Guido Lauwaert

Theater: Drie sterke stukken voor de prijs van één

Guido Lauwaert Opiniemaker

‘Gesaubert / Gier / 4.48 Psychose’ is een gestileerde introverte voorstelling van superbe kwaliteit. Door zijn schoonheid en keiharde confrontatie.

De Britse toneelschrijfster Sarah Kane is het bekendst om de blitse start van haar carrière in januari 1995 en de wijze waarop die eindigt in februari 1999: zelfdoding. In vier jaar en een maand schreef ze vijf stukken waarvan de laatste drie door Johan Simons gebundeld werden tot één voorstelling. Het werd ook de titel: Gesäubert / Gier / 4.48 Psychose ( * * * * * ). Na de première in januari 2012 in het eigen theater, Münchner Kammerspiele, is de voorstelling aan een wereldreis begonnen. Met een halte in De Singel, Antwerpen, 9 en 10 februari.

Wie het drieluik ziet begrijpt waarom Sarah Kane uit het leven stapte, maar aanvaardt het niet. Zij aanvaardde het zelf niet. De dood kan niet beter zijn dan het leven. Toch koos zij voor de dood. Het leven was niet het leven wat zij voor het leven hield. Niet dat ze egocentrisch was. Zou zij dat wel geweest zijn, zou ze niet zulke maatschappelijk relevante stukken geschreven hebben. En dat ze maatschappelijk relevant waren bewijst het succes en de internationale erkenning. Het toont aan dat de mensen, tenminste zij met een redelijke ontwikkeling, altijd iets af willen leren. Af, ja. Het theater ligt in het verlengde van de school. In de school leer je iets aan, in het theater iets af.

Vóór haar derde laatste stuk, het eerste van Simons’ drieluik, Gesäubert [Cleansed], schreef ze het scenario van een kortfilm. Hij werd voor het eerst uitgezonden op 17 juni 1997 op Channel 4. Wie de eindscène voor zich ziet, begrijpt nog meer dan door het zien van het drieluik wat Sarah Kane bracht van het leven naar de dood. Billy [de hoofdrol] zit geknield voor de toiletpot. Hij kijkt naar Neville [de oude man] naast zich met een weke glimlach. Hij begint te snikken, laat zijn hoofd rusten op de toiletbril en schreeuwt zijn hart uit zijn lijf. Stilstaand shot op zijn aangezicht. Beeld verbleekt, ontschaduwt en lost op. Sarah Kane is klaar om haar testament te schrijven. Een passionele lijdensweg in drie delen.

Gesäubert [Cleansed]

Een zaal van een psychiatrische instelling. Een dokter behandelt patiënten. Maar doet hij dat wel? Wat je als toeschouwer ziet is dat hij zijn ‘pupillen’ voor proefkonijnen houdt. Hij is een pervert. Hij is ziek. De patiënten zijn integendeel kerngezond. Waarom ze opgesloten zijn zegt Sarah Kane in toneelvorm: ze zien zo helder hoe rot de maatschappij is dat ze het willen uitschreeuwen, letterlijk en figuurlijk, op hun manier, maar de maatschappij begrijpt hen niet en verbant ze naar een gesticht. Probleem opgelost. Stoorzenders verwijderd. Een verhaallijn versterkt de spanning en biedt duiding.

Gier [Crave]

Vier acteurs praten in het wilde weg. Zo lijkt het. In werkelijkheid zoeken ze naar het sleutelwoord in een uitspraak van een andere om in te breken in het gesprek om hun mening te uiten. Die onderbroken wordt door een derde. Ook hij/zij heeft een sleutelwoord gevonden. Zo is het ook in de huidige maatschappij, de club die vrij mag rondlopen en onzin uitkramen. En hoe groter de onzin is, hoe sneller de media er bij zijn. Die ook voortdurend inbreken, want ook zij willen hun marktwaarde verzilveren en betonneren. Op enkele ogenblikken na kan niemand zijn verhaal doen. En als hij dat toch kan is het een flard. Sarah Kane was heel wijs. Omdat iedereen enkel met zichzelf begaan is, in alle facetten van zijn/haar bestaan, heeft zij bewust gekozen voor het weglaten van een verhaallijn. Maar het wonderlijke aan dit stuk is dat al die losse uitspraken een moestuin vormen. Weliswaar een pijnlijke, maar wel een beeldende.

4.48 Psychose [4.48 Psychosis]

Een pasklaar antwoord op de titel is er nergens te vinden. Dat zit in haar graf. Daardoor is de lezer / kijker / regisseur / archeoloog aangewezen op vermoedens. De meest logische lijkt me dat hij verwijst naar eigen biografische gegevens, vastgeketend aan autobiografische die voor haar wel een betekenis hebben, maar die ze wel onder woorden maar niet duidelijk kan maken tegenover de tegenstander door haar geestelijke toestand. Een aanwijzing hiervoor is een oneliner uit het stuk: ‘Weet je, ik voel me als iemand die wordt gemanipuleerd.’ Om even later te zeggen: ‘En mijn mening is het voorwerp van versplinterde fragmenten.’

Drie personages. Ze staan op het toneel maar zijn het wel personages? Zijn het geen tegenstemmen van haarzelf? De slotclaus sluipt in die richting: ‘It is myself I never met, whose face is paste on the underside of my mind.’

De voorstelling

Regisseur Johan Simons laat het eerste deel spelen door tieners, het tweede door jonge twens en het derde door volwassenen. Tussen het tweede en het derde deel is er echter wel een breuk. Een twen steekt heel wat denkwerk en emoties in de volwassenheidsvorming. Daarom is er een pauze. Daarom valt er kort voor het einde een motregen; in werkelijkheid miljoenen tranen. Daarom eindigt het tweede deel met een lied van John Lennon, muzikaal door Paul McCartney afgewerkt, A day in the Life. Het derde deel wordt ondersteund door een pracht van een naamloze compositie, gebracht door een kamerorkest [met vleugel]. De muziek heeft geen verklarende betekenis, eerder een ondersteunende. Koud, wild, de erupties van een vulkaan. Het vuur spuit in de lucht, de lava stroomt langs de wanden.

Conclusie

Wie een natuurstuk verwacht, gezien de knotwilg die Johan Simons is, komt bedrogen uit. Dit is een gestileerde introverte voorstelling van superbe kwaliteit. Door zijn schoonheid en keiharde confrontatie. Door de schoksgewijze verdwijning van de verhaallijn naar een sterrenstelsel in wording. Het siert De Singel dat het deze voorstelling op de affiche zet. Gesäubert / Gier / 4.48 Psychose hinkt, struikelt, wankelt, stottert… maar… het is niet mijn bedoeling iemand te beledigen… hoe mooi kan een handicap zijn? Sarah Kane bewees het. Johan Simons onderstreept het. De Singel gaf het een troonzaal.

Guido Lauwaert

Meer info: www.muencher-kammerspiele.de

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content