Els Van Steenberghe

Kunstenfestivaldesarts: To Serve, Jorge Léon

Els Van Steenberghe Els Van Steenberghe is theaterrecensent.

Jorge Léon brengt met ‘To Serve’ een tragikomische ode aan de huismeiden en de butlers.

Jorge León (1967) presenteerde tijdens het KFDA2010 met To Serve een drieluik over het thema ‘huisarbeid’. Met de film Vous êtes servis, de voorstelling Deserve ( * * * ), de performances in het House without a Maid en enkele debatten met wetenschappers en journalisten trachtte hij het Brusselse publiek bij deze problematiek – moderne slavernij zeg maar – te betrekken. Toch bleef het geheel wat steken in een exotische ver-van-ons-bed-show. Ook al voert haast elke Belg het bevel over een poetsvrouw.

Lachen, u wordt bediend

Altijd vriendelijk glimlachen, altijd met twee woorden spreken, altijd beleefd zijn en altijd doen wat de mensen u vragen. Dat prentte mijn grootmoeder haar kleinkinderen in. Onbewust verwoordde ze hiermee de basisregels van het dienstbaar zijn aan anderen. Dat is een behoorlijk lucratieve bezigheid in een land als Indonesië waar zogeheten ‘ronselaars’ de straten afdweilen op zoek naar jonge meisjes (die zelf op zoek zijn naar een ‘betere’ toekomst).

De ronselaars verrijken zich op de kreupel gewerkte rug van de meisjes die na een – meer of minder folterende ‘opleiding’ – als dienstmeid de grote, boze wereld worden in gestuurd. Ten huize van rijke bruten worden ze in de donkerste hoek van een villa gesmeten die ze van dan af moeten onderhouden. Tot in de puntjes. Veelal voor een loon van welgeteld 0,0 €. De vrouwen worden vaak mishandeld en verkracht. De dood of vluchten in de illegaliteit zijn de enige uitwegen. Naar hun familie durven ze niet meer terug te keren. Want ze hebben ‘gefaald’: ze brachten niet het verwachte (en door de ronselaars valselijk beloofde) geld in het gezinslaatje…

De Brusselse cineast Jorge León verdiepte zich in de ganse problematiek na een gesprek met een (gevlucht) dienstmeisje van een Saoedi-Arabische prinselijke familie die een tijd geleden de verdieping van een Brussels hotel inpalmde. Haar verhaal en haar levenssituatie intrigeerden hem. Hij trok naar haar thuisland, Indonesië, waar hij ontdekte dat dergelijke praktijken door iedereen gekend zijn en zelfs door de overheid gesteund worden. Uit de gesprekken die hij daar voerde met ‘rekruten’ binnen dergelijke opleidingscentra puurde hij de documentaire Vous êtes servis. Film blijft de uitverkoren taal van León.

Hij studeerde film aan het INSAS in Brussel en koestert van in den beginne een voorkeur voor de documentaire. Hij werkt een tijdlang als fotograaf voor onder andere de choreografen/dansers Eric Pauwels, Wim Vandekeybus, Thierry De Mey, Michèle Anne De Mey, Olga De Soto, Hervé Robbe en Xavier Lukomski. León werkt in 2000 ook mee aan het locatieproject Highway 101 van Stefan Pucher en Meg Stuart en hij neemt in 2003 deel aan Benoît Lachambre’s project 100 rencontres (2003) met de fotografische installatie Black Rooms.

Bewegende foto’s

De voorliefde voor fotografie en fotografische beelden blijkt uit de twee meer theatrale delen van het drieluik.

De performances onder de noemer House without a Maid speelden zich af in het chique Maison des Arts de Schaerbeeck. Het huis bood plek aan enkele performanceartiesten (en getrouwen waarmee León al vaker werkte) waaronder beeldend kunstenares Pauline Boudry, choregrafe Olga de Soto en kunstenares Fiona Wright. Toen wij de plek bezochten – tot grote consternatie van het bewakingspersoneel (‘Amai, een bezoeker!’) dat snel de theekopjes van tussen de informatiebrochures viste – was de Soto er aan het werk. Ze voerde een monotome handeling uit in een vuurrood kamertje. Vanuit een trechter die aan het plafond bevestigd was, goot ze zout (of was het suiker?) op een vel glanzend papier. Vervolgens goot ze de korrels op een ander vel dat ze dan weer boven de trechter hield. Waarom? Om de tijd te verdrijven? Het zout (of de suiker) voldoende lucht en licht te geven? Om, zodoende, de pesterige zinloosheid van bepaalde taken waartoe bedienden gedwongen worden aan te kaarten? Of om aan te tonen hoe de baas in elk van ons tot waanzin verleid wordt wanneer we het bevel mogen voeren over een ondergeschikte? We stonden erbij, keken ernaar en voelden ons ongemakkelijk en een tikkeltje gegeneerd.

Een kamertje verder ontdekten we – na enig zoeken, de deur stond op een weinig uitnodigende kier – de film Normal Work van Pauline Boudry en Renate Lorenz. Aan die stille, intieme en bijwijlen grappige kortfilm liggen de portretfoto’s van Hannah Cullwick – een dienstbode uit het Victoriaanse Engelend – ten grondslag. Zij liet zich niet alleen als dienstbode maar ook als zwarte slaaf, lady of gentleman op de gevoelige plaat vastleggen…

Het enige probleem bij het beleven van dit filmisch pareltje waren de suppoosten. Deze verwijderden alvast de tapes van de elektriciteitssnoeren op de grond en (ach, waarom niet) zwierden ondertussen even een funky popdeuntje door de kamer. Het sluitingsuur lonkte. Vreemd en jammer was dat. Iets meer respect voor beeldende kunst op een Kunstenfestivaldesarts zou op zijn plaats zijn.

De voorstelling Deserve blonk wel uit in evenwicht en respect voor de kunsten én de meiden. In een donker, abstract decor dat het midden hield tussen een kleedscherm en een driedimensionale schets van een donderwolk speelde actrice Mieke Verdin als de pronkerige ‘Madam’ een tragikomische glansrol in haar coördineren en bevelen van haar huispersoneel.

León verraadt met deze voorstelling geen theaterregisseur te zijn die een dramaturgische lijn weet uit te gooien en subtiel weer binnen te halen. Hij is bovenal een verrukkelijk beeldenmaker die in Deserve, samen met choreografe Simone Aughterlony, een estafette van gevatte, originele, soms humoristische en soms schrijnende beelden creëert. De ‘academische scène’ waarin aan een gedekte tafel gedebatteerd werd over de problematiek was daarom de zwakste schakel in deze wervelende partituur van meiden/butlerbeelden en -scènes.

Net in dat wervelen, in het dansen, het zingen en het prevelen ontstond dan toch een beeld van en inzicht in de potsierlijkheid van het bedienen en willen bediend worden. Zulk een meester/dienaarbeeld doet verrassend ouderwets aan terwijl onze maatschappij ervan doordrongen is. En zo kregen we op de valreep toch nog food for thought.

Els Van Steenberghe

Vous êtes servis | Deserve | House without a Maid, Jorge León, Simone Aughterlony e.a. Gezien op 16 mei 2010. Meer info: www.kfda.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content