Monumentaal: die term duikt vaak op in recensies van Heimat, en dat is hoegenaamd niet overdreven.
Er zijn levens gekraakt door Heimat, mensen die in gezelschap wezenloos voor zich uit staarden en alleen nog ‘Schabbach’ konden stamelen. Om hen – na vier dvd-boxen – enigszins te helpen bij hun ontwenningsverschijnselen keerde regisseur Edgar Reitz nog één keer terug naar dat dorpje in de Duitse Hundsrück waar hij een groot stuk van zijn carrière aan gewijd heeft.
Regisseur Reitz draaide tussen 1984 en 2004 een van de grootste filmfeuilletons, in totaal goed voor meer dan 50 uur (verzameld op drie dvd-boxen, in 2006 gevolgd door Heimat 4 – Fragmente: Die Frauen). Daarin bestrijkt hij zo ongeveer de hele Duitse twintigste eeuw, maar dan vanuit het perspectief van de inwoners van het dorpje Schabbach in de Hundsrück, inclusief hun omzwervingen. Zo speelt Heimat 2 zich grotendeels in München af, waar een van de dorpelingen in de jaren zestig muziek studeert en in midden in het gewoel van dat tijdsgewricht terechtkomt. Eerder blijft de kleine gemeenschap natuurlijk ook niet gespaard van de gevolgen van beide wereldoorlogen en het nazisme.
Doordat hij hier nadrukkelijk voor een Europees immigratieverhaal kiest, houdt Reitz ons een spiegel voor.
En eigenlijk hoeft u dat allemaal niet te weten om deze Andere Heimat (2013) te kunnen smaken. Dit slot, opnieuw gefilmd op 35 mm en in weergaloos zwart-wit, is namelijk een soort prequel, die zich afspeelt rond 1842, toen veel Duitse boeren hun hele hebben en houden op karren naar de haven duwden om naar Zuid-Amerika te emigreren. In opdracht van de Braziliaanse keizer Peter II gingen ronselaars (u herkent Jeroen Perceval in een kleinere rol) op pad om in Europa boeren en ambachtslieden te lokken, onder hen talrijke door bittere armoede geplaagde Duitsers: in twee jaar tijd vertrokken er maar liefst 800.000.
Ook de romantische smidszoon Jakob Simon (Jan Dieter Schneider) droomt tussen de akkers en het erf van vrijheid en de Zuid-Amerikaanse jungle, dromen die nog aangewakkerd worden door de boeken die hij erover leest. Samen met zijn grote liefde Jettchen (Antonia Bill) maakt hij grote plannen – de boekenwurm leert zelfs de taal van de Cayucachúa-indianen – maar wanneer zijn broer Gustav (Maximiliaan Schneidt) van zijn Pruisische militaire dienstplicht terugkeert, worden zijn dromen en liefde verbrijzeld. Dat was ‘het moment waarop de zon boven mijn sporen onderging om voorlopig niet meer op te gaan’, zoals hij in zijn dagboek schrijft.
Doordat hij hier nadrukkelijk voor een Europees immigratieverhaal kiest, houdt Reitz (net als Rainer Werner Fassbinder, Wim Wenders, Werner Herzog en Volker Schlöndorff een exponent van de Neue Deutsche Film) ons een spiegel voor. De regisseur heeft de hoop uitgedrukt ‘anderen te helpen om de immigranten van vandaag beter te begrijpen’. En hij maakt en passant een minder bekend stuk Duitse geschiedenis aanschouwelijk, dat van het protest tegen de adellijke privileges dat in 1848 tot de Duitse Revolutie zou leiden. Reitz zou overigens Reitz niet zijn als hij niet ruim de tijd nam om zijn verhaal te vertellen. Deze ‘korte’ proloog klokt af op 225 minuten en wordt door de VPRO in twee delen uitgezonden. Deel twee krijgt u de dag erop, ook rond middernacht.
Die andere Heimat
Vrijdag 26/10, 00.00, NPO 2
