Post uit Sint-Petersburg – deel 5

Het Ijslandse Vesturport Theatre imponeert met een ijzersterke, inventieve en acrobatische enscenering van Goethes ‘Faust’.

Vijfde bedrijf

Eens in de twintig jaar sta je versteld. De eerste maal was dat met Mistero Buffo van de Internationale Nieuwe Scène, de tweede maal met Ten Oorlog, dat de start betekende van het hedendaags spektakeltheater, en een derde maal met het IJslandse Versturport Theatre dat gisteren een eigen versie bracht van Faust. Explosief, wondermooi en rijk aan beelden en acrobatieën. Om deze voorstelling een tweede maal te kunnen zien heb ik er twintig Vlaamse uit de zowel eerste als tweede klasse voor over.

Faust in een gesticht

Tijd en plaats van gebeuren: kerstavond in een ouderlingengesticht voor acteurs. Hun hersens liggen nog enigszins in de plooi, maar hun lichaam wil niet meer mee. Een rolwagentje of een kruk is het enige hulpmiddel om wat meer te kunnen dan van het bed naar de tafel te gaan en van de tafel naar de pot. De eerste zin komt uit de mond van een eens beroemde en gevierde acteur [Johann]: ‘In the beginning was the word.‘ Waarop een actrice met een rollater vraagt: ‘Which word?‘ Waarop de oudere acteur een klacht uit. Elke rol van betekenis heeft hij gespeeld in zijn leven, maar nooit Faust. Wat volgt is wat in de oorspronkelijke Faust gebeurt. De duivel, de kinesist in een andere gedaante, verschijnt en beloofd hem een dag de rol van zijn dromen te kunnen spelen in ruil voor zijn leven. Het pact wordt met het bloed van de acteur ondertekend, wat voor enige moeilijkheid zorgt, want het bloed van oude mensen is dikker en stroomt trager en is daarom moeilijker af te tappen. Maar goed, het lukt, en de mooiste verpleegster, zoals elk gesticht of ziekenafdeling er wel een kent, wordt de Mary Poppins par excellence, waar niks meer aankleeft van de Disney Factory. De nieuwe Faust ziet al zijn wensen in vervulling gaan zodat hij verzadigd raakt en zijn ziel Mephisto toebehoort. Het draait enigszins anders uit. De duivel zelf belandt in de hel en alles valt weer in zijn oude plooi. Het liefdesverhaal eindigt zoals het begonnen is: aflossing van de wacht en de verschijning van de kinesist voor de dagelijkse routine, gymnastiek op de maat.

Die laatste scène alleen al is een parel: in plaats van dat de oudjes hun spieren rekken en losgooien, is het een rondedans met de rolwagentjes. Aan het eind mogen ze vrij bewegen. Het doet denken aan een scooterattractie op de kermis waar de kunst van het botsen voorop staat. Een andere verbluffende vondst is een circusnet dat gespannen is van halverwege het toneel tot achter in de zaal. De vijf acteurs en evenveel figuranten maken er gretig gebruik van. De voorstelling speelt zich af voor de ogen van het publiek en boven hun hoofden. Aarde, hemel en hel zijn aanwezig. De stem wordt in alle toonaarden gebruikt, het lichaam tot over de grenzen van zijn lenigheid gevoerd. Aan een razend tempo dansen, zingen, acteren, jongleren de spelers. Ogen en oren van de toeschouwers worden door elkaar geklutst gedurende twee uur. Een krachttoer die je de adem beneemt en waarvan je de tanden uit de mond vallen. Chapeau en double voor regisseur Gisli Örn Gardanssons. Extra kers op de al feestelijk versierde taart is de muziek van Nick Cave en Warren Ellis. Als ik de voorstelling vijf sterren mocht geven, zou ik er zes geven, op z’n minst. Een historische gebeurtenis.

Geen tragedie

Goethe was niet de eerste met het idee van de grote droom van een verjongingskuur. Van 1588 tot 1592 schreef Christopher Marlow – een tijdgenoot en vriend van Shakespeare, helaas te jong gestorven in een duel om de bard der barden van de eerste plaats te verdringen – wat bekend staat als de oerversie van Faust: The tragical history of Dr. Faustus. De nieuwste versie is geen tragedie maar een drama waarin op hoog artistiek niveau drama en komedie met elkaar verweven zijn. Jammer dat deze voorstelling niet in België te zien is. Iemand in al vijfhonderd jaar de Nederlandstalige programmering verzorgt in het Paleis voor Schone Kunsten, zei me na afloop dat ze de voorstelling op dvd had gezien, maar dat het PvSK technisch onvoldoende uitgerust is om deze productie te afficheren. Als je dat hoort zou je het mens toch in de Neva gooien en onder een ijsschots duwen, want je kunt toch met andere theaters aan de praat gaan, zoals de KVS of het Theatre National. Typisch een geval van egocentrisme en een gebrek aan kruisbestuiving. Een handicap waar Vlaanderen al sterk onder te lijden heeft en Brussel aan ten onder gaat.

Tot slot van de beschouwing van deze voorstelling wil ik nog wijzen op de intelligentie van het gezelschap en van de auteur in het bijzonder. De Faust van Goethe speelt zich af op Paasdag, de dag van de verrijzenis, die van Bjorn Hlynur Haraldsson op Kerstdag, de dag van de hergeboorte. Leuk om weten is dat de oudere acteur die Faust speelt op zijn oude dag Johann heet, de voornaam van Goethe, en dat Gretchen uit Goethe’s drama nu Grethe heet.

Dramatisch drama

Van het ene theater naar het andere. Van de regen in de drop. Na Faust volgde Drie zusters van Anton Tsjechov, uitgevoerd door het Maly Drama Theatre. De versie van regisseur Lev Dodin, oprichter en leider van dit plaatselijk theater, is zo deftig dat je er van walgt. De enige variatie, wat door de regisseur als een vondst van hemelse komaf werd beschouwd, is dat de schermen ongebruikt blijven, maar dat de acteurs op- en afgaan door de middengang. Het verhaal verloopt traag, de acteurs spelen op automatische piloot. Het zich trachten te verlossen van de burgerij van hun bestaan, met zijn eeuwige verveling en weggemoffelde afkeer voor elkaar, hun partner in de eerste plaats, is in geen velden of wegen te bekennen. Afwezig is ook de broeierige sfeer als voorbode van een ontluikende opstanding van de bevolking. En die is in elk stuk van vriend Anton dominant. Hij stierf in 1904, een jaar voor de eerste Russische revolutie. Wie niet vertrouwd is met het stuk kan zich hooguit de vraag stellen: is dit acteren of paraderen in kostuums die de acteurs zich anders niet kunnen permitteren. De keuze van het concept is vrij, maar het concept van Michael De Cock van ’t Arsenaal is mijlenver te verkiezen boven deze van het Maly Drama Theatre. Deze voorstelling is vervelend en zonder vibrato. Een Volga is onverslijtbaar, maar sterker dan staal is roest.

Uitputting en irritatie

Om 22.45 uur was er nog een derde voorstelling, maar die was niet de moeite om er een woord aan te besteden. Misschien kwam het ook door uitputting en irritatie. De eerste begon met een kwartier, de tweede met een half uur vertraging en de derde stipt op tijd. Wat iedereen verbaasde. Dit festival is een mix van Italiaanse chaos en Russisch militaire stiptheid. Probeer dus niet met je jas en tas de zaal in te sluipen. Daar is de vestiaire en ‘pet af!’ Dat laatste kreeg een stokoude man voor mij van een suppoost in het gezicht gekwakt. Zijn opmerking dat hij de pet droeg uit eerbied voor Lenin mocht niet baten. De vuist gebald en de versleten arm half in de hoogte maakte hij een halve draai en verdween in de Russische nacht.

Guido Lauwaert