Factchecker Tom Phillips laat in nieuw boek zien waarom bullshit zo vaak zegeviert

De hele wereld plakt met zever aan elkaar. Journalist Tom Phillips laat zien hoe snel de leugen loopt.

‘Liegen doe je als je de intentie hebt om de waarheid te verdraaien.’ Het was opmerkelijk semantisch bochtenwerk van minister-president Jan Jambon, die zichzelf in de nesten praatte tijdens de ophef omtrent de zaak-Chovanec. Eerst wist hij niks over het jammerlijke voorval, later gaf hij toe dat hij wel met de voormalige Slowaakse ambassadeur Stanislav Vallo over de zaak had gesproken. Stelselmatig moest hij het verleden bijwerken, waarmee hij het cliché van de liegende politicus nog wat dikker aanzette. Maar strikt genomen hanteerde Jambon het juiste excuus: het lijkt onwaarschijnlijk dat hij doelbewust onwaarheden zou verkondigen over de gruweldood van deze arrestant.

Flagrante leugens zijn eerder uitzonderlijk, zoals Tom Phillips in zijn kleine geschiedenis van complete bullshit betoogt. We jokken allemaal wel eens, meestal om tijd te winnen of de sociale vrede te bewaren. Bij elk kraambezoek is alweer de mooiste baby ooit geboren terwijl het natuurlijk alweer een verfrommeld hoopje vlees is. En welke eindredacteur gelooft nog dat ‘ons stuk bijna klaar is’ terwijl hij op de achtergrond de barman hoort vragen of de Orval uit de kelder moet komen?

Phillips focust op de bullshit die de mensheid doorheen de eeuwen heeft gespuid, vaak met groteske gevolgen. Wat te denken van de Schotse oplichter Gregor MacGregor (1786-1845) die het Latijns-Amerikaanse land Poyais verzon en kolonisten zo gek kreeg dat ze al hun spaarcenten ophoestten in ruil voor denkbeeldige grondrechten? De Poyais-bubbel zorgde voor de val van zestig Engelse banken die gretig hadden ingetekend op de investering.

Natuurlijk kent u ook het Konggebergte, de majestueuze bergketen die dwars door Afrika loopt en minstens tot begin 1900 op elke gereputeerde landkaart vermeld stond. Een perfect voorbeeld van de bullshitloop: een ontdekkingsreiziger heeft een heuvel gezien, een cartograaf dikt de molshoop aan tot een berg, die de volgende avonturier natuurlijk ook opmerkt, want ja, die helling zal wel onderdeel zijn van de Kongketen – het staat toch op de kaart? Dergelijke geografische blunders zouden in tijden van satellieten nooit Wikipedia halen, zou je denken, behalve dan die ene keer dat Google Maps in 2012 moest erkennen dat het eiland Sandy niet bestaat, waarna het haastig van allerlei kaarten werd gewist.

Phillips toont aan hoe vatbaar we voor leugens zijn en hoe hardnekkig ze voor de waarheid uit blijven spurten. Blijkbaar verkiezen we altijd een sappig verhaal boven de veelal saaie waarheid. Phillips’ geschiedenis van onze zever leest dan ook als een vermakelijk blunderboek. En ja, hij wijdt een volledig hoofdstuk aan jokkende politici, maar, eerlijk is eerlijk, ook eentje aan journalisten die hun haastwerk indekken met een overdrijving en zo blaasjes viraal laten gaan.

Tom Phillips

Tom Phillips studeerde archeologie, antropologie en geschiedenis in Cambridge. Hij werkt als journalist en factchecker. Eerder schreef hij het goed ontvangen De mens – Een kleine geschiedenis van onze allergrootste fuck-ups (2018).