Gerard Mortier loodst Johan Simons naar de opera van Madrid om er Moessorgski’s opera ‘Boris Godoenov’ te ensceneren.
In de zomer van 1825 schrijft de Russische dichter Alexander Poesjkin de shakespeariaanse tragedie Boris Godoenov. Het stuk gaat over de Russische tsaar Boris die rond 1600 de rechtmatige troonopvolger liet vermoorden om zelf aan de macht te komen en die vervolgens door schuldgevoelens waanzinnig werd. De waarheid is iets genuanceerder. Boris stierf aan een hartinfarct of werd vergiftigd. Gek is hij echter geen moment geweest.
Van theater tot opera
Poesjkin brak met de traditie in het Russische theater door als eerste de drie klassieke eenheden – tijd, plaats en handeling – overboord te gooien. Losse scènes volgen elkaar in snel tempo op, de handeling is over vele jaren verspreid en speelt zich af op verschillende plaatsen. Toch lijkt het of het drama in een paar dagen plaatsvindt. Nieuw was ook dat Poesjkin het volk als de grote stuwende kracht voorstelt en de titelfiguur op de tweede plaats komt.
In 1868-1869 herwerkte Modest Moessorgski het stuk tot een opera [definitieve versie in 1872]. In dit muzikaal volksdrama, zoals de ondertitel luidt, wordt het aandeel van het volk nog versterkt. We komen ook al dichter bij de revolutie van 1905. Het individu wordt sterk uitgelicht, maar de massa is steeds op de achtergrond aanwezig, om de nadruk te kunnen leggen op de eenzaamheid van de eenling onder invloed van indirecte krachten.
Van Modest Moessorgski tot Johan Simons
Op vraag van Gerard Mortier zal Johan Simons de opera in het seizoen 2012-2013 in Madrid regisseren. Na tweemaal in Parijs, een keer in Amsterdam en in Salzburg wordt dit zijn vijfde opera. Boris Godoenov moet gefundenes Fressen zijn voor Simons. Hij is van boerenafkomst, een regisseur van drama’s met een sterk sociale ondergrond en focust op de speler[s], eerder dan op de omkleding. Een warme kaalheid in woord en beeld is zijn handelsmerk. Wat ook het geval was voor Moessorgski, die niet vies was van ‘lelijke’ klanken en abrupte overgangen, ten dienste van het realisme van de menselijke emotie.
Over zichzelf zei de componist: ‘Ik kan niet worden ingedeeld bij enige bestaande groep, noch wat betreft mijn composities, noch in mijn opvattingen over muziek.’ Iets wat ook uit de mond zou kunnen rollen van zowel Johan Simons als Gerard Mortier. Een hecht gezelschap wordt het daar in Madrid. Onder de paraplu, of parasol, as you like it, van Poesjkin.
Guido Lauwaert
