Hoe Bob Dylan danste in het vagevuur en er herboren uit kwam

Tijdens het grootste deel van de eighties en nineties leek het alsof Bob Dylan zijn beste tijd had gehad. Maar met Time Out of Mind, zijn dertigste studioplaat, luidde hij, zeer verrassend, een creatieve renaissance in die twee decennia later nog altijd voortduurt.

‘Ik was opgebrand, ongeïnspireerd en had de bodem van mijn kunnen bereikt. Ik voelde me dermate vervreemd van mijn eigen songs, dat ik op het punt stond mij voorgoed terug te trekken.’ In zijn autobiografie Chronicles windt de Meester er, wanneer het over de jaren 1980 gaat, geen doekjes om.

Wie banale tot ondermaatse platen als Empire Burlesque (1985) of Knocked Out Loaded (’86) heeft gehoord, begrijpt Dylans frustratie. De man, ooit beschouwd als de profeet van zijn generatie, heeft, nu hij de kaap van vijftig is gepasseerd, almaar minder te vertellen. Na het ook al doordeweekse Under the Red Sky (’90), kun je overal lezen dat zijn creatieve vermogens onherroepelijk zijn opgedroogd.

Er volgen nog twee degelijke cd’s met folk- en bluesstandards, Good As I Been To You en World Gone Wrong, die je met een beetje goede wil als een poging tot herbronning kunt uitleggen. Maar voor een artiest die geen fatsoenlijke song meer op papier krijgt, is het vooral een manier om tijd te winnen.

Halverwege de jaren negentig staat Bob Dylans relevantie regelmatig ter discussie: zijn publiek is aanzienlijk geslonken en niemand gelooft dat hij ooit nog iets zal maken met de artistieke en commerciële impact van zijn gloriejaren. Dylan is een outsider geworden: een ouder wordende man die op drift is geraakt, met zijn identiteit worstelt en de wereld niet langer lijkt te begrijpen.

Het enige moment waarop His Bawbness nog eens de krantenkoppen haalt, is, ironisch genoeg, wanneer hij aan de levensbedreigende ziekte hystoplasmose blijkt te lijden en een zware hartoperatie moet ondergaan. Als op 30 september 1997 Time Out of Mind uitkomt, associeert men de donkere teneur van de songs dus meteen met Dylans bijna-doodervaring. De teksten staan inderdaad in het teken van de vergankelijkheid en een sleutelzin als ‘That’s how it is when things disintegrate’ spreekt boekdelen, maar eigenlijk is de plaat al ingeblikt en gemixt vóór Dylan in het ziekenhuis terecht komt. Wél dient Time Out of Mind zich aan als een rijpe, doorleefde en persoonlijke plaat van een songwriter die zich niet langer verbergt achter cryptische metaforen, maar zonder omwegen vertelt wat hem op het hart ligt.

Zelfportret en zwart-wit

Bob Dylan, op dat moment 56, schrijft openhartig en zonder franjes over sterfelijkheid, verlies en de destructieve, misselijk makende aspecten van de liefde (zie Love Sick). Dat doet hij zo indrukwekkend dat de critici met stomheid zijn geslagen.

Op zijn eerste langspeler met eigen materiaal in zeven jaar heeft Dylan zichzelf duidelijk teruggevonden. De arrogantie en het grenzeloze zelfvertrouwen waarmee de zanger de wereld tijdens de sixties nog tegemoet trad, hebben nu plaats gemaakt voor nederigheid en berusting: ‘It’s not dark yet / But it’s getting there’. Bij Bob Dylan groeit het besef dat alles tijdelijk is en dat de klok, voor iemand van zijn leeftijd, iedere dag een beetje luider tikt. ‘I’m waist deep in the mist / It’s almost like I don’t exist’., zingt hij, als in een koortsdroom. Zijn door de jaren gehavende stem klinkt steeds vaker als een gestoorde telefoonlijn.

Op Time Out of Mind kiest hij voor een grofkorrelig maar organisch rootsgeluid, dat sterk aanleunt bij de blues, maar de clichés van het genre moeiteloos overstijgt. Dankzij de ouderwetse studio-apparatuur en het veelvuldige gebruik van Hammonds en Wurlitzers, baden de nummers in een broeierige atmosfeer die meteen onder de huid van de luisteraar kruipt.

Rolling Stone heeft het over ‘a night journey that’s all roads and no destination’, anderen spreken van een songcyclus over verlies en dood. Door de vele het grote aantal break-up-songs op de plaat, wordt Time Out of Mind wel eens vergeleken met Dylans echtscheidingsplaat Blood on the Tracks uit 1975. Het is echter vooral een zelfportret in zwart-wit van een man op middelbare leeftijd, achtervolgd door spookbeelden uit zijn verleden. De desolate landschappen uit de songs –‘I’m walking through streets that are dead’– weerspiegelen consequent zijn innerlijke verscheurdheid en existentiële eenzaamheid: ‘I’m trying to get closer / But I’m still a million miles from you’.

De vaststelling dat uitgerekend het voorwerp van zijn verlangen hem ten gronde richt, maakt het allemaal nog uitzichtlozer: ‘I know I can’t win / But my heart just won’t give in’, klinkt het in Standing in the Doorway. Onbehagen, claustrofobie en bitterheid staan op de plaat centraal. ‘I’m strolling through the lonely graveyard of my mind’, meldt de zanger ietwat zwartgallig in Can’t Wait. Maar in al hun kwetsbaarheid stralen de songs toch vooral waardigheid uit.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Dollen met de dienster

Time Out of Mind staat bekend als een donkere, zeg maar gitzwarte plaat. Toch is het niet al kommer en kwel, zoals blijkt uit de tedere pianoballad Make You Feel My Love. Sommige recensenten, zoals die van Rolling Stone, branden het nummer meteen af en maken zich vrolijk over wat ze als ‘greeting card lyrics’ afdoen. Niettemin zal het met succes worden gecovered door Billy Joel, Garth Books, Bryan Ferry, Adele en Ed Sheeran, waardoor het doordringt tot generaties die The Little White Wonder zelf al lang niet meer weet te bereiken.

De afsluiter van de cd behoort tot de merkwaardigste (én langste) songs die Bob Dylan ooit heeft geschreven. Het zestien minuten durende Highlands -de zanger bezit een huis in het Schotse Nethybridge- ontleent zijn titel aan een gedicht van Robert Burns, steunt op een minimalistische melodie en beschrijft een ‘day in the life’ waarbij de artiest zich afwisselend van zijn somberste (‘Feel like a prisoner in a world of mystery’) en geestigste kant laat zien. Het nummer, met expliciete verwijzingen naar Neil Young en schrijfster Erica Jong, doet een beetje mysterieus aan (‘Feel like I’m drifting from scene to scene / I’m wondering what in the devil could it all possibly mean’), maar het memorabelst zijn de zeven strofen, gesitueerd in een restaurant in Boston, waar de verteller met hoorbaar plezier een dienster voor het lapje houdt.

Met Time Out of Mind snoert Dylan alle criticasters, die hem al dood hebben verklaard, krachtdadig de mond. De plaat geldt niet alleen als een spectaculaire comeback, de opnamesessies leveren ook uitstekende outtakes op, zoals Mississippi, Red River Shore en Marchin’ to the City, die pas tien jaar later het licht zullen zien op Tell Tale Signs, het achtste deel van The Bootleg Series.

‘Als Dylan zo doorgaat, kan hij nog wel enkele decennia mee’, luidt de conclusie van onze cd-review uit 1997. En ja, sinds dat jaar heeft de man uitsluitend voortreffelijke platen uitgebracht, waaronder Love and Theft, Modern Times en Tempest. Vandaag mag hij zich zelfs Nobelprijswinnaar voor Literatuur noemen. Niet kwaad voor een man die twintig jaar geleden nog als een has-been werd weggezet.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Stilistische samenhang

Time Out of Mind is mee geproducet door Daniel Lanois, met wie Bob Dylan in 1989 al Oh Mercy heeft opgenomen – met voorsprong zijn beste plaat van het decennium. De atmosferische sound op dat werkstuk herinnert nog nadrukkelijk aan die op andere Lanois-producties zoals Wrecking Ball van Emmylou Harris en Yellow Moon van The Neville Brothers. De onmiddellijk herkenbare ambient folk touch van de Canadees valt niet bij iedereen in even goede aarde, maar dit keer slaagt Daniel Lanois erin zichzelf in toom te houden. Zijn werkwijze is subtieler geworden en op vraag van Dylan leunt de klankkleur van Time Out of Mind nadrukkelijker aan bij die van Buddy Holly en de in echo gedrenkte rockabillysingles van Sun Records uit de fifties, een periode waarin artisticiteit nog niet ondergeschikt was aan de technologie.

Toch is ieder detail in het geluidsbeeld weloverwogen en vertonen de nummers op stilistisch vlak een opmerkelijke samenhang. Dat heeft gedeeltelijk met de muzikanten te maken. Staan onder anderen op de payroll: bluesgitarist Duke Robillard, meesterdrummer Jim Keltner, pianist Jim Dickinson en organist Augie Meyers. Stuk voor stuk muzikanten met een legendarische status die ieder woord, iedere noot van de Meester perfect aanvoelen.

Daniel Lanois zal later toegeven dat Time Out of Mind zowat de moeilijkste productieklus uit zijn carrière is geweest. ‘Dylan is een excentrieke man, die moeilijk te doorgronden valt’, zegt hij. ‘Het is lang niet altijd duidelijk wat hij precies wil’.

Als er al sprake is van wrijvingen tussen artiest en producer, ligt dat aan het feit dat Lanois zich niet laat intimideren door Dylans reputatie. Als hij vindt dat de zanger ondermaats presteert of zich als songwriter iets te gemakzuchtig opstelt, aarzelt hij niet om luid en duidelijk zijn mening te zeggen. Die kwaliteitscontrole heeft eerder op Oh Mercy al vrucht afgeworpen en stuwt Bob Dylan ook nu weer naar nieuwe hoogten.

De zanger zelf is naar eigen zeggen ontevreden over de klank van Time Out of Mind – voortaan zal hij zelf zijn platen produceren – maar pers en publiek zijn laaiend enthousiast. Voor het eerst sinds lange tijd doet een langspeler van Dylan de kassa nog eens rinkelen. Time Out of Mind zet hem opnieuw in de schijnwerpers en levert hem zelfs drie Grammy Awards op. Kenners zijn het er over eens: het is een nieuw hoogtepunt uit zijn oeuvre en het hoeft in kwalitatief opzicht zeker niet onder te doen voor zijn carrièrepieken uit de jaren zestig en zeventig.

Enkele van de nummers, zoals de trage bluesshuffle Million Miles en het naar Subterranean Homesick Blues verwijzende ‘Til I Fell In Love With You doen al bij de eerste beluistering vertrouwd aan. Maar het topniveau van het materiaal wordt duidelijk vanaf de omineuze opener, Love Sick. De een omschrijft het als ‘impliciete reggae’, de ander als ‘een trage dans in het vagevuur’. Daniel Lanois laat Dylans stem hier net zo vervormd klinken als een harmonica die door een gitaarversterker wordt gejaagd.

In Trying To Get To Heaven (Before They Close The Door) -ook opgenomen door David Bowie– komt Bob Dylan zo somber uit de hoek dat het bijna grappig wordt: ‘When you think you lost everything / You find out you can always lose a little more’. De grootste klassieker uit de cd is voor velen dan weer Not Dark Yet, waarin de ik-figuur terugblikt op zijn leven en vaststelt dat hij iets kwijt is dat nooit meer terugkomt. De tekst is duidelijk beïnvloed door Ode To A Nightingale van de Engelse romantische dichter John Keats, maar verwijst evenzeer naar het Hart der Duisternis van Joseph Conrad.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Dollen met de dienster

Time Out of Mind staat bekend als een donkere, zeg maar gitzwarte plaat. Toch is het niet al kommer en kwel, zoals blijkt uit de tedere pianoballad Make You Feel My Love. Sommige recensenten, zoals die van Rolling Stone, branden het nummer meteen af en maken zich vrolijk over wat ze als ‘greeting card lyrics’ afdoen. Niettemin zal het met succes worden gecovered door Billy Joel, Garth Books, Bryan Ferry, Adele en Ed Sheeran, waardoor het doordringt tot generaties die The Little White Wonder zelf al lang niet meer weet te bereiken.

De afsluiter van de cd behoort tot de merkwaardigste (én langste) songs die Bob Dylan ooit heeft geschreven. Het zestien minuten durende Highlands -de zanger bezit een huis in het Schotse Nethybridge- ontleent zijn titel aan een gedicht van Robert Burns, steunt op een minimalistische melodie en beschrijft een ‘day in the life’ waarbij de artiest zich afwisselend van zijn somberste (‘Feel like a prisoner in a world of mystery’) en geestigste kant laat zien. Het nummer, met expliciete verwijzingen naar Neil Young en schrijfster Erica Jong, doet een beetje mysterieus aan (‘Feel like I’m drifting from scene to scene / I’m wondering what in the devil could it all possibly mean’), maar het memorabelst zijn de zeven strofen, gesitueerd in een restaurant in Boston, waar de verteller met hoorbaar plezier een dienster voor het lapje houdt.

Met Time Out of Mind snoert Dylan alle criticasters, die hem al dood hebben verklaard, krachtdadig de mond. De plaat geldt niet alleen als een spectaculaire comeback, de opnamesessies leveren ook uitstekende outtakes op, zoals Mississippi, Red River Shore en Marchin’ to the City, die pas tien jaar later het licht zullen zien op Tell Tale Signs, het achtste deel van The Bootleg Series.

‘Als Dylan zo doorgaat, kan hij nog wel enkele decennia mee’, luidt de conclusie van onze cd-review uit 1997. En ja, sinds dat jaar heeft de man uitsluitend voortreffelijke platen uitgebracht, waaronder Love and Theft, Modern Times en Tempest. Vandaag mag hij zich zelfs Nobelprijswinnaar voor Literatuur noemen. Niet kwaad voor een man die twintig jaar geleden nog als een has-been werd weggezet.