Vier tv-reeksen die over de haai sprongen

‘Jumping the shark’, het is een uitdrukking die gebruikt wordt wanneer een tv-reeks over zijn hoogtepunt heen is, en plotwendingen ‘die er niet toe doen’ de aandacht van de kijker moeten vasthouden. Deze vier tv-reeksen sprongen over de spreekwoordelijke haai.

Op 8 april was Twin Peaks exact 25 jaar oud. Briljante televisie, of toch anderhalf seizoen lang. Want hoe zeer we ook uitkijken naar de reboot, het moet gezegd: ergens onderweg in dat tweede seizoen zijn makers David Lynch en Mark Frost over de spreekwoordelijke haai gesprongen. Vier tv-reeksen waarin de schrijvers het noorden kwijtraakten.

Begrijp ons niet verkeerd: briljante televisie, Twin Peaks. Hield ons weken in de ban met de vraag wie Laura Palmer vermoord heeft. Verrichtte pionierswerk op vlak van tv-cinematografie, sfeersetting, de mogelijkheden van de soapopera en het heruitvinden van de multi-episodewhodunit. Zonder Twin Peaks géén The X-Files, Lost, Breaking Bad, True Detective of Desperate Housewives. Dat hoort u ons allemaal niet ontkennen. Twin Peaks was briljant. Alleen: dat was het één seizoen lang. Geen idee waarom, maar dat tweede seizoen wordt dus altijd onder de mat geveegd. Alsof het nooit gebeurd is.

Dat is het wel.

Het was niet om aan te zien.

Pionierde Twin Peaks namelijk ook in: tv-hype. En daar waren ze in die dagen iets minder bedreven in. Toen na het eerste seizoen miljoenen mensen zich afvroegen wie Laura Palmer vermoord had, dachten de producers bij ABC ‘Miljoenen mensen vragen zich af wie Laura Palmer vermoord heeft. Dat is een probleem!’ en ze dwongen de schrijvers om de moord op te lossen.

Spijtig genoeg gebeurde dat al in aflevering 7 van seizoen 2 en dus moesten de schrijvers op zoek naar een nieuwe verhaallijn voor de overige twee derde van dat seizoen. Dat was niet makkelijk. En dus kregen we een evil Doppelgänger van agent Cooper, David Duchovny als een travestieagent, iets te uitgebreide verhaallijnen over een vrouw die mediëerde tussen een boomstronk en de buitenwereld en een cameo van een lama. Zelfs in de wereld van David Lynch was dat raar.

En toch heeft het tot episode 23 geduurd voor Twin Peaks definitief over de haai sprong: de scène waarin middels vreselijke digitale effecten blijkt dat de ziel van de vermoorde Josie Packard gevangengehouden wordt in het knopje van de lade van het nachtkastje van The Black Lodge.

‘Wat denk je, schat? Is David Lynch met ons spreekwoordelijk flieterke aan het spelen?’

‘Met beide handen, liefje. Met beide handen.’

‘Over de haai springen’ is dus een iets te letterlijke vertaling van ‘jumping the shark’, een Angelsaksische uitdrukking die aangeeft dat een tv-reeks over haar hoogtepunt heen is en de scenaristen met iets te absurde plotwendingen de aandacht van de kijker vast proberen te houden. Iets te veel celebrity’s die een cameo maken, een bijfiguur die ineens de spil van een aflevering wordt, een koppel dat uit elkaar gaat, het weer goedmaakt, uit elkaar gaat en het weer goedmaakt: genoeg indicatoren die aangeven wanneer een reeks over de haai springt.

Of, in het geval van Happy Days, het moment waarop er daadwerkelijk over een haai gesprongen wordt. De term stamt namelijk van Hollywood, de derde aflevering van het vijfde seizoen van Happy Days, waarin The Fonz in leren jas met waterski’s over een haai springt. Een stunt die in het scenario was geschreven omdat Henry Winkler, de acteur die Fonzie speelde, zijn talent inzake waterskiën op subtiele wijze in de reeks probeerde te integreren. Het bleek uiteindelijk niet zo subtiel. Happy Days zou nog zeven seizoenen doorgaan, maar dát, dat was het moment waarop het bergaf begon te gaan. Vandaar dus: jumping the shark.

Mocht u een trouwe kijker van Arrested Development zijn, dan beleeft u op dit eigenste moment uw fijnste aha-erlebnis van de dag. In de aflevering Motherboy XXX zit namelijk een scène waarin een dode haai op een pier ligt en Barry, de advocaat van de Bluths, daar niet naast stapt, maar erover springt. Barry wordt gespeeld door Henry Winkler. Henry Winkler die in een vorig leven Fonzie speelde. De acteur die ooit Fonzie was, jumpte dus over een shark in een knipoog naar de uitdrukking die hij zelf…

U had ‘m al.

Niettemin.

Hoe ingewikkeld is de humor van Arrested Development.

Nu u weet wat ‘over de haai springen’ is: er bestaat ook zoiets als over de haai springen, in midair je jetpack aanzetten, een luchtduel uitvechten met Chuck Norris en twee vliegende tijgers en vervolgens onder een begeleidende ‘Fuck ya’ll, fuckeroos!’ koers zetten naar de zon. Het soort metafoor dat verrassend accuraat weergeeft wat er met de geloofwaardigheid van het negende seizoen van Roseanne gebeurd is. Het scenario van wat tot dan een betrekkelijk brave serie was over de ups en downs van een blank middenklassegezin, ging in dat finale seizoen volkomen ballistisch.

Het begon met Roseanne die 108 miljoen dollar won met de lotto. Op zich al niet de meest geloofwaardige plotlijn, maar dat was maar een opwarmertje voor wat nog moest komen. Er was Roseanne die in The Jerry Springer Show zit. Er was Roseanne die een Playboy-fotoshoot krijgt en met Hugh Hefner mag rondhangen. Er was de zus van Roseanne die met een prins trouwt. De moeder van Roseanne die lesbisch blijkt. En onze favoriet: Roseanne die het in een trein opneemt tegen een gewapende groep vrouwenhatende terroristen.

De aflevering in kwestie heette Roseambo.

Steven Seagal, Mike Tyson en Don King doen erin mee.

U begrijpt: ‘over de haai springen’ komt hier qua beeldspraak enige kracht tekort. Voor de metaforische ‘Fuck ya’ll, fuckeroos!’ moet u evenwel bij de twist in de allerlaatste aflevering zijn, waarin blijkt dat het volledige seizoen één lange droom was, die Roseanne bij elkaar fantaseerde om haar leven wat kleur te geven. John Goodman, die in het vorige seizoen een hartaanval had gekregen, was eigenlijk al die tijd al dood. Ze had nooit de lotto gewonnen. Haar zus was lesbisch.

Voor de volledigheid: er bestaat wel zoiets als een uitleg voor de waanzin. Roseanne Barr, die het seizoen schreef, was boos dat ze het Britse Absolutely Fabulous niet had mogen adapteren en wilde dan maar in Roseanne bewijzen dat ze dat soort comedy wel degelijk aankon.

Dat is niet gelukt.

De vijf cylons in Battlestar Galactica die in één kamer belanden omdat ze allemaal in hun hoofd echo’s van All along the Watchtower horen. Buffy die voor de twééde keer uit de doden verrijst. Ross die op zijn huwelijk ‘Rachel’ tegen Emily zegt. Prison Break nadat ze uit de prison gebroken zijn. Genoeg reeksen waarvan we achteraf exact hebben kunnen bepalen op welk moment ze ons scenarieel respect verloren hebben. Maar zelden gebeurt dat op het moment zelf.

Eén uitzondering: True Blood.

Seizoen 3.

Aflevering 10.

Oftewel het moment waarop Sookie Stackhouse ontdekt dat ze al die tijd al elfenbloed in haar lijf had. De vampieren: waren we verrassend oké mee. De weerwolven en de shapeshifters: niet wild van, maar uiteindelijk ça va nog net. Die varkensorgie: al wat over het randje, maar uiteindelijk is er nooit iemand gestorven aan een beetje camp. Maar als je dan met een hoop elfjes komt aandraven die telepathisch kunnen communiceren en drankjes serveren ‘die smaken naar geluk’, dan steek je de dunne grens tussen camp en kut niet gewoon over, dan doe je dat zittend op een roze eenhoorn.

Naar het schijnt zijn er in de daaropvolgende seizoenen nog weerpanters bij gekomen, is er iemand vermoord met de hiel van een pump en is een van de shapeshifters in een vlieg getransformeerd, in de maag van een vampier gekropen en daar weer in zijn menselijk gedaante veranderd. Dat hebben we niet meer meegemaakt. We hebben Sookie nog net ‘I’m a faery? How fucking lame!’ horen zeggen, daarna hebben we de dvd uit de speler gehaald, opgeborgen in het doosje en kalm in het rek geplaatst.

We waren niet boos. We waren teleurgesteld.