U wilt geen kind van een astronaute zijn. U wilt geen lesbienne zijn die net gekust heeft. U wilt in geen geval de vrouw van een superheld zijn. Terwijl de popcultuur een progressief reveil doormaakt, komen de stereotypes over vrouwen in films en tv-series meer en meer onder vuur te liggen. Zeven tropes die hun beste tijd gehad hebben.
De Dode Vrouw in de Frigo. Als scenaristen lui worden, sterven er vrouwen.
Deadpool 2 was een film met grappen over blinden, pedofilie en de dode mama van Batman, maar voor de meest controversiële scène moest u in de eerste minuten zijn. Nog vóór de credits verschijnen, zien we hoe gangsters met getrokken pistolen het appartement van Deadpool binnenvallen. Er wordt geschoten. Vanessa, de vriendin van Deadpool, wordt per ongeluk geraakt. Ze sterft. Na de release van de film was het uitgerekend die scène waar het meest over geschreven en gesproken werd. Daar bleek namelijk een naam voor te bestaan: fridging.
Fridging – kort voor Women in Refrigerators – is een term van Gail Simone, een bekende scenariste van Amerikaanse comics. Het verwijst naar zo’n strip van Green Lantern uit 1994 waarin de superheld thuiskomt, de koelkast opentrekt en het verminkte lijk van zijn vriendin aantreft, achtergelaten door de slechterik. Het inspireerde Simone om alle vrouwen en vriendinnen van superhelden op te lijsten die op gratuite wijze vermoord, verminkt of verkracht werden, enkel en alleen om de verhaallijn van hun man in een nieuwe richting te duwen. Dat bleken er veel te zijn. Abnormaal veel.
Na de release van Deadpool 2 reageerden ook de scenaristen van de film zelf op de controverse. Naar eigen zeggen hadden ze nog nooit van de term fridging gehoord en hadden ze geen vrouwonvriendelijke intenties toen ze Vanessa uit het verhaal schreven. ‘Deadpool werkt gewoon het beste als personage wanneer hij lijdt,’ was hun uitleg, ‘wanneer alles hem ontnomen wordt.’ Waarmee ze onbewust exact het probleem met de Dode Vrouw in de Frigo blootlegden. Het is geweld tegen vrouwen als plot point. Het is een verkrachting die gebruikt wordt om de held te motiveren. Het is een vrouwenrol die gereduceerd wordt tot ‘lijk’. Het is een vriendin die ontploft om het personage van haar vriend een gevoel van machteloosheid te geven. De Dode Vrouw in de Frigo is geen doelbewust seksisme: het is simpelweg wat er gebeurt als scenaristen lui zijn.
Merk ook op dat de Dode Vrouw in de Frigo een aantal specifieke eigenschappen heeft. Opvallend vaak wordt haar dood niet in beeld gebracht. Als mannelijke helden sterven, gebeurt dat in een heroïsche, betekenisvolle strijd. Als hun vrouwen sterven, gebeurt dat offscreen en wordt hun lijk als surprise twist gepresenteerd. Net iets te vaak glijdt de camera daarbij op fetisjistische wijze over de benen, armen en nek van haar lichaam.
Voor de duidelijkheid: het zijn niet enkel superheldenfilms die fridgen. De ‘What’s in the box?’-scène in Seven en het lijk van Marie Vinck in Loft zijn Dode Vrouwen in de Frigo. Alle dode bondgirls – alle bondgirls dus – zijn Dode Vrouwen in de Frigo. Met de vigilantefilm – zie Straw Dogs, Deathwish of elke film waarin een man zijn dode of verkrachte vrouw wil wreken – is er zelfs een volledig genre rond bedacht. Maar dé meest notoire zondaar is regisseur Christopher Nolan. The Following, Memento, The Dark Knight, The Dark Knight Rises, Inception en Interstellar hebben allemaal mannelijke hoofdpersonages met een dode vrouw of vriendin. Dat heet: ‘een akelige obsessie’.
De Astronaute met het Dode Kind. Want vrouwen gaan niet zonder reden op avontuur.
Is de Dode Vrouw in de Frigo opmerkelijk door de algemeenheid van het cliché, dan valt de Astronaute met het Dode Kind op door de bizarre specificiteit ervan: gaat een vrouwelijke heldin de ruimte in, dan volgt een flashback van haar dode kind. Het zit in Gravity, waarin blijkt dat Sandra Bullock een dochter had die is gestorven in een speeltuinongeval. Het zit in Arrival, waarin de verhaallijn van Jessica Chastain voortgestuwd wordt door de toekomstige herinneringen aan de dood van haar dochter – menen we ons te herinneren Het zat in Aliens, dat uit tijdsgebrek een scène schrapte waaruit bleek dat Sigourney Weaver de tweede keer de ruimte in trekt omdat haar dochter ondertussen gestorven is. Hebben mannelijke helden dode vrouwen nodig, dan kunnen vrouwelijke helden niet zonder dode kinderen.
Het recentste voorbeeld van de Astronaute met het Dode Kind is meteen ook het meest tekenende. The Cloverfield Paradox, een scififilm van Netflix, scoorde hoog op de woke-index met een zwarte regisseur, een zwarte vrouw als hoofdpersonage en een diverse cast, maar mispakte zich vervolgens aan één plotlijn. In de film trekt Gugu Mbatha-Raw de ruimte in om een partikelgenerator op te starten en aldus de wereld te redden. Al snel blijkt dat dat niet haar enige motivatie is: haar twee kinderen zijn gestorven.
Waarna de film het cliché nog een stukje verder uitdiept. Mbatha-Raw komt in een parallel universum terecht waarin ze op aarde bleef en niet naar de ruimte ging. De twist: in dat parallelle universum blijken haar twee kinderen wél nog te leven. Moraal van het verhaal: je kinderen zijn niet zonder reden gestorven, want vrouwen met levende kinderen trekken de ruimte niet in.
Dat was wat wrang.
Het is onduidelijk waar de Astronaute met het Dode Kind precies vandaan komt. Het lijkt een manier van scenaristen om vrouwelijke personages menselijker te maken – ‘Ja, je trok de ruimte in, je vocht tegen een killer alien en je kunt met een vlammenwerper overweg, maar diep vanbinnen blijf je toch een mama, niet, Sigourney?’ Het lijkt zeker ook een vastgeroeste metafoor in het scifigenre te zijn, een genre dat een obsessie met verlies en rouw heeft – ‘Ja, je bent op eigen kracht weer op aarde geland met een geïmproviseerde capsule, maar eigenlijk deed je het om je verlies te verwerken, toch, Sandra?’ Maar het vreemde is dat scenaristen blijkbaar maar op één ding kunnen komen om astronautes te motiveren, kleur te geven of gelaagder te maken: hun kinderen laten sterven. Serieus. Dat is verontrustend specifiek.
De Gedoemde Lesbienne Kust. Een vrouw met een andere vrouw, dan is haar einde nabij.
Niemand die het verwacht had, maar Game of Thrones liet zich in zijn zevende seizoen, waarin Westeros door vrouwen gerund werd, van zijn vrouwvriendelijkste kant zien. Of toch tot Yara Greyjoy met Ellaria Sand kuste en alles de mist in ging. We hebben het dan, voor de duidelijkheid, over hun lesbische flirt op de boot. Een flirt met een ongelukkige afloop: meteen na hun kus worden beide vrouwen gekidnapt. Yara kreeg een bijl tegen haar keel en onderging een onduidelijk lot. Ellaria werd in een kelder opgesloten, waar ze moest toekijken hoe haar eigen dochter stierf en rotte. Wat in het universum van Game of Thrones nog allemaal betrekkelijk normaal is. Spijtig genoeg is het dat ook in het universum van de Gedoemde Lesbienne.
De Gedoemde Lesbienne – ook wel het Dead Lesbian Syndrome genoemd – is de vaststelling dat lesbische en biseksuele personages in tv-reeksen niet alleen bovengemiddeld vaak sterven, maar dat ook altijd in gelijkaardige omstandigheden doen. Doorgaans sterft het lesbische personage kort na een lesbische kus- of vrijscène, waardoor dat indirect als een soort straf gepresenteerd wordt. In absurd veel gevallen is de dood ook nog eens een ongeval met een verdwaalde kogel. Buffy the Vampire Slayer liet Tara kort na een seksscène omkomen met een kogel die voor Buffy bedoeld was. In The 100 ging Lexa met Clarke naar bed, een lesbische romance waar al een seizoen naar opgebouwd werd. Twee minuten later kwam ze om het leven door een kogel die voor Clarke bedoeld was. Boardwalk Empire liet Louise sterven nadat ze de nacht had doorgebracht met Angela, met een kogel die voor Angela’s man Jimmy bedoeld was.
Dat is een patroon.
De Gedoemde Lesbienne is een lastig stereotype. Een deel van de verklaring is dat er meer lesbiennes sterven omdat er gewoon meer lesbische personages geschreven worden – in nevenrollen dan, niet als hoofdpersonages. Het probleem is dat dat zo vaak gebeurt dat het een gegeven is geworden. Jane the Virgin, Sons of Anarchy, House of Cards, The Walking Dead, Pretty Little Liars, True Blood: geen enkele keer overleefde het lesbische koppel de reeks. In San Junipero, een aflevering van de tv-reeks Black Mirror, was de verrassende plotwending dat een lesbisch koppel nog lang en gelukkig leefde. Als nog lang en gelukkig leven een twist is, weet je dat je een probleem hebt.
Komt daar nog bij dat de Gedoemde Lesbienne een problematische voorgeschiedenis heeft. Het stereotype gaat terug op de jaren vijftig, toen lesbische pulpromans een opmerkelijke populariteit kenden. De overheid liet het genre toe, op voorwaarde dat de uitgevers een morele standaard hooghielden: de homoseksualiteit moest bestraft worden. Concreet betekende dat dat lesbische personages vrijelijk lesbisch mochten zijn, zolang ze op het einde van het boek aan kanker stierven, gek werden, door een bus overreden werden of ontdekten dat ze toch niet lesbisch waren.
Misschien is dat een connotatie die je als scenarist beter uit de weg gaat.
De Manic Pixie Dream Girl Want. introverte jongens kunnen niet zonder meisjes die in de regen dansen.
In 2007 keek filmcriticus Nathan Rabin naar Elizabethtown, zag Kirsten Dunsts personage, realiseerde zich dat hij dat personage al eens eerder had gezien en plakte vier woorden op het stereotype: Manic Pixie Dream Girl. Matig vertaald: het Manische Feeëndroommeisje. Een personage dat ‘enkel in de verbeelding van gevoelige schrijvers-regisseurs bestaat om tobbende jonge mannen te leren het leven, zijn mysteries en zijn avonturen te omarmen’. De naam zegt u misschien niets, maar het cliché wel. Kate Hudson in Almost Famous is er een. Natalie Portman in Garden State is er een. Cara Delevingne in Paper Towns is er een. Zooey Deschanel in Yes Man is er een. Zooey Deschanel in 500 Days of Summer is er een. Zooey Deschanel tout court is er een.
Manic Pixie Dream Girls duiken op in romantische indiefilms met The Shins, The Smiths of The Cure op de soundtrack. Het zijn mysterieuze, knappe vrouwen met excentrieke persoonlijkheden, wat zich uit in scènes waarin ze door een zomerse regenbui dansen, desserts als avondeten eten, luid in een bibliotheek roepen en het mannelijke hoofdpersonage luid in een bibliotheek laten roepen. Om onduidelijke redenen houden alle Manic Pixie Dream Girls van mixtapes.
Vooral in de Angelsaksische filmkritiek is de Manic Pixie Dream Girl een begrip. Het blijkt namelijk hét stereotype te zijn dat bij vrouwen het meeste weerstand oproept. Deels omdat het personages zijn die niet uitgewerkt worden en enkel bestaan om de mannelijke held iets over het leven te leren. Deels omdat ze een compleet onrealistische fantasie van introverte, artistiekerige mannen zijn die in het echte leven vrij snel in dagopname zouden belanden. Deels omdat mensen die in een zomerse regenbui dansen gewoon heel irritant zijn.
Het ding is: sinds de Manic Pixie Dream Girl benoemd is als de Manic Pixie Dream Girl is ze langzaam aan het uitsterven. Net zoals bij de Disapproving Wife – de zeurende vrouwelijke compagnon van de mannelijke antiheld in Breaking Bad, Boardwalk Empire, The Sopranos en Mad Men – zijn scenaristen zich bewust geworden van het cliché. Tv-fictie lijkt daar een voortrekkersrol in te hebben gespeeld. In New Girl, een sitcom met Zooey Deschanel, realiseert Jess zich dat ze een Manic Pixie Dream Girl is en gooit ze haar leven om. The End of the Fucking World leek zich bewust van het cliché en wapende zich ertegen door Alyssa te laten evolueren en haar eigen plotlijnen te geven.
Terzijde: met de Algorithm-Defined Fantasy Girl lijkt de alternatieve Amerikaanse cinema zich al op een nieuw stereotype te hebben gestort: een vrouwelijke robot die enkel bestaat om aan alle noden van de mannelijke held te voldoen. Zie de stem van Scarlett Johansson in Her, de fembot in Ex Machina en het hologram in Blade Runner 2049. Mocht u het vergeten zijn: in die laatste film heeft Ryan Gosling een trio met een prostituee en een virtuele slavin. Dat wordt als romantisch gepresenteerd.
De Brutale Zwarte Vrouw. Oh, no they di-in’t.
Zijn rollen voor vrouwen al een probleem voor de luie scenarist, dan gaat het vat clichés pas helemaal open als die vrouwen niet blank en niet Amerikaans zijn. Zo heeft de Rebelse Aziatische Vrouw in film en op televisie werkelijk altijd een blauwe of roze lok in haar haar – met de impliciete ondertoon dat het blanke publiek zo iets heeft om haar te herkennen. Ondertussen is de Latijns-Amerikaanse vrouw, zeventig jaar na Carmen ‘The Lady in the Tutti Frutti Hat’ Miranda nog altijd een Spicy Latina: sexy, christelijk en immer wraakzuchtig.
Hét grootste slachtoffer van de scenaristenclichés is evenwel de Brutale Zwarte Vrouw – beter bekend als de Sassy Black Woman. Heeft vaak een naam die met ‘La’ begint – denk LaToya, LaTinashe of LaTrisha. Draait vaak met haar nek terwijl ze roept. Gebaart vaak met haar wijsvinger terwijl ze roept. Kan goed knippen met haar vingers. Is meestal een secretaresse, beste vriendin of moeder van een tienerzoon. Heeft als functie het hoofdpersonage op zijn plaats te zetten. Maakt daarbij vaak gebruik van zinnen als ‘Oh no, she di-in’t’, ‘You go girl’ en de woorden ‘honey’ en ‘darling’.
Behalve voor kleur in de cast moet de Sassy Black Woman ook voor comic relief zorgen. Of liever: moest. Sinds Woke Twitter erop heeft gewezen dat de Sassy Black Woman – en haar zus Angry Black Woman – teruggaat op expliciet racistische stereotypes als de ‘Mammy’ en de ‘Sapphire’, is de Brutale Zwarte Vrouw in enkele jaren tijd een cliché geworden waar niemand zich nog aan durft te wagen. De controverse omtrent de vrouwelijke reboot van Ghostbusters maakte dat in 2016 nog duidelijk. Van de vier Ghostbusters was Leslie Jones de enige die zwart was. Van de vier Ghostbusters was ze ook de enige die geen professor was, maar een straatslimme brutale vrouw. Voor een film die er al niet de beste promocampagne aller tijden op had zitten, was dat geen goed idee.
De Overcompetente Sidekick Kan alles. Mag niks.
Waarmee we op het terrein van de Sterke Vrouw Die Sterk Is Omdat Ze Euh Ja Waarom Eigenlijk? beland zijn. Na het succes van The Hunger Games was de Strong Female Lead even een buzzwoord in Hollywood. Alleen bleken mannelijke scenaristen niet goed te zijn in het concreet invullen van die sterke vrouwenrollen. Meestal wezen ze de vrouw gewoon een aantal mannelijke kenmerken toe, zoals ‘heeft kort haar’, ‘kan goed vechten’, ‘kan goed schieten’, ‘heeft weinig gevoelens’ en ‘kan een bougie vervangen’. Die laatste is een trope op zich. Bovengemiddeld vaak wordt een Sterke Vrouw geïntroduceerd door haar een auto te laten repareren. Meestal vraagt een man daarop waarom ze dat zo goed kan. Meestal is haar antwoord: ‘I have three brothers.’
Het probleem is dat Strong Female Leads vervolgens als elke andere vrouwenrol worden behandeld: ze bestaan in functie van de mannelijke held. Een goed voorbeeld is Badia, de rol van van Nora Gharib in Patser, die een Sterke Vrouw is omdat ze stoer is en kan kickboxen, maar scenarieel enkel gebruikt wordt als Love Interest en Damsel in Distress voor de mannelijke personages. Of hoe progressieve intenties niet altijd voor echte verandering zorgen.
De extreme versie van dat fenomeen is de Overcompetente Sidekick, ook bekend als het Trinity-syndroom – naar de rol van Carrie-Anne Moss in The Matrix. Trinity is namelijk uitzonderlijk goed in gevechtssporten, uitzonderlijk goed in hacken en uitzonderlijk goed met wapens. Ze kan vliegen met een helikopter en doet stunts op een motor die weinigen haar nadoen. Wat het dan ook extra spijtig maakt dat ze de drie Matrix-films lang niks anders mag doen dan Keanu Reeves ondersteunen, Keanu Reeves kussen en sterven in Keanu Reeves’ armen. Dat is een verspilling van competenties.
De Overcompetente Sidekick kende de jongste jaren een gestage opmars. Wyldstyle in The Lego Movie en Pepper Potts in Iron Man zijn het. In Harry Potter is Hermione – tijdreiziger, spionne en experte in een heus arsenaal magische skills – objectief competenter dan Harry of Ron, maar mag ze enkel dingen doen die hen van pas komen. Gamora heet in Guardians of the Galaxy ‘de gevaarlijkste vrouw van het heelal’ te zijn, maar moet vervolgens wel door Chris Pratt gered worden. Een man van wie het ons nog altijd niet duidelijk is wat zijn superkracht nu precies is.
Dat is dan ook de ware boodschap van de Overcompetente Sidekick. Film en televisie hebben niet meer Sterke Vrouwenrollen nodig, maar Complexe Vrouwenrollen, die zich onafhankelijk van de mannelijke rol afspelen en waarin vrouwen volwaardige personages zijn. Op zich is dat niet zó veel gevraagd.
De Openlijk Seksueel Actieve Dikke Vriendin Exact wat u zich daar nu bij voorstelt.
Een subcategorie van de Dikke Vriendin en een van de recentste stereotypes in de comedy. De Openlijk Seksueel Actieve Dikke Vriendin is de beste vriendin van het vrouwelijke hoofdpersonage, die veel schuttingtaal gebruikt, een licht gewelddadige kant heeft en er een expliciete, mannelijke, agressieve seksualiteit op na houdt. Dat alles met komisch resultaat. Voorbeelden zijn Melissa McCarthy in Bridesmaids, die ‘mannen wil beklimmen als een boom’, Rebel Wilson in How to Be Single, die de uitdrukking ‘dick sand’ in de Engelse taal introduceerde, en tot op zekere hoogte Amy Schumer, die ooit een award in ontvangst nam met de woorden ‘I’m probably like 160 pounds right now and I can catch a dick whenever I want, like, that’s the truth. It’s not a problem!’ Met I Feel Pretty heeft Schumer overigens net een komedie gemaakt waarin ze zich na een klap op het hoofd als een seksueel lustobject presenteert.
De Openlijk Seksueel Actieve Dikke Vriendin lijkt een reactie te zijn op de Oversupportive Fat Friend, de onzekere sidekick van de protagoniste die permanent in bewondering staat voor de heldin en wier leven eruit bestaat de heldin te ondersteunen en te gepasten tijde eraan te herinneren dat ze zichzelf moet blijven. Er is dan ook veel discussie over de Openlijk Seksueel Actieve Dikke Vriendin: is ze een feministisch statement, een seksistisch stereotype of gewoon een grappig comedypersonage. Het interessante is evenwel het scenariële mechanisme erachter. Het lijkt erop dat scenaristen, om meer diversiteit in de cast te krijgen, een bijrol geven aan een niet mager personage. Om de clichés over de Dikke Beste Vriendin te vermijden geven ze het personage vervolgens een karaktertrek die niemand verwacht. Alleen: elke scenarist blijkt hetzelfde te redeneren.
Op die manier maakt de Openlijk Seksueel Actieve Dikke Vriendin een punt over hoe stereotypering bij vrouwelijke personages werkt. Op zich is er niks mis met scenaristen die zogenaamde shorthands gebruiken om tijd te besparen. Bloedt je neus in een film uit het niets, dan ga je binnen het halfuur sterven aan een erge ziekte. Heb je een weerkaatsende zonnebril of een sik, dan ben je waarschijnlijk de slechterik. Evenwel: vrouwelijke personages lijken vaak enkel uit shorthands te bestaan. Een vrouw in een broekpak is een ijskoude zakenvrouw die middels een man in haar leven moet ontdooien. Strippers zijn alleenstaande moeders. Transgenders hebben een gouden hart. Zwarte, iets gezettere vrouw in een film? Veertig procent kans dat je de sarcastische securitydame in een luchthaven bent.
Dat u exáct weet wat we met dat laatste bedoelen, zegt op dat vlak genoeg.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
