De mooiste voorstelling van het jaar!

Robert Wilson maakt samen met onder meer steracteur William Dafoe ‘The Old Woman’ naar een kortverhaal van Daniil Charms. Wonderschoon theater levert dat op.

Kunst is wat niet behoort tot de realiteit, maar wat buiten de realiteit staat. The Old Woman, een productie van drie internationale festivals en deSingel, is vanuit die gedachte gezien de mooiste voorstelling van dit jaar. Met als acteurs Willem Dafoe en Mikhail Baryshnikov, door het wonderlijke licht- en muziekverhaal, en natuurlijk dankzij de meesterhand van regisseur Robert Wilson.

Voor deze productie vertrok tekstbewerker Darryl Pinckney van een kort verhaal van Daniil Charms [1905-1942], zowat de meest bizarre Russische auteur van de 20ste eeuw. In 1926 richtte hij samen met enkele vrienden een literaire groep op: ‘Vereniging van Enthousiasten voor het Reële en het Universele’. Hoewel ze het woord niet gebruikten, pleitten ze voor absurde kunst. De groep kreeg de steun van de schilders Kazimir Malevitsj en Pasvel Filonov. Maar niet die van Josef Stalin. Door de censuur gepest kwam er van hun dada, theaterhappenings, niets terecht. Noodgedwongen moesten ze hun toevlucht nemen tot huiskamers, maar ook daar werden ze achtervolgd door de censuur. Einde van het verhaal: Drie van de vier leden werden naar een strafkamp gestuurd. Charms overleed er in 1942.

Kleurrijk figuur

Uit nagelaten brieven van vrienden blijkt dat Charms een van kleurrijkste figuren uit de Leningradse wereld was. Hij liep in de meest excentrieke kostuums rond en met als hoofddeksel, om maar een paar voorbeelden te noemen, een bloempot of een opgezette haan. De meest opvallende opmerking die over hem gemaakt is, luidt: ‘Charms maakt geen kunst, Charms is kunst.’ Door zijn leven en werk is hij de voorloper van elke vorm van het modern toneel. Grotowski, Ionesco, Beckett, Arrabal en hun goedgekke collega’s zijn hem schatplichtig. Opvallend is dat de religie onderhuids sterk aanwezig is, maar ook dat de figuren uit zijn werk heel wat ledematen missen. En Charms had een hondje dat [in het Russische] heette: ‘Eert-de-nagedachtenis-aan-de-slag-bij-Thermopylae’, wat verwijst naar zijn eigen overtuiging: de censuur beschouwde hij als een heldhaftige nederlaag. Want wat hij voor ogen had was dat naast een politieke revolutie er ook een artistieke moest zijn. Door verraad en lafheid van collega’s is dat niet gelukt. ‘Nagedachtenis’ is dan ook het sleutelwoord in de naam van de hond.

Literaire sotternie

Wilson en zijn kompanen gebruikten maar fragmenten van het basisverhaal, maar voegden er andere kortverhalen of aanzetten tot happenings aan toe. Hijzelf bestempelde al zijn toneelwerk als vaudeville. Niet zelden eindigt een toneelstukje op ‘enzovoort’. Ook The Old Woman, eindigt midden in het verhaal in de Engelse vertaling als volgt: ‘At this point I temporarily end my manuscript in the belief that it has drawn on long enough.‘ Vóór deze verklaring staan enkele stippenlijnen. Geklust levert het resultaat een literaire sotternie op dat kop nog staart heeft en toch een spannend verloop kent. De reden hiervoor is een tocht door de geschiedenis van het theater van de twintigste eeuw, eindigend bij een mélange van Sitcom en Slapstick. Welbeschouwd is The Old Woman een ode aan een genie.

Bizar Ballet

Het licht en klankplan helpt in grote mate mee de schoonheid van de voorstelling te benadrukken. Kasimir Malevitsj duikt op in het decor en Marc Chagall, maar ook Strawinksy, Sjostakovitsch, de hele club van Les Ballets Russes, de verzamelde corcusclowns en uitdeinend naar de Marx Brothers, de jazz van in zijn prille begin tot bij zijn erkenning als volwaardig muziekgenre. De hele voorstelling is een bizar ballet, een breiwerk van kolderieke dialogen, badend in felle kleuren. Opvallend daarenboven is de militaire precisie van het geheel. Wat Robert Wilson voor mekaar heeft gebracht is het respect voor de grote waarde van de twee dingen die voor Charms voorop stonden: humor en religie, zijnde het ware levende leven. Beide vertrekkend vanuit een materiële armoede en een geestelijke rijkdom. Dat is herkenbaar aan het intens joods karakter van het concept.

Explosief en onsterfelijk

The Old Woman is een running-gag die blijft kleven. Vanuit het minieme wordt het maximale bereikt. De personages vertolkt door Mikhail Baryshnikov en Willem Defoe zijn Laurel en Hardy avant la lettre in een tijdloos spel. En Robert Wilson de hogepriester van de regisseursgilde. Of hij nu extreme shows dan wel intieme two-shots maakt, zijn producties blijven explosief en onsterfelijk. Nog t/m 29 oktober in deSingel – sold out, maar wie niet waagt, niet wint. Er zijn altijd niet afgehaalde kaartjes.

Guido Lauwaert

THE OLD WOMAN – deSingel / Antwerpen – www.desingel.be

Smaakmaker: