‘De zenuwslopende wedstrijd om het zuiverste zieltje te zijn, waar komt dat vandaan?’

Paul Baeten,schrijver van onder meer Wanderland, Straus Park, Een smerig dier en de tv-reeks Over water, duikt elke week in de populaire cultuur.

In een mooie poging om een soort antiviraal ‘Rode Duivels gaan naar Spanje’-achtig sfeertje te scheppen spreekt de Belgische overheid van een Team van Elf Miljoen.

Wie ooit in een bedrijf werkte, in een bandje speelde, van een sportclub lid was, een regering probeerde te vormen, een brainstormsessie heeft moeten uitzitten of gewoon deel uitmaakt van een familie, weet helaas heel goed: zet meer dan drie mensen samen en alles loopt fout. Er is een luie en een andere die alles doet, minstens één iemand is gek en moet getolereerd worden, er wordt in neuzen en in elkaar gepeuterd en op het einde gebeurt er van alles behalve hetgeen op voorhand vooropgesteld was.

De zenuwslopende wedstrijd om het zuiverste zieltje te zijn, waar komt dat vandaan?

Och ja, ze zijn aandoenlijk, met hun team van elf miljoen. En gaan uit van burgerzin. Wat een mooi idee is, ‘burgerzin’. Maar, zo blijkt altijd snel: zonder controle is burgerzin erg vluchtig en vooral iets wat alle 10.999.999 anderen uit het team aan de dag moeten leggen.

Wie weet, zal met de nieuwe generaties moreel hyperbewuste mensen ook weer meer burgerzin ontstaan, zou je kunnen hopen.

Dat er meer controle ontstaat, is alleszins duidelijk: nummerplaten worden gelezen, koppen gefilmd, kaarten gescand.

Ik had me lang afgevraagd waar die collectieve verschuiving naar morele strengheid van kwam. De zenuwslopende wedstrijd om het zuiverste zieltje die we nu al enkele jaren meemaken. Dat heiliger-dan-de-paussfeertje, waar komt dat vandaan? Dat dwangmatige zoeken naar mankementen in anderen of hetgeen zij maken of verkondigen. Wie zijn we en waarom doen we dat zo graag? Want het lijkt soms wel een team van elf miljoen pastoors.

Zou elke jongere mens in zich een dieper besef van goed en kwaad meedragen? Worden we, korter gezegd, gewoon beter bij elke update?

Ik dacht heel even van wel. Maar geloof nu dat het veel eenvoudiger is. Een – hopelijk uitzonderlijk – overspannen man die even geleden erg graag een pakje appelen uit de Aldi wilde meenemen herinnerde ons er nog eens aan: we worden altijd gezien en de jury bestaat niet uit twaalf gelijken maar is een pletwals die enkel vooruit kan.

De nieuwe moraliteit en strengere politieke correctheid zijn dan ook niets, maar echt niets meer dan een logisch gevolg van het feit dat alles wat we doen of laten voor altijd wordt opgeslagen op een server in een woestijn. En dat elke misstap, elke vlaag van agressie, elke middelvinger, elke onbetaalde fooi of elke scheve blik zomaar je hele leven kan veranderen en mogelijk verwoesten. Dat elke mislukte flirt in een chatconversatie als grap op iemands Instagram Stories kan belanden. En elke sexy foto op een pornosite of in 4000 WhatsApp-groepjes, waaronder misschien een waar je tienerdochter of buurvrouw in zit.

Elke opinie, elke actie en elk mogelijk verkeerd woord is on the record. Zo kan geen mens leven. En toch doen we het. Maar we moeten ons dus wel voortdurend gedragen alsof we gefilmd worden en al de mensen die we kennen plus alle mensen die we niet kennen kunnen meekijken. Om de simpele reden dat het ook zo is.