Guido Lauwaert

Theater: De Gehangenen, LOD

Guido Lauwaert Opiniemaker

Josse De Pauw maakt het lamento tot credo in ‘De Gehangenen’, muziektheater met een prachtige zilverlaag.

Het Latijn is vanaf het ontstaan van de Westerse cultuur de taal van politiek, economie en cultuur. Politiek en economisch heeft de taal aan kracht verloren. Schijnbaar. Want onderhuids luistert de economie nog altijd als een braaf kind naar de wetten en gebruiken van de Latijnse rituelen. Dankzij flink wat hakwerk heeft de liberale beweging eigen feestdagen tussen de roomse kunnen wringen, maar nog steeds worden de christelijke met meer luister omkleed dan de burgerlijke. Geen vrijzinnige die Kerstmis en Pasen niet in familiekring viert. Samen met de gelovigen in hemel en hel, vullen ze de lade van bankier, bakker en poelier. Ook politiek spreekt het Latijn nog een woordje mee. Een belangrijk deel van zijn succes heeft Bart De Wever te danken aan zijn Latijnse spreuken. Wie voor onderwijs de Latijnse richting koos, heeft meer kans op werk, ongeacht de kwaliteit van de school. Voor wie een lofzang van Ovidius, een scheldrede van Cicero kent, de hele tekst hoeft niet – een paar regels zijn voldoende, gaan de deuren open.

Wereldtaal

Maar niet alleen politiek en economisch is Latijn een wereldtaal. Het Engels mag dan de gebruikstaal zijn, wie geen mondje Latijn kent wordt in de culturele wereld als een analfabeet beschouwd. En binnen de wetenschap is Latijn nog altijd de voertaal. Zonder de Latijnse namen van planten, dieren, vissen, van de elementen op, onder en boven de aarde te kennen blijf je een amateur. Wat je slikt, slik je op Latijns bevel. Geboorte en dood is een zaak van dokter en apotheker. Tussen beide wetenschappers word je vertegenwoordigd door de laborant. Het triumviraat converseert in het Vaticaans. Niet alleen de medicijnkast zit vol Latijn, ook de koelkast heeft zijn part en kent zijn deel. Neen, voor Latijn geldt niet wat volgens Ovidius op een stad op de heuvel Hissarlik slaat: Jacet Ilion ingens.

Lamento

In De gehangenen ( * * * * * ) zijn de gehangenen zij die twijfelden over de morele kwesties, daar vragen bij stelden, zochten naar hun waarde en met tegenvoorstellen kwamen. De moraal van de ene mag niet de moraal van de andere zijn. Het kostte hen de kop. Kon het niet op wettelijke wijze dan op onwettelijke. De evolutie van de beschaving heeft hier niets aan veranderd, integendeel. Het liquideren van tegenstanders heeft in het heden een passender vormgeving gekregen. Josse De Pauw, auteur en regisseur, is blijkbaar dezelfde mening toegedaan. Kunst beminnen is in Rome wonen, en bij uitbreiding in de Sint-Pieterskerk. Hij heeft het lamento uit de misviering als vertrekbasis gebruikt. Maar gaandeweg wordt de klaagzang een lofzang, en vanuit de lofzang een credo.

Tekstschilderij

De lamenterende credo wordt door twee acteurs gebracht, een man en een vrouw, Hilde Van Mieghem en Tom Jansen. Ze hangen hoog en droog boven een strijkensemble. Naast de gehangenen hangen drie zangers. Op weg naar de Styx gaan de acteurs in dialoog. Wat hebben zij misdaan? De reflecties van hun gedachten worden door drie solisten gezongen. Hun tekst werd in het Latijn vertaald. Los van de aarde en in de taal van de westerse wijsheid krijgt hun positie geen wereldlijke maar een geestelijke invulling. Het geheel is een tekstschilderij. Hoewel zeer statisch is de voorstelling spannend door de kracht van het spel en de schoonheid van de zang en de muziek. De tekst wordt geprojecteerd, het Latijn met vertaling in cursief, geprojecteerd op een gaas als voordoek. Het geheel krijgt daardoor de allure van een droom tijdens het lezen van een verhaal.

De storm

De muziek werd gecomponeerd door Jan Kuijken die ietwat afgescheiden van het ensemble met een elektrische cello zijn plek heeft gevonden. Is de muziek van het ensemble ondersteunend voor de solisten en sfeermakend, die van de elektrische cello zweept de klachten op tot vloeken met de razende, overtreffende kracht van een storm. Een storm die op zijn beurt een toneelstuk in herinnering brengt, De storm van Shakespeare, hét stuk dat van begin tot eind balanceert tussen barbaarsheid en beschaving. Knap gevonden van Josse De Pauw. In het werk van Shakespeare zit het zaad van de Verlichting.

Heel het verhaal, dat eigenlijk geen verhaal is maar een denkoefening die loopt van Paulus over de Inquisitie tot het Kafkaiaans en Orwelliaans fascisme in al zijn vormen en hervormingen, begint en eindigt met dezelfde zin: Num verberanda sum quod cogito – word ik geslagen als ik denk. Het is een vaststelling op de geestelijke en/of lichamelijke geselingen van de mens. De vaststelling is het begin en het slot van de voorstelling. Waarmee gezegd is dat het vrije denken altijd in gevaar is. Toen, nu en later. En dat een kind haar zingt is ook niet toevallig. Het bewustzijn van elke mens ontwikkelt zich vanuit vraag en antwoord. Een vraag die een antwoord is en een antwoord die een vraag is.

Nadenkertje

De pracht van deze voorstelling haalt zijn zilverlaag bij de uitvoering van de muziek door het Orchestre Royal de Chambre de Wallonie, onder leiding van Etienne Siebens. Zelden dat spel, zang en muziek zo in balans zijn. Een nadenkertje is deze voorstelling. Maar wie goed luistert, ervaart een genot zoals bij uitmuntende uitvoering van een passion of een requiem. Jan Kuijken is daar verantwoordelijk voor. Maar de geestelijke vader van het concept is en blijft Josse De Pauw. Hij gaat zo intensief en met groot genoegen met het basisgegeven aan de slag dat hij vanuit een twijfel een waarheid vindt die het gelijk van de Roomse cultuur niet doodt maar kwetst. Hij is tegelijk dichter en historicus. Alles moet voor deze totalitaire theaterman voortdurend in vraag worden gesteld, zelfs zijn eigen overtuiging. Is dat niet het geval, wat is dan de zin van het menselijk bestaan? En nog dit: De tekst verbergt veel en is toch sober. De Pauw lijkt de weg op te gaan van de schilder Dan van Severen. Vanuit het figuratieve kwam Van Severen tot het non-figuratieve. Om aan het eind van zijn leven te belanden bij een doek met niet meer dan een potloodlijn. De gehangenen is een dunne maar duidelijk zichtbare en sterke lijn, die in de voorstelling gestalte krijgt door een almaar in snelheid toenemende schrijfregel geprojecteerd op het gaas.

Envoi

Is het toeval dat de première doorging aan de vooravond – in Brussel, de hoofdstad van het moderne Europa – van wat in het volkgeloof doorgaat voor de feestnacht waarin de translatie van de heilige Walpurgis wordt gevierd, de nacht van 30 april op 1 mei? De nacht waarin de heksen vrij spel hebben. Bij Josse De Pauw staan de heksen voor de vrijheid van denken, spreken en handelen.

Ite, missa est.

Gido Lauwaert

De Gehangenen – LOD – coproductie KVS, Théâtre National de Bruxelles, e.a. – nog tot 5 mei in KVS, vervolgens op reis, dit en volgend seizoen – www.lod.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content