Theater: Kinderen van de zon, Toneelgroep Amsterdam / NTGent

Regisseur Ivo Van Hove op zijn leepst. Met choco, film en schoonheid maakt hij ‘Kinderen van de zon’ tot een topkomedie.

In de eerste jaren van de 20ste eeuw vormde Maxim Gorki samen met Tolstoj en Tsjechov de ‘Heilige Drievuldigheid’ van de Russische literatuur. Tolstoj schreef wollig, Tsjechov was zuinig en Gorki bengelde tussen beide. Zijn waarde als auteur heeft Gorki niet aan zijn stijl te danken, maar aan zijn sympathie voor de verdrukten, de zwervers, de boeren en arbeiders. Het succes van zijn eerste bundeling korte verhalen heeft hij aan die sympathie te danken. In Rusland, maar ook in het buitenland. De eerste vertaling van de bundel in het Nederlands taalgebied dateert van 1901. Een tijd waarin heel Europa een broeinest van sociale onrust was.

De Albrecht Rodenbach van Rusland

Naast verhalen, gedichten en romans schreef hij ook toneelstukken. Op poëtisch gebied was hij de Albrecht Rodenbach van Rusland. De romans, op één na, zijn taai en saai. De verhalen kunnen er nog mee door. Zijn toneelstukken zijn sterk politiek geladen, mooi, maar van de lezer/kijker moet geen inspanning verwacht worden. Nooit eens een suggestie slinks achter de hand. Lenin vond het werk van Gorki maar niets, Stalin gebruikte hem als paradepaard. Iets wat Gorki niet zag. Zijn ijdelheid – hij noemde zichzelf de patriarch van de Russische literatuur – vrat aan zijn talent.

De toneelstukken van Maxim Gorki worden sporadisch opgevoerd. Het vaakst Nachtasiel, hoewel de goede vertaling van deze Na dne sterker de essentie van het stuk weergeeft: Op de bodem. Het gaat over mensen die onder de onderste trede van de maatschappelijke ladder leven. Gorki’s laatste toneelstuk, Kinderen van de zon, dateert van 1905. Het is een poging Tsjechov naar de kroon te steken. Het stinkt naar De kersentuin. Net als in het laatste stuk van Tsjechov, geschreven in 1904, wat toch veelbetekenend is, speelt Kinderen van de zon zich af in de gegoede klasse. Verarmde landadel, al wil het gezin en de vriendenkring de toestand en de nakende ondergang niet toegeven. Zij zijn nu eenmaal kinderen van de zon.

Lepe Ivo Van Hove

Dat het geen proletarisch stuk is maar een bourgeois, is vermoedelijk de reden geweest dat Ivo van Hove het opgezet heeft. Van Hove is geen politiek regisseur. Hij houdt ervan de schoonheid met zijn schoonheid te tonen, als een hommage aan de schoonheid. Zijn wereld is de wereld van de kunst. Zelfs wanneer hij Shakespeare aanpakt, zoals voor zijn productie Romeinse Tragedies, gaat het Van Hove om schoonheid, namelijk de hemelse teneur van de taal van de man van Stratford. Waarom dan dit zwakke stuk, met maar een vijftal droge oneliners? Ivo van Hove is een leep man. Hij heeft de zwakten van Kinderen van de zon ( * * * * * ) omzeild door er een goddelijke komedie van te maken.

Om dat doel te bereiken, lachen gieren brullen, neemt hij de meest voor de hand liggende weg. Die van het amateurtoneel op dorpsniveau. Een decor gebouwd door de oom van een acteur. Kledij uit de kringloopwinkel [te korte broeken, verkleurde hemden, bloemetjeskleedjes, te smalle vesten]. Overacting, kaduke motoriek en acteurs die langs de goede deur weggaan en langs de foute weer opkomen.

Het succes van die keus is mede te danken aan een uitgelezen spelersgroep. Jacob Derwig, Halina Reijn, Hilde van Mieghem, Wim Opbrouck, Gijs Scholten van Asschat, Elsie De Brauw, Chico Kenzari, Thomas Rijckewaert, Frieda Pittoors en Lien Wildemeersch, hebben aan een half woord genoeg om het driedubbele te zien. Ze scheren langs de rand van de schmier. Hun spel is belegd met een dikke laag karamel. De enige fout is dat sommigen midden in een bulderlach al beginnen te spreken, zodat de eerste woorden van hun claus verloren gaat. Of is ook dat opzet en truc? Zelfs een pauze werd voorzien [de eigenaar van de zaal heeft het geëist] en een dip opgezet, begin tweede deel, onlosmakelijk verbonden aan een voorstelling van het amateurtoneel.

Leve de chocopot!

Jan Versweyveld tekent voor de scenografie en het lichtplan. Hij heeft de intimiteit gevonden in een keuken met een vijftal deuren. Een wasbak staat half voor een deur. Link met een gebruik in het amateurtoneelcircuit: voor elk probleem is er een oplossing en ‘niemand struikelt er over, geen acteur en geen toeschouwer.’ Zelfs een z/w televisie ontbreekt niet, die af en toe een slag moet krijgen om wakker te blijven [remember Onslow]. En terecht, die televisie. Op een paar korte onderbrekingen na zendt het kastje programma’s uit, een gewoonte in het milieu van de mens met een hang naar leven in huis. Propagandafilms en spelletjesprogramma’s wisselen elkaar af.

Het geheel zou na verloop van tijd voorspelbaar worden. Ivo van Hove omzeilt die klip door twee briljante vondsten. Eén. Een heel grote pot chocoladepasta. Het moment waarop het gezelschap ten einde raad is, kruipt het samen tot een kluitje, smeert boterhammen en kijkt televisie. Ja, het zijn werkelijk kinderen. Psychologisch zeer sterk gevonden, want een kind ziet alles groter dan het in werkelijkheid is. Twee. Projecties op de muren die het stuk van zijn tijd en plaats bevrijden. Van schoorvoetend tot dominant. Met die truc overspant de productie een eeuw sociale strijd.

Kinderen van de zon is een absolute aanrader. Een komedie van de boulevard voor jong en oud, voor elk wat wils, hij/ zij dom of slim. Deze productie verdient een jaarlijkse reprise en een reis rond de wereld.

Guido Lauwaert

Kinderen van de zon van Maxim Gorki – productie Toneelgroep Amsterdam en NTGent – nog tot 10 december in de Rabozaal van de Amsterdamse stadsschouwburg – vanaf 21 januari in de Gentse schouwburg – www.toneelgroepamsterdam.nl en www.ntgent.be