er maar één manier is om een scène te spelen vind ik enorm arrogant. Ik probeer om zo veel mogelijk opties te geven. Ik vertrouw mezelf niet. Ik zou niet weten welke nee daarnet de beste was. Met een te groot of een te klein ego heeft dat niets te maken. Je hebt het overzicht van het geheel nodig om te bepalen welke versie van die scène de film het best dient. Dat overzicht verwerf je pas tijdens de montage.’

De spion die geen spion was, zo zou je Cumberbatch’ historische personage in deze Koude Oorlogthriller kunnen omschrijven. ‘Greville Wynne is geen Jason Bourne of James Bond’, knikt Cumberbatch. ‘Hij was helemaal niet opgeleid tot spion. Hij was een zakenman die voor het werk veel in Rusland was. Op vraag van de CIA en MI6 smokkelde hij top-secret informatie van de Sovjetagent Oleg Penkovski naar buiten. Die bleek van cruciaal belang voor het deëscaleren van de Cubacrisis (in oktober 1962, toen een kernoorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie héél dichtbij leek, nvdr.). ‘

The Courier is meer een relatiedrama dan een actiethriller en dat vindt Cumberbatch prima. ‘Er is één scène waarin ik probeer te ontsnappen aan de KGB. Dichter bij actie komen we niet. Spionage is vaak heel banaal. Het contrast tussen de alledaagsheid van de handelingen – het doorgeven van een pakje of een brief – en het allesbehalve alledaagse belang daarvan is enorm. Mij intrigeren niet de actie en hightech zoals ingenieuze afluisterapparatuur maar de mensen. Spionnen moeten voortdurend acteren, manipuleren en situaties opnieuw evalueren om hun doel te bereiken. Wat je ziet, is nooit wat je krijgt. Wat ze zeggen, heeft altijd een achterliggende bedoeling. Acteurs zijn daar verzot op.’

Cumberbatch, die straks ook weer als Dr. Strange opduikt in Spider-Man: No Way Home (en over een klein jaar in Doctor Strange in the Multiverse of Madness), kende het waargebeurde verhaal van Greville Wynne zelf niet goed. Wat hem ergens verbaast. ‘Voor de generatie van mijn ouders en grootouders is hij wel een bekende naam. Het was een groot verhaal toen Greville na jaren Russische gevangenschap tegen de Russische spion Konon Molody werd uitgewisseld. De nieuwsbeelden van zijn thuiskomst waren enorm aangrijpend. Hij zag eruit als een overlevende van Auschwitz. Zijn vrouw kreeg geen woord uit haar keel. Hij was gekweld, uitgemergeld, fysiek en psychologisch afgebeuld, kapotgemaakt door verregaande ondervragingstechnieken, zoals isolatie en uithongering. Hij is dat helaas nooit volledig te boven gekomen.’

Terwijl we praten, zwoegen decorbouwers en setontwerpers om de art-decograndeur van het voormalige stadhuis te temperen en iets meer Koude Oorlogkilte te creëren. ‘We denken zware tijden te beleven maar je had de Koude Oorlog eens moeten meemaken’, vindt Cumberbatch. ‘De spanningen tussen West en Oost bleven maar oplopen. De man in de straat voelde zich in levensgevaar. De kerken werden overspoeld door mensen die om vrede baden. Op school werden de kinderen gedrild om bij een aanval onder hun lessenaar te kruipen. Alsof die beschermt tegen een kernraket. Ik vermoed dat die richtlijnen een psychologisch keukenmiddel waren: een illusie van veiligheid creëren om de paniek beheersbaar te houden. In dat soort diepgewortelde angst voor totale vernietiging leven we vandaag gelukkig niet.’

Cumberbatch deelt zijn visie op politiek en maatschappij vlotjes met het grote publiek. Hij voerde campagne tegen de brexit en trok zich het lot van de Syrische vluchtelingen erg aan. Op The Courier volgt deze zomer The Mauritanian, over een man die veertien jaar zonder aanklacht in Guantanamo Bay opgesloten zat. Cumberbatch speelt niet alleen een van de hoofdrollen in die film van Kevin Macdonald, hij trok ook als producer aan de kar. ‘Wachten op een telefoontje van een regisseur die je voor een rol vraagt, is niets voor mij. Ik ben liever degene die zelf telefoneert. Mijn rol als producer verschilt sterk van project tot project. Soms heb ik niet meer dan het intellectuele eigendom, de rechten op een boek bijvoorbeeld. Soms maak ik mijn handen wel vuil. In het geval van The Courier kwam het voorstel van regisseur Dominic Cooke. Ik ben meteen op de kar gesprongen, en nu, minder dan een jaar later, sta ik als Greville Wynne voor je. Soms kan het snel gaan.’

De thee is opgeslurpt, Hackney Town Hall is klaar voor de volgende scène. En daar zegt Cumberbatch geen nee tegen.