De vele gezichten van Willem Elsschot

Op zeven mei is het 131 jaar geleden dat Willem Elsschot geboren werd. Het ideale moment om even terug te blikken op de vele gezichten van Alfons De Ridder, beter bekend onder zijn nom de plume Willem Elsschot.

Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren, en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren, en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat. (Uit: Het Huwelijk)

Willem Elsschot (1882 – 1960) was een groots literator die ons meer dan enkel deze poëtische huwelijkswijsheid meegaf. Op zeven mei is het 131 jaar geleden dat de Antwerpenaar geboren werd. Hoewel hij al 53 jaar dood is, blijft zijn literaire nalatenschap nog steeds brandend actueel. Het ideale moment om even terug te blikken op de vele gezichten van Alfons De Ridder, beter bekend onder zijn nom de plume Willem Elsschot.

De ironische prozaïst

Reeds als jongeling viel Willem Elsschot op in zijn Nederlandse lessen. Zijn liefde voor de taal zette hem al vroeg aan het schrijven, hoewel deze gedrevenheid voornamelijk in gedichten resulteerde. Hij schreef slechts een handvol romans, maar het zijn wel stuk voor stuk geprezen werken. Een overzicht van vier Elsschot-mustreads die iedereen minstens één keer in zijn handen gehad moet hebben.

Villa des Roses (1913)

Elsschots debuutroman ‘Villa des Roses’ werd gebaseerd op de schrijvers herinneringen aan zijn verblijf in een familiepension te Parijs. Het boek schets het leven van echtpaar Brulot, de eigenaars van pension Villa des Roses. Ze krijgen de meest bizarre figuren over de vloer, waaronder het onvergetelijke aapje Chico. Elsschotiaanse ironie op zijn best.

Lijmen (1924) / Het Been (1938)

Deze dubbelroman draait rond de zakenman Boorman en zijn secretaris Frans Laarmans. Samen ‘lijmen’ zij bedrijven. Ze overtuigen klanten ervan advertenties te plaatsen in het onbestaande Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen. Ze laten de bedrijven grote oplagen van het tijdschrift kopen, maar die krijgen slechts lucht in de plaats. Hun zwendel loopt gesmeerd, totdat ze bedrijf Lauwereyssen oplichten met aan het hoofd een vrouw met een zwak been.

Kaas (1933)

Opnieuw een hoofdrol voor Elsschots alter ego Frans Laarmans. Ditmaal ruilt hij zijn job als kantoorklerk in voor die van kaashandelaar. Al snel beseft hij dat zijn marketingskills niet voldoen. Een vertelling over afgunst, eigenwaan en desillusies.

Het Dwaallicht (1946)

De zoektocht naar de heilige graal, beter bekend als Maria Van Dam. Hoe beroemd is de beginzin: “Een ellendige novemberavond, met een motregen die de dappersten van de straat veegt” niet geworden. Drie verdwaalde scheepsarbeiders klampen Frans Laarmans aan en vragen hem de weg naar de Kloosterstraat 15, de woonplaats van Maria Van Dam. Een utopische novelle zoals alleen Elsschot hem had kunnen schrijven.

De cynische poëet

Elsschot schreef zijn eerste gedicht al voor zijn achttiende verjaardag. Hij was een auteur waarvoor elk woord van groot belang was. In zijn gedichten uit zich dat nog meer dan in zijn romans. Hoewel hij voornamelijk faam maakte met het cynische gedicht ‘Het Huwelijk’, schreef Elsschot nog veel meer lyriek. Opmerkelijk is het gedicht ‘Aan Borms’ dat hij in 1947 neerschreef naar aanleiding van de executie van collaborateur August Borms. Een politieke uiting die hem niet in dank werd afgenomen.

De gewiekste reclameman

Willem Elsschot had de reputatie een gewiekst zakenman te zijn. Niet alleen schreef hij ettelijke romans over de zakenwereld, hij had er zelf ook aardig wat verstand van. In 1919 richtte hij samen met Léonce Leclercq het reclamebureau ‘La Propagande Commerciale’ op met vestigingen in Antwerpen en Brussel. In 1931 beëindigde Elsschot de samenwerking en begon zijn eigen reclamebureau. Hij gaf vijf maal de Almanak der Kroostrijke Gezinnen uit. De tweede wereldoorlog maakte helaas een einde aan zijn profijtelijke advertentiezaken.

De afstandelijke familieman

Willem Elsschot verwekte maar liefst zes kinderen bij zijn echtgenote Fine. Hoewel zijn nageslacht (Walter, Adèle, Willem, Anna, Jan en Ida) hem ook herinnert als een prettige vader, bleek de schrijver toch geen al te aangename man te zijn. Dochter Ida stond in 2007 centraal in een documentaire (‘Erfgenaam van Elsschot’) van Suzanne Raes. Ze beschreef haar vader daarin als een stil en afstandelijk man.

Elsschots jongste dochter vertelde in de reportage hoe ze haar vader pas echt leerde kennen door zijn nagelaten oeuvre te doorspitten. Op 31 mei 1960 stortte Elsschot op straat in elkaar. Enkele voorbijgangers hielpen hem naar huis, alwaar hij een tijd later stierf. Zijn echtgenote Fine liet exact één dag later het leven.

De actuele literator

Hoewel de auteur reeds langer dan een halve eeuw overleden is, leeft zijn werk nog volop voort. Het jaar van zijn vijftigste sterfdag (2010) werd uitgeroepen tot Elsschotjaar. Verscheidene organisaties verzorgden een jaar lang Elsschot-evenementen in Antwerpen. Vele hedendaagse auteurs namen deel aan de vieringen en in het Letterenhuis liep een overzichtstentoonstelling. Wie wil, kan de restanten van dat feestjaar nog steeds zien in de Antwerpse straten. Op sommige plaatsen staan er Elsschot-citaten gebeiteld in steen.

Daarnaast houdt het WEG (Willem Elsschot Genootschap) Elsschots nalatenschap levend. De leden zijn sinds 1999 actief bezig met hun idool. De drijfveer is eenvoudig: “De vereniging heeft tot doel de studie van de persoon Alfons De Ridder en het werk van de auteur Willem Elsschot, het ontsluiten en het bestuderen van zijn literair en zakelijk archief en de bekendmaking van zijn werk.” Devote fans weten dus waar ze moeten zijn (CB).