De doka van de acteur

Toneelgroep Amsterdam [tga] bestaat 25 jaar. Goeie aanleiding voor een feest. Mét wrange nasmaak…

Toneelgroep Amsterdam [tga] bestaat 25 jaar. Goeie aanleiding voor een feest. 26 februari. Full house in het thuisland, de Amsterdamse schouwburg. Toespraken, statements van acteurs, een filmvoorstelling en tot slot een receptie en Tom Barman, frontman van dEUS, die voor dj speelt op het prachtige tweede plateau van tga. Een schitterende schotel, maar… met een wrange nasmaak.

Over de toespraken valt niet veel te vertellen. Wat valt er over te vertellen? Mevrouw Jet Bussemaker, Nederlands minister van Cultuur, Onderwijs en Wetenschappen, deed haar hoge hoed af voor het gezelschap, net zoals mevrouw Carolien Gehrels, wethouder [schepen] van Cultuur van Amsterdam, dat deed. Waarna ze, de rechtse en de linkse, eenmaal elkaar voorbij, hun hoge hoeden weer op het hoofd zetten. Men verstaat mij wel. Elk zette de eigen hoed op het eigen hoofd. Dat was hun plicht. Dat is de plicht van deze beide hoge ambtenaren.

Meer dan klimmende en dalende zinnen was hun lofrede helaas niet. Beiden hielden van kunst, van toneel in het bijzonder, specifieker van het toneel van tga, maar beloftes over de toekomst deden ze niet en over hun mening over het theater als maatschappelijk college geen woord. Waardoor het vermoeden bestaat, dat ze helemaal geen mening hebben, evenmin als beloftes kunnen doen. Wegens paniekvoetbal, zoals dat momenteel overal het geval is in de EG? Dan zijn ze onbekwaam en horen niet thuis in het artistiek parlement van urbi et orbi. Waarom ze uitgenodigd waren is wel duidelijk. Je weet nooit dat ze wraak willen nemen en je overreden wordt bij een volgende besparingsronde. Bevriend blijven met je vijand is een bewijs van wijsheid: kiezen voor brood en spelen of spelen en brood? Voor je gezelschap, je publiek, het toneel als kunst.

De kunst kwam er na de toespraken. In de vorm van een collage, met een heel fijne montage. De acteurs kwamen vanuit de coulissen of de zaal en brachten vederlichte maar wondermooie statements over hun persoonlijke band met elkaar, het gezelschap en hun zakelijk en tegelijk artistiek leider Ivo van Hove en zijn partner, scenograaf Jan Versweyveld. Je voelde meer dan eens dat ze het gezelschap werkelijk liefhebben. Dat het thuisland geen tweede verblijf is. Op het strakgespannen achterdoek shots uit beroemde producties. Terecht beroemd, als je adelbrief van hier over New York tot Tokio gaat.

Na goed een kwartier lof met een meerwaarde werden de acteurs weggejaagd door presentator Cornald Maas, presentator van o.a. het cultuurprogramma Opium TV, en daalde een filmdoek neer. Tijd voor de kers van de taart, de wereldpremière van Bloot, een film over acteren. Documentairemakers Paul Cohen en Martijn van Haalen hebben zich niet op het gezelschap gestort. Ze zijn voor hun film vertrokken van de productie Husbands. De productie, een bewerking van de gelijknamige film van John Cassavetes ging van start in Rennes, Frankrijk, en Knack was er als eerste bij om er verslag over uit te brengen. Vier mannen gaan na de dood van een vriend op stap. Ze hebben een dagje vrij. Los van al hun maatschappelijke en sociale verplichtingen. Weldra blijkt dat ze er te sterk mee verbonden zijn dat ze invloed hebben op hun losbandig gedrag. Met als gevolg vliegende gevoelens voor elkaar waarin liefde en kritiek over elkaar heen buitelen.

Tijdens het repetitieproces hebben de documentairemakers interviews met de acteurs gemaakt, vier mannen en een vrouw. En daar gaat het mis. Daar ontstaat de wrangheid van de nasmaak. De reden? De film is een belediging voor het genre, en, sta mij toe vanaf nu persoonlijk te worden, ik voelde mijn passie voor toneel beschadigd. Wat vertoond werd was een artistieke vorm van pulp. De acteurs hadden hun twijfels over het maken van de film, zoals bleek in de eerste tien minuten, maar gaandeweg werden ze loslippig wanneer de documentairemakers visten naar de diepere lagen van hun talent. De twijfels werden dan niet meer herhaald, maar kwamen toch bovendrijven in de vorm van een foto op hun mobiel apparaat van hun vriend, een zwaar zieke moeder. Een paar maal kwam er wat crème au beurre aan te pas. Daarenboven bleek dat de documentairemakers liever de filmkunst genegen zijn dan de toneelkunst. De cutter moet moeite gehad hebben om uit de rotzooi wat fraais te monteren.

Het meest pijnlijke was dat Halina Reijn een gevaarlijke grens oversteekt. De documentairemakers hadden die scènes nooit mogen filmen. Halina Reijn loopt meer en meer op de strakke koord van de acteurswaanzin. Een overstromende geestelijke ziekte? Een passie die vreet aan het talent, zoals wormen aan een kadaver? Tussen droom en daad bestaan voor haar geen wetten meer. Zij lijdt aan een vermenging van een passionele ziekte en een ziekelijke passie. Zeer gevaarlijke toestand. Dat te tonen was zeer gênant.

Kijk, ik hou van het huis dat tussen nacht en nevel staat. De beste kamer wil ik zien, de tuin mij best, zelfs de inhoud van de keukenladen keuren, en de badkamer inspecteren als de bewoners dat willen. Wat ik niet wil, onder geen beding, is een blik werpen in de slaapkamer, de doka van de acteur. En dat is waar de film op uitdraait. Het is een schande dat hij gemaakt is, kortom een treurige vertoning. Op weg naar huis zag ik dit verslag ontstaan. Gent naderend kwam de laatste rechte lijn: Aan alles zit een smet. Het is Ivo en zijn curie vergeven dat de film gemaakt en vertoond is voor een groot publiek. Want deze film kan hooguit in kleine, intieme kring vertoond worden. Voor de leden van het labo van het theater.

‘Smaakmaker’:

Guido Lauwaert

www.tga.nl