Britse schrijfster Helen Macdonald weigert aan ecopessimisme toe te geven in ‘Schemervluchten’

Van dorpel tot vulkaan: schrijfster Helen Macdonald ontdekt overal verborgen natuurpracht. En helaas ziet ze overal natuur verdwijnen. Schemervluchten leest als een laatste waarschuwing.

‘In de loop van mijn leven is de wereld de helft van haar fauna kwijtgeraakt. Klimaatverandering, leefgebieden die kleiner worden, vervuiling, pesticiden en bejaging hebben ertoe geleid dat gewervelde diersoorten meer dan honderd keer zo snel uitsterven als in een wereld zonder mensen.’ Even wilden we deze boude uitspraak van de Britse natuurschrijfster Helen Macdonald voorleggen aan collega Dirk Draulans, maar een kort rondje internet leert ook al dat Macdonald gewoon gelijk heeft: de zesde massa-extinctie is een feit, en de mensheid draagt daarin een gigantische collectieve verantwoordelijkheid.

Daarom deze nieuwe bundel, een Wunderkammer van rariteiten die de natuur ons te bieden heeft en waarbij Macdonalds verwondering telkens de leidraad vormt. Tussen de regels lees je de hoop dat haar anekdotische essays tot bezinning leiden: laten we vechten voor deze natuurpracht, laten we niet lijdzaam toekijken hoe de aarde verschraalt. Macdonald weigert aan het pessimisme toe te geven. Ze verbaast zich over de veerkracht van een ecologisch systeem. Net zoals wij met kinderlijk enthousiasme de wolf in België opnieuw verwelkomen, is zij blij wanneer ze wilde zwijnen aan een bosrand spot. Vaak kunnen we met een kleine ingreep bedreigde diersoorten beschermen, is haar boodschap. Zo werden de New Yorkse lichtzuilen die jaarlijks 9/11 herdenken in wisselstand gezet omdat te veel vogels in het licht ‘gevangen’ raakten en van uitputting vaak dood neerstortten.

Niet dat elk essay een ecopreek bevat. Macdonald schrijft met aanstekelijk plezier over een zwerm vliegende mieren, of met verbijstering over de microben die in de Atacamawoestijn overleven. Zelfs een eenvoudige haas kan haar ontroeren terwijl ze en passant een paar mythes over de langoren ontkracht: de boksende hazen zijn geen driftige mannetjes die kampen om een territorium, maar vrouwtjes die ongewenste seksuele toenaderingen van zich af meppen.

Aan geinige weetjes geen gebrek in Schemervluchten. Tijdens de jacht op eetbare paddenstoelen vertelt ze over Henrietta, een dochter van Charles Darwin die stiekem stinkzwammen verzamelde om die dan in de open haard te verbranden. De fallusvorm vormde een bedreiging voor de zeden van argeloze dienstmeisjes. Of je leert al eens een mooi fluisterwoord bij: spreeuwenzwermen worden ook wel murmuraties genoemd.

Toch is het de bezorgde ondertoon die essay na essay sterker doorzindert. Tijdens haar onderzoek in de woestijn citeert ze planetair geologe Nathalie Cabrol: ‘De aarde is niet in gevaar, ze overleeft ons wel, waarmee we haar ook bestoken. De mens is in gevaar: we zagen de tak door waar we zelf op zitten. En we zullen niet traag uitsterven – ons einde zal plots en angstaanjagend zijn.’ Tijd om te handelen dus, voor we zelf in de laatste schemer oplossen.