Patti Smith speelt ‘Horses’ in de AB: Preken voor de goede zaak

Patti Smith mag op haar 68ste dan wel grijze haren hebben, de bevlogenheid waarmee ze zich in de AB in haar nummers vastbeet, was die van de eeuwige jeugd. Ook ‘Horses’, het veertig jaar oude debuut dat tijdens haar huidige tournee centraal staat, klonk duidelijk nog niet gedateerd.

Wie had in december 1975, toen die bewuste lp uitkwam, durven denken dat Patti Smith vier decennia later nog steeds op het podium zou staan? De zangeres, die door het leven gaat als de hogepriesteres van de punk, maar zichzelf veeleer als een Rock’n’Roll Nigger beschouwt, gelooft steevast in de verenigende en bevrijdende kracht van rockmuziek. Wie haar tijdens haar optredens als een sjamane te keer ziet gaan, beseft dat ze die graag aanwendt om van de wereld een betere plek te maken. Smith groeide uit tot een rolmodel voor rebelse en zelfbewuste vrouwen, maar rochelt en spuwt als een matroos. In Brussel zou overigens blijken dat haar persoonlijkheid op wel méér paradoxen is gestoeld.

‘Horses’ behoort, samen met ‘Marquee Moon’ van Television en de eerste worpen van de Ramones en Talking Heads, tot de sleutelplaten van de New Yorkse punkbeweging die, zeker in vergelijking met de Britse, behoorlijk arty aandeed. Patti Smith en haar band zochten weliswaar hun toevlucht tot simple drie-akkoordenstructuren, maar wat hun muziek van die van hun medestanders onderscheidde, was de kracht van Het Woord. Smith was in wezen een dichteres, geobsedeerd door Franse symbolisten als Rimbaud en Baudelaire, maar ook door beat poets als Allen Ginsberg en William Burroughs. Taal was haar wapen: repetitief en striemend, ritmisch gescandeerd, zangerig hypnotisch. Jim Morrison was niet toevallig één van haar grote idolen.

Onafhanklijkheidsverklaring

Twee medestanders zijn voor Patti Smith destijds van cruciaal belang geweest: gitarist Lenny Kaye, een garagerocker in hart en nieren, die haar poëzie van een trefzekere muzikale omlijsting voorzag en nog steeds als haar rechterhand dienst doet, en John Cale van The Velvet Underground, die als producer ‘Horses’ zijn tijdloze sound bezorgde.

In de AB stond het materiaal uit dat werkstuk nog altijd als een huis. Dat de tijd op de songs geen vat heeft, viel af te leiden uit het feit dat veel van de toeschouwers nog niet eens waren geboren toen de lp, met de iconische hoes van Robert Mapplethorpe, het licht zag. Het belang van ‘Horses’ valt dan ook niet te onderschatten. Morrissey & Marr, U2, R.E.M., PJ Harvey, Courtney Love, allemaal beleefden ze Patti Smiths debuut als een blikseminslag. Mike Scott van The Waterboys vereeuwigde de zangeres in ‘A Girl Called Johnny’; Elliott Murphy deed hetzelfde met ‘Lady Stilletto’. Zelfs Bob Dylan zag in haar een geestverwante.

Vanaf de openingsakkoorden van ‘Gloria’ viel in de AB nog eens op wat voor gelaagd en alomvattend statement ‘Horses’ wel was. Een onafhankelijkheidsverklaring ook. Met “Jesus died for somebody’s sins but not mine” gooide Patti Smith het eeuwenoude juk van de katholieke erfzonde resoluut van zich af, en ook ‘Free Money’ klonk live stuwend, energiek en euforisch. Maar ‘Horses’ was net zo goed een ode aan haar familie: in ‘Kimberly’ en het op een reggaebeat geplante ‘Redondo Beach’ stonden haar beide zussen centraal.

Met het oog op het epische ‘Birdland’ zette de zangeres een leesbril op, want de lange tekst, geïnspireerd door een biografie van seksuoloog en psychoanalyticus Wilhelm Reich (‘Horses’ is een titel met erotische connotaties) had ze een spiekbriefje nodig. Al even bezwerend reciteerde ze haar vrije verzen in het uitgesponnen ‘Land’, waarbij de muzikanten iedere syllabe subtiel ondersteunden.

Maar ‘Horses’ was toch vooral een hommage aan de pop- en rockmuziek die Patti Smith had gevormd: de sixtiespunk van Them, bijvoorbeeld. Of de southern soul van Wilson Pickett. In ‘Break It Up’, een monument voor Jim Morrisson, mocht Smiths zoon Jackson, die tot dan toe vooral bas had gespeeld, Tom Verlaines oorspronkelijke gitaarpartij voor zijn rekening nemen en dat deed hij voortreffelijk. Het verstilde ‘Elegie’, destijds geschreven ter nagedachtenis van Jimi Hendrix, werd nu opgedragen aan alle geliefden die de zangeres in de voorbije decennia had verloren: haar voormalige levensgezellen Allen Lanier (Blue Öyster Cult), Fred ‘Sonic’ Smith (MC5), fotograaf Robert Mapplthorpe, haar broer Todd, haar toetsenman Richard Sohl (van de oorspronkelijke Patti Smith Group zijn vandaag enkel nog Lenny Kaye en drummer Jay Dee Daugherty over), bevriende muzikanten als Lou Reed en Ornette Coleman.

Huilen naar de maan

Enig gevoel voor theatraliteit was Patti Smith niet vreemd. Ze verscheen op het podium met een vinylexemplaar van ‘Hores’, zette de avond in met het gedicht dat op de hoes staat afgedrukt (‘Compacted Awareness’) en na het vierde nummer demonstreerde ze zelfs hoe je een vinyl-lp moet omdraaien. Maar met haar vitale, energieke uitvoering van ‘Horses’ gaf ze wel aan dat de kracht van haar stem na al die jaren intact was gebleven.

De tweede helft van de set daarentegen, verliep met ups en downs. ‘Dancing Barefoot’, op zich een prachtige song, werd vrij futloos gespeeld. ‘Beneath the Southern Cross’ eindigde weliswaar in en kolkende climax, maar trok zich moeizaam op gang. En ‘Banga’, een rudimentaire rocker naar het model van The Stooges, waarin werd verwezen naar de relatie tussen Verlaine en Rimbaud, was vooral en excuus om de toeschouwers als honden naar de maan te doen huilen.

Ironisch genoeg noteerden we het hoogtepunt van de tweede helft toen Smith niet eens op het podium stond en haar band zich mocht uitleven in een puntige Velvet Undergroundmedley, waarbij Lenny Kaye en Tony Shanahan (doorgaans keyboards, nu op bas) om beurten de microfoon inpalmden. Uiteraard volgden nog de obligate crowdpleasers: het van Bruce Springsteen gekregen ‘Because the Night’ en de banale fm-rocker ‘People Have the Power’.

Dat laatste greep Smith andermaal aan om een preek te beginnen over het feit dat we ons niet mogen laten intimideren door kerken, regeringen, legers of corrupte bedrijven, maar dat we ons lot in eigen handen hebben en, ja hoor, de wereld echt kunnen veranderen. Goed, het was preken voor de goede zaak, maar ook voor eigen parochie. Makkelijk zát, dus. Bovendien is Patti Smith niet vies van enige volksmennerij. Was dit de zangeres die ooit liet weten: “Outside of society, that’s where I want to be”?

De enige bis was een vrije bewerking van Pete Townshends punkanthem ‘My Generation’, die als behoorlijk ‘fake’ overkwam. Want tijdens ieder concert steekt Patti Smith een elektrische gitaar in de lucht (“This is the only weapon we need”), een instrument dat ze niet eens kon bespelen maar waarmee ze een beetje feedback en white noise voortbracht om tot slot één na één de snaren los te rukken.

Een keurig ingestudeerd, imagobewust nummertje dat volledig haaks stond op de spontaniteit van de rock-‘n-roll die de artieste beweerde te belichamen. “I don’t need this fucking shit”, zong ze en daarmee nam ze ons de woorden uit de mond. Een betreurenswaardig einde van een concert met een zeer sterke eerste helft en een matige tweede. Tja, soms moet je gewoon vrouw en paard noemen.