‘Blue Planet toont hoe de vingerafdrukken van de mens steeds vettiger en vuiler worden’

In de tweede reeks van de populaire BBC-natuurdocumentaire spelen walrussen stoelendans en zijn tandlipvissen paralympische helden.

Het is het voordeel van de tussentijd, de knik in de tijd waarbij de laatste dagen van het ene jaar klotsend overvloeien in de eerste dagen van het volgende. Het zijn dagen die we tussen haakjes plaatsen en die zich perfect lenen voor het zwelgen in kleine genoegens, zoals in mijn geval het uren turen naar natuurdocumentaires op de tv en met de ogen wijd open dromen dat jij, als mens, niet langer aan de kant staat maar erbij hoort.

Blue Planet is een van die documentaires die er de voorbije jaren in geslaagd zijn ons, omdat de traagheid van de natuur erin versneld wordt en aangepast aan het ongeduld van de mens, een plaats op de eerste rij van de natuurlijke selectie te bieden. Golven borrelen torenhoog op, donderen neer met de kracht van exploderende flatgebouwen en ontwikkelen in hun bulderende beweeglijkheid een energetische kracht van tienduizend atoombommen. Ook dat is Blue Planet: de pedagogische kwaliteit van de commentaarsectie houdt netjes het midden tussen spectaculaire weetjes en wetenschap.

Onder dat woelige wateroppervlak ontvouwt zich een onvoorstelbare diversiteit aan kleurrijk leven. Roze zeesterren wapperen met hun veel te lange armen, vissen met doorschijnende koppen snuffelen aan kelkvormige koraalriffen, vissen die eerst vrouwelijk waren worden plots mannelijk en reuzegrote makrelen houden zich schuil net onder de zeespiegel om iedere stern die het waagt met zijn poot het water aan te raken uit de lucht te plukken. In de natuur gaan schoonheid en wreedheid opvallend goed samen.

Zeventig procent van de aarde is bedekt met oceanen. Al dat water is met elkaar verbonden, en ook al is een groot deel van wat zich in de donkere krochten van de diepzee bevindt nog niet helemaal bestudeerd en onderzocht, overal zijn sporen terug te vinden van dat ene dier dat er niet leeft: de mens.

Onze vingerafdrukken worden steeds vettiger en vuiler. Plastic rietjes, plastic schilfers, plastic zakken. Ze dwarrelen talrijker dan kwallen rond in de zee.

De man van de verpakkingsindustrie mag in de hoorzitting in het Vlaamse parlement dan wel beweerd hebben dat die zakjes niet in onze Noordzee ronddobberen en dat die vervuiling in het enge denkkader dat hij hanteert bijgevolg niet ons maar hun probleem is, waarbij ‘hun’ een mensenstam ver, ver weg aan de andere kant van de planeet is, onze en hun vuiligheid komt allemaal samen in de kolkende poel die de oceanen zijn.

Er is natuurlijk ook het verwoestende effect van de opwarming van de aarde. Walrussen spelen hele dagen stoelendans met de resterende ijsschotsen die met een ongeziene snelheid wegsmelten. Hun gevecht om een rustplek is allang geen spel meer, het is een gevecht om te overleven. Een blik onder water toont hoe dieren die we nog maar net ontdekt hebben en waarvan we niet eens weten waarom ze doen wat ze doen dreigen te verdwijnen.

Waarom ontmoeten zwarte zwaardwalvissen en tuimelaars elkaar ieder jaar op hetzelfde moment op dezelfde plek voor de kusten van Nieuw-Zeeland? En wat zegt de tandlipvis ons over de intelligentie van vissen? Iedere ochtend zwemt hij naar de rand van het koraalrif, raapt een volle schelp op, zwemt ermee naar zijn werkbank en slaat de schelp in stukken. Hij is een dier zonder handen dat toch gereedschap gebruikt. Hij is een paralympische held.