Waarom… iedereen Macbeth moet kennen?

Omdat… het gegeven ons allen aanbelangt.

Vooreerst. Is Romeo & Julia een tienerstuk, dan is Macbeth een stuk voor twens. Ogenschijnlijk gaat het in R&J om de prille liefde, in werkelijkheid om de rivaliteit tussen twee families. In MB is de essentie één god, genaamd Macht, in drie gedaanten: Jeugd, Ambitie en Geweld.

Macbeth en Lady Macbeth, een jeugdig koppel boordevol ambitie. Niet onlogisch en gezond op het eerste gezicht. Het applaus verstomt echter wanneer de toeschouwer inziet dat zowel de man als de vrouw om de top te bereiken over lijken willen gaan. Moed is belangrijker dan een geweten. Shakespeare heeft het daar al vroeg over in het stuk. Macbeth heeft de vijand verslagen. Op weg van het slagveld naar huis verneemt hij dat de koning hem het volgend weekend met een bezoek zal vereren. En er zit een promotie aan vast. Hij schrijft meteen een brief aan zijn vrouw en laat die door een bode bezorgen. Eenmaal thuis zegt de Lady dat het bezoek een unieke kans is om te bereiken waar ze al lang van dromen: de allerhoogste top, de troon. Macbeth twijfelt aan de slaagkans maar de Lady haalt snoeihard uit: ‘We fail? / But crew your courage to the sticking place, / And we’ll not fail.’ De koning vermoorden op eigen terrein houdt wel een risico in maar de Lady weet raad. Zij zal zijn wachters een paar flessen bezorgen en eenmaal door hun roes in slaap gesukkeld, zal zij de kerels met zijn bloed besmeuren. ‘For it must seem their guilt.‘

Het plan lukt maar eenmaal op de troon is er slechts één weg om die te behouden: allen die hun plan doorzien of waarvan ze denken dat ze net hetzelfde zouden kunnen doen dan wat zij hebben gedaan, uit de weg te ruimen. Het ene bloedbad volgt op het andere. Met extreem geweld. Maar trop is te veel. De obsessie drijft hen naar de waanzin. Macbeth ziet dat echter niet in. ‘I am in blood / Stepp’d in so far that, should I wade no more, / Returning were as tedious as go o’er.‘ Hij blijft doorvechten. Tot een generaal hem het hoofd afhakt. Hij wordt gedood. In zijn eigen huis. De Lady daarentegen is slimmer. Zij was de hele tijd al de grote inspirator. Zij ziet in dat ze door het doorslaan van de stoppen te ver zijn gegaan. En springt van een walmuur. Zelfdoding.

Laat Macbeth tikken in plaats van schrijven, maak van de brief een e-mail en van de bode internet, en je zit in de huidige tijd. Ook al de andere elementen zijn tijdloos. Naar 2012 vertaald: De koning is de CEO, het slagveld de beurs en het kasteel een uitgerekte villa met een half park. De ophaalbrug een stalen poort met afstandsbediening. Die omzetting is simpel door het ontbreken van tijd, plaats en ruimte in het stuk. Tenzij heel vaag. De titel van de eerste scène luidt: An open place. Van de tweede: A camp near Forres. Van de laatste: Within the castle. Auteur William Shakepeare had slechts aandacht voor Macbeth en de Lady. Alle andere personages hebben een persoonlijkheid maar nauwelijks een karakter. En of het stuk zich in één week dan wel tien jaar afspeelt, daar heeft men het raden naar.

Elke productie van dit stuk is daarom een kwestie van godsvrucht en vermogen van de regisseur. De nieuwste is van Johan Simons, in een nabij verleden artistiek directeur van het NTGent en momenteel kunstbaas van de honderdjarige Münchner Kammerspiele. In het raam van het Holland Festival geeft hij met Toneelgroep Amsterdam zijn visie op het stuk. Zijn afkomst, de natuur waar land en water elkaar bevruchten, zal de zaal in spatten. Samen met maskers en veel dierengeluiden. Een risicovolle onderneming. Dat weet hij zelf maar al te best. Of zoals hij het verwoordde: ‘Hoe ouder je wordt hoe groter je valhoogte is. Maar je moet de routine afstoten.’

Wat zijn invulling ook moge wezen, elke toeschouwer zal zien dat de driehoek van Macbeth onverwoestbaar is: jeugd, ambitie en geweld. Zelfs Roman Polanski kent ze. En Orson Welles kende ze. Niet omdat zij even niets om handen hadden, hebben zij dit wereldberoemde toneelstuk verfilmd. O, nee.

Alle voorstellingen in juni zijn uitverkocht. Het tekent de kracht van het stuk, het gezelschap en de kwaliteit van de regisseur. Volgend seizoen begint de productie aan een wereldtournee. Er zijn haltes in Gent, Antwerpen, Hasselt en Brussel.

Guido Lauwaert

Meer info: www.hf.nl en www.tga.nl