Dit zijn de details die ‘Narcos’ verdraaide

De cokekoning is dood! Lang leve de cokekoningen! In het derde seizoen van Narcos profiteert het Calikartel optimaal van het machtsvacuüm dat ontstaat na de dood van concurrent Pablo Escobar. Maar hoe dicht schurkt het relaas van Los Caballeros de Cali tegen de realiteit? Zeven vragen, zeven antwoorden. Of toch bijna.

1. Rolde DEA-agent Javier Peña het Calikartel op?

Kortweg: Nee.

’t Is te zeggen: De echte Peña was enigszins betrokken bij de jacht op de Heren van Cali, maar trok na de dood van Escobar naar Puerto Rico en Texas. Pas jaren later keerde hij terug naar Colombia. Maar een tv-maker die met Pablo Escobar en Steve Murphy zowel zijn spilfiguur als zijn DEA-verteller in het tweede seizoen achterliet, moet natuurlijk wel íéts verzinnen. Waar eerdere seizoenen relatief trouw bleven aan Peña’s aandeel, is zijn personage nu een amalgaam van meerdere agenten. Wanneer hij in de slotaflevering Colombia als ‘narco-democratie’ brandmerkt, is dat gebaseerd op een interview van DEA-attaché Joe Toft. Nieuwkomers Chris Feistl en Daniel Van Ness worden wel accuraat weergegeven, al is Van Ness een alias voor de nog steeds actieve agent David Mitchell. Narcos-showrunner Eric Newman schakelde Feistl zelfs in als consultant en leunt voor de verhaallijnen stevig op At the Devil’s Table: The Untold Story of the Insider Who Brought Down the Cali Cartel, het boek van William C. Rempel gebaseerd op de getuigenissen van Feistl en ‘verrader’ en voormalige Cali-veiligheidschef Jorge Salcedo. Feistl is intussen met pensioen, net als Peña.

2. Trok Pacho vijanden uiteen met vier Harley?

Kortweg: Nee.

’t Is te zeggen: Dat deed Hélmer ‘Pacho’ Herrera, een van de vier bazen van het Calikartel, wél met twee Toyota Land Cruisers. Althans volgens Jorge Salcedo, in een zeldzaam interview met Entertainment Weekly. ‘Ik was er zelf niet bij, maar ik had mensen in dienst die zich met dat soort zaken bezighielden.’ Of Pacho dergelijke klussen persoonlijk managede, is niet bekend. Al was hij er perfect tot in staat, schrijft Rempel. ‘Pacho had de empathie van een priester, maar voerde tegelijk de plak over de wreedste vleugel van het kartel, dat van de sicarios, de huurmoordenaars.’

‘Wanneer Pablo Escobar iemand had vermoord, wilde hij dat iedereen dat wist’, zegt Peña in de serie. ‘Maar de Heren van Cali deden ook dát anders.’ Aardig voor het contrast, en toegegeven, ze bliezen nooit een vliegtuig op escobariaanse wijze op, maar je wordt geen kartelbaas zonder een zekere flair voor bloederige dramatiek. Narcos hint naar het lot van de vijanden van het Calikartel: een enkeltje richting Caucaurivier, waar de lijken, opgerold in kippengaas, ronddobberden tot ze gingen opzwellen en het gaas hen tot vissenvoer herleidde. De serie verzuimt echter te melden hoe het kartel de vissen op een bepaald moment zo overvoedde dat Risaralda, een stroomafwaarts gelegen departement, haast failliet ging door de bergingen, autopsies en begrafenissen van lijken. Die ‘zuiveringen van Cali’ vonden evenwel plaats in de jaren 80, terwijl Narcos focust op het decennium daarna.

Maar zuiveringen dus? Operatie Clean Cali, zoals de Spaanse socioloog Manuel Castells het benoemt in zijn boek End of Millennium. Volgens Castells werden duizenden ‘ongewensten’ in en om Cali doorheen de jaren opgeruimd door grupos de limpieza social, sociale-opruimingsploegen. De lijken van prostituees, dieven, straatkinderen en daklozen werden in de Cauca gedumpt, of achtergelaten met het brandmerk Cali limpia, Cali linda. Opgeruimd Cali, mooi Cali.

3. Was ‘Cali-KGB’ vooral een leuke alliteratie?

Kortweg: Nee.

’t Is te zeggen: Cali-KGB bekt niet onaardig, maar het informatienetwerk van het kartel en de graad van corruptie in alle echelons van de overheid was indrukwekkend. Of zoals Peña zegt: ‘It was like the Sovjet-Union with nice weather.’ Cali had vrije toegang tot het telefoonnetwerk van de stad en betaalde zo’n vijfduizend taxichauffeurs om als hun ogen en oren te fungeren. ‘Zodra je in Cali landde, wisten de broers wie je was’, vertelde de echte Feistl aan The Hollywood Reporter. ‘Voor een bepaalde raid had Miguel (Rodríguez Orejuela, een van de kartelbazen, nvdr.) nog ruimschoots de tijd om te lunchen en te douchen’, vertelde voormalig chef-veiligheid Salcedo in 2012 aan CNN. Na een raid op enkele Calikantoren in 1995 bleek uit documenten dat ze tegelijk telefoongesprekken uit Bogotá, de hoofdstad, volgden, die van de Amerikaanse ambassade en het ministerie van Defensie incluis. Daarnaast werkten ze met hackingsoftware van Mossadmakelij en encrypties die de Amerikanen nog jarenlang zoet zouden houden.

‘Jorge kreeg realtime-informatie van de politie en het leger terwijl een raid bezig was’, herinnert DEA-agent Chris Feistl zich. ‘Toen besefte ik pas goed met welk soort corruptie we te maken hadden.’ Salcedo had eerder verklaard dat hij tijdens zijn carrière zelf om en bij een miljoen dollar aan smeergeld afleverde. ‘Het hoogste bedrag dat ik overhandigd heb, was een half miljoen dollar, aan een luchtmachtkolonel in El Salvador.’ Dat geld moest dienen voor de aankoop van vier bommen die het kartel op Escobars verblijfplaats wilde droppen. De Cali-loonlijst telde honderden officieren. ‘En sommige rechters zijn in een nacht tijd miljonair geworden’, aldus Salcedo. ‘De bazen deelden cheques van twintigduizend dollar uit alsof het welkomstgeschenkjes waren.’

Het kartel had net geen monopolie op de cocaïnehandel in Zuid-Amerika, de VS en Europa, en draaide volgens de DEA op zijn hoogtepunt een jaaromzet van zeven miljard dollar. Met een dergelijke cashstroom kun je niet alleen agenten en rechters kopen, maar desgewenst ook een president. Wat ze in 1994 ook deden, met een ‘donatie’ van 6,1 miljoen dollar aan de campagne van Ernesto Samper (president van 1994 tot 1998). Zowel Salcedo, Cali’s hoofdboekhouder Guillermo Pallomari en enkele van Sampers medewerkers getuigden tegen de president, maar die bleef ontkennen en werd uiteindelijk ongemoeid gelaten door het Colombiaanse parlement.

4. Was Jorge Salcedo echt een rat?

Kortweg: Ja.

’t Is te zeggen: Salcedo leverde Miguel Rodríguez Orejuela tweemaal op een zilveren schoteltje af aan de DEA. Als chef-veiligheid van het kartel was hij een van de weinige mensen die wisten waar hij zich schuilhield. Salcedo had aanvankelijk sympathie voor het kartel, zij het vooral omdat Escobar hun beider vijand was. ‘Iedereen reageert vandaag emotioneel op de moorden die de IS pleegt, maar die kerels zijn misdienaars in vergelijking met Pablo.’ Toen hij steeds dichter bij de zaakjes van Cali betrokken werd, ging hij twijfelen. ‘We spraken Salcedo voor het eerst op 12 juli 1995’, verduidelijkt Feistl. ‘Mijn partner en ik zochten naar een ingang in het kartel, Jorge zocht een uitweg. Samen vormden we de perfecte storm.’

Feistl raadde Salcedo al na de eerste mislukte raid aan te vertrekken uit Cali, maar hij weigerde. Zelfs toen Miguel gearresteerd werd, bleef hij in de buurt om de DEA ook nog de latere kroongetuige, boekhouder Pallomari te leveren. Wat hij van de reeks zag, leek hem waarheidsgetrouw, zelfs de scène waarin Miguel hem probeert te verstikken met een plastic zak. ‘Niet gebeurd, maar wel iets zeer gelijkaardigs. Op dat moment wantrouwden ze me al.’

Salcedo, Pallomari en hun families leven vandaag ondergedoken in de VS, onder een nieuwe naam. De voormalige beveiligingschef startte een bedrijf op met de 1,7 miljoen dollar die hij van de VS kreeg voor zijn hulp. Ondanks Pallomari’s getuigenis werd hij wel veroordeeld tot zeven jaar cel voor afpersing en witwaspraktijken.

5. Heeft Salcedo huurmoordenaar Navegante gedood?

Kortweg: Nee.

’t Is te zeggen: Niemand weet er het fijne van. Narcos laat Salcedo, nota bene een ex-militair, negen afleveringen lang zijn afkeer voor wapens beklemtonen. Tot hij zich daar uiteindelijk wel moet overheen zetten wanneer de sicario Navegante hem bedreigt terwijl hij Peña opwacht voor het safehouse van Pallomari. In realiteit was Salcedo niet in de buurt. Volgens Rempel werd Navegante weliswaar dood aangetroffen, met een kogel in het hoofd, in de buurt van het safehouse, maar weet niemand wie de trekker overhaalde. ‘Ik verstopte me in mijn appartement, dat ik had volgestouwd met wapens en granaten, en was voorbereid om een verrassingsaanval af te slaan’, aldus Salcedo. Hij vermoedt nog steeds dat de DEA er voor iets tussen zat. Die ontkent dat.

Leuk weetje: Navegante heette eigenlijk César Yusti. Waar Narcos, Van Ness niet te na gesproken, doorgaans trouw blijft aan de namen van de hoofdrolspelers, maakten ze één uitzondering. Goede ingreep. Navegante klinkt als een te vrezen huurmoordenaar, Yusti als een net iets te vlotte hipsterbarista met sterke opinies over gluten.

6. Verstopten de broers Orejuela zich voor de DEA achter hun sanitair?

Kortweg: Ja en nee.

’t Is te zeggen: Muggenziften kan altijd. Toen de Colombianen en de DEA binnenvielen bij Gilberto, de oudste van de kartelbroers, keerden ze de villa inderdaad binnenstebuiten. Zonder succes. Tot ze dankzij een omgevallen schilderij toch de caleta of schuilplek, van Gilberto ontdekten. Hij zat echter verscholen achter een aangepaste boekenkast, niet in zijn badkamer – muggenziften, we zeiden het al – met een pistool in elke hand, maar smekend voor zijn leven.

De eerste inval bij Miguel draaide inderdaad op een sisser uit. De jongste broer slaagde erin zich op tijd te verstoppen achter een valse badkamerwand. Ademen deed hij met behulp van een zuurstoftank. ‘We waren minuten van hem verwijderd’, weet Feistl. ‘Maar de muur was zo dik dat we twee of drie boorkoppen kapotboorden.’ Toen ze uiteindelijk bepaald hadden waar de holle ruimte zich bevond en ze de voorhamers erbij konden halen, trokken enkele omgekochte agenten de stekker uit de raid. Een latere inval bij het ochtendgloren slaagde wel, al was het ook toen een kwestie van minuten. In Narcos ontsnapt Miguel, en wordt hij uiteindelijk klemgereden door het leger, maar in werkelijkheid kwam hij zijn appartement niet uit. De DEA vatte hem net voor hij, nog slaapdronken en in zijn ondergoed, in zijn caleta kon verdwijnen. Feistl: ‘Had hij zich toen kunnen verstoppen, dan waren we hem vandaag nog altijd aan het zoeken. Zo goed was die schuilplaats gebouwd.’

7. Verging het de kopstukken zoals Narcos ons wil wijsmaken?

Kortweg: Ja.

’t Is te zeggen: Gilberto en Miguel Rodríguez Orejuela zitten vandaag hun gevangenisstraf uit in de VS, nadat Colombia hen respectievelijk in 2004 en 2005 uitleverde. José ‘Chepe’ Santacruz Londoño slaagde er in 1996 inderdaad in om uit de gevangenis in Bogotá te ontsnappen, en werd niet veel later vermoord. Lang werd gedacht dat hij stierf door politiekogels, maar dat werd later tegengesproken in de biografie van een drugstrafikant. Narcos volgt die laatste lijn, en laat hem ombrengen door Los Castaños, een paramilitaire organisatie. Pacho gaf zich pas in 1997 over, en stierf twee jaar later in de gevangenis. Weliswaar niet in de armen van zijn geliefde, maar in die van zijn moordenaar, die hem kwam bezoeken, broederlijk omhelsde en daarna zeven kogels in het hoofd joeg.

Enkel wat betreft het lot van Franklin Jurado, verantwoordelijk voor het witwassen van de Califortuinen, permitteerde Narcos zich wat dichterlijke vrijheid. Peña richt zijn pijlen initieel op Jurado als spijtoptant, en bevrijdt daarvoor zelfs diens vrouw uit de klauwen van het FARC. In de reeks wordt hij brutaal neergestoken om te voorkomen dat hij het kartel aan de galg praat, maar voor zover te achterhalen valt, leeft Jurado nog. Of toch in de jaren 1990, toen hij in Luxemburg veroordeeld werd tot 4,5 jaar voor witwaspraktijken, en later tot 7,5 jaar in de VS. De Luxemburgse politie arresteerde hem nadat zijn buurman geklaagd had over nachtlawaai. Nachtlawaai dat afkomstig was van Jurado’s ratelende geldteller, zo bleek. Soms kan fictie echt niet op tegen de feiten.