6 exportproducten waarvan u maar halvelings besefte dat ze Deens waren

Omdat Borgen, The Killing of Agnes Obel niet de eerste Deense namen zijn die de wereld rondgingen: zes voorlopers van de Deense wave, van Benjamin Christensen tot Brigitte Nielsen.

1 Häxan

Wistjedatje van de week: de productiemaatschappij achter The Blair Witch Project heet Haxan Films. Een eerbetoon aan Häxan, de horrorklassieker uit 1922 van de Deen Benjamin Christensen. De heren kennen duidelijk hun plek in de filmgeschiedenis: lang voor The Blair Witch Project en Paranormal Activity – een jaar of tachtig, om iets preciezer te zijn – toonden dat de ware horror ‘m in de wazige grens tussen feit en fictie zit, had Christensen het hen al voorgedaan.

Met een pseudodocumentaire over de geschiedenis van de hekserij, gebaseerd op het 15e-eeuwse Malleus Maleficarum, een Duitse handleiding voor inquisiteurs. Het was de duurste stille film die ooit in Scandinavië gemaakt is, en het resultaat moet u ergens tussen Bosch, Méliès en David Cronenberg situeren. De film raakte aanvankelijk in het buitenland zelden voorbij de censuur – martelingen, naakt en een scène waarin een non het gat van Satan kust, kunnen daar voor iets tussen zitten – maar werd in 2009 wel vertoond in het New Yorkse MoMA.

2 Carl Theodor Dreyer Zijn bekendste film – La Passion de Jeanne d’Arc – mag dan behoorlijk Frans klinken, Carl Theodor Dreyer was wel degelijk algeheel Deens. Het is het soort naam waarbij cinefielen een behaaglijke rilling over hun rug voelen glijden, maar die bij het grote publiek enigszins vergeten is.

Niettemin: Dreyer heeft het soort impact op de filmkunst gehad waar Lars von Trier en Nicolas Windig Refn enkel van kunnen dromen. Met La Passion de Jeanne d’Arc (1928), Vampyr (1932) en Ordet (1955) leverde Dreyer drie parels van de minimalistisch expressionistische cinema af. Klinkt gedateerder dan het is: bekijk de stills van Jeanne d’Arc en u zult zich realiseren dat er iets bijzonders is aan de cinema van Dreyer. De beelden lijken nauwelijks verouderd, zijn close-ups stralen iets tijdloos kunstigs uit en het tempo van zijn films is verrassend modern. Niet toevallig is La Passion de Jeanne d’Arc een van de lievelingsfilms van Michael Mann, Stanley Kubrick en Robert Bresson.


3 Frøken Smillas fornemmelse for sne
Dat ze 50 woorden voor sneeuw hebben, is een fabeltje, dat wist u. Maar de speciale link tussen Eskimo’s en winterse neerslag vormde wel de basis van Smilla’s gevoel voor sneeuw, een boek van Peter Høeg uit 1992 over een jongedame – half Deens, half Inuit – met een bijna mystieke kennis van sneeuw die de dood van een Eskimojongen onderzoekt. Høegs derde boek was een van de eerste romans die als ‘literaire thriller’ in de markt werden gezet, groeide uit tot een bestseller en werd in 1997 verfilmd. Door Bille August, als een van de slechts zes regisseurs met twee Gouden Palmen op de schoorsteenmantel (Pelle eroberen, 1987 en Den goda viljan, 1992) ook een voorloper van de Deense wave.

Voor Høeg was het succes geen geschenk. De man had weinig ambitie om een misdaadauteur te worden, leverde in 1996 een satirische fabel af over de relatie tussen een vrouw en – jawel – een aap en trok zich toen die flopte volledig terug uit het publieke leven. Het duurde tien jaar vooraleer hij opnieuw naar buiten kwam met De stilte en het meisje, maar ook die roman sloeg geen gensters meer.

4 The Raveonettes Eerlijk is eerlijk: exportgewijs blijven de Denen het achtergestelde broertje onder de muzikale Scandinaviërs – dat we de passage van Aqua in de jaren negentig uit ons geheugen hebben gewist, geven we daarbij grif toe. Gelukkig zijn daar nog The Raveonettes, oftewel het Kopenhaagse duo Sune Rose Wagner en Sharin Foo, de Quentin Tarantino’s van de muziekwereld.

Al een decennium en vijf platen lang doen ze namelijk krek hetzelfde. Een fiftiesretromix van The Everly Brothers, The Jesus and Mary Chain en Phil Spector; teksten die steevast over misdaad, moord, bedrog en overspel gaan; hip en modieus wezen op een podium, maar al even lang komen ze met dat alles weg. Meer zelfs: ze leidden een hele golf leren-jekgaragenostalgie in, van The Horrors tot Bleached. Plus: tien jaar lang het woord ‘cool’ belichamen, er zijn artiesten met minder verdiensten. Aqua bijvoorbeeld.




5 Riget
Een lijst baanbrekende Denen is niet volledig zonder Lars von Trier, zeker aangezien de man niet alleen enkele van de bekendste Deense films op zijn naam heeft staan maar ook een van de beste tv-series: Riget uit 1994, een bizarre afdaling in de kelders van een behekst ziekenhuis. Een plot is er niet echt, het commentaar van de twee acteurs met het syndroom van Down die aan de afwas staan, helpt ook niet echt en het tweede seizoen uit 1997 is nog nét iets onbegrijpelijker dan het eerste.

Logischerwijze had Riget – dat buiten Denemarken als The Kingdom uitkwam – nooit het succes van Borgen of The Killing, maar bij de connaisseurs heeft de serie een vergelijkbare status als die van Twin Peaks. Bovendien kreeg ze wel een remake in de VS: Kingdom Hospital, geschreven door Stephen King, die Von Triers concept gebruikte om zijn trauma na zijn bijna dodelijke ongeval in 1999 te verwerken. Gouden Palmen, dat is allemaal leuk, maar als King in zijn ziekenhuisbed aan jouw serie denkt, dan pas heb je het gemaakt.


6 Brigitte Nielsen
Vooral warme herinneringen oproepend bij jongens die in de jaren tachtig opgroeiden: Brigitte Nielsen, het rijzige fotomodel dat in de eighties even de ‘hottest thing in Hollywood’ was. De Deense, geboren in 1963 als Gitte Nielsen, werd in 1985 wereldberoemd dankzij haar hoofdrol in Red Sonja, naast Arnold Schwarzenegger, en speelde ook mee in Cobra en Rocky IV. Die twee laatste naast Sylvester Stallone, met wie ze in 1985 in een huwelijk trad dat nog geen twee jaar stand hield. De scheiding leverde Nielsen 6 miljoen dollar op en de luxe om niet meer constant naar beneden te moeten kijken, maar daarna ging het wel stevig bergaf met haar carrière.

Ondanks haar verwoede pogingen om in de spotlights te blijven: ze bracht platen uit, trouwde nog drie keer (de teller staat in totaal op 5, voor Stallone was ze samen met Kasper Winding, halfbroer van Nicholas Winding Refn) en deed mee aan realityshows in de VS, Frankrijk, Italië én Duitsland – zelfs haar verslaving aan plastische chirurgie en alcohol werd in een tv-format gegoten. Maar goed, we’ll always have Red Sonja.

Geert Zagers & Stefaan Werbrouck