Guido Lauwaert

Holland Festival: Het kabaal van hun moraal

Guido Lauwaert Opiniemaker

Fabres Tragedy of a Friendschip is een terugblik om vooruit te kunnen kijken, vanuit een op scherp staande relatie.

De voorstelling recenseren hoeft niet. Dat heeft collega Els Van Steenberghe al gedaan. Mij werd verzocht, nu ik toch in Amsterdam was, te gaan kijken en een beschouwing te schrijven vanuit een andere hoek.

Jan Fabre en Stefan Hertmans zijn goede vrienden, maar hun benadering van een idee, een theorie, een historisch feit botst wel eens. De aanvaringen staan het respect voor elkaar niet in de weg. Juist het conflict deed hen besluiten samen een productie op te zetten. Jan Fabre vanuit zijn grote leermeester, Richard Wagner, en Stefan Hertmans vanuit de zijne, Friedrich Nietzsche. Het resultaat is een inleving in elkaars denkwijze, zonder echter tot een verzoening te komen. Was dat wel gebeurd, zou er een verliezer en een winnaar zijn. En geen van beide heren was daarop uit. Het denken moet niet onderdoen voor het doen, maar het is wel goed, als ware ze op kalkpapier gezet, beide op elkaar te leggen en tegen het licht te houden. Nu eens het denken bovenaan en het doen onderaan. Een voortdurende wisseling is de voorstelling.

Zonder Wagner en Nietzsche te melken hadden ze hun eigen mening niet kunnen zeggen. Bovendien wilden ze aantonen dat elke vriendschap een gezonde vijandschap vereist. Vertrekkende vanuit de gedachte: als we het eens zijn met elkaar, zijn we het oneens, want dat is pas het punt waarop onze uitgedachte realisaties of gerealiseerde gedachten de grens van een nieuw sterrenstelsel kunnen oversteken. Voor Fabre en Hertmans is Tragedy of a Friendschip een terugblik om vooruit te kunnen kijken, vanuit een op scherp staande relatie. Werd er welbewust naar het avontuur gezocht. Maar een avontuur waarvan je weet hoe zij afloopt, is geen avontuur. Het grote maagdelijke oerwoud te ontmaagden is de voorstelling.

Naast een avontuur was de voorstelling een ontdekkingsreis die geen ontdekking opleverde. De toeschouwer die met die verwachting naar de voorstelling trekt kiest voor de waarheid binnen de werkelijkheid. Voor Fabre als voor Hertmans bestaat de waarheid noch de werkelijkheid. Tragedy of a Friendschip is een traktaat, waarin filosofie en dramatiek zich vermengen. Gedachte heeft beeld nodig en beeld gedachte. Ik besef maar al te goed dat ik in variërende herhalingen val, maar dat is nu net de onderlaag van het concept. Herhaling op herhaling wordt gelegd met vederlichte verschillen. Zoals de creatie van de kosmos, nog steeds in volle gang, vertrokken is vanuit de chaos en de orde nooit voltooid zal zijn. Het eeuwige onvoltooide is de voorstelling.

Jan Fabre en Stefan Hertmans hebben niet getracht wijzer te zijn dan Wagner en Nietzsche. Wat ze wel hebben geprobeerd is de haat die beide historische figuren uiteindelijk voor elkaar hadden, te slim af te zijn. Want vrienden kunnen het met elkaar oneens zijn, maar vijanden kunnen het niet eens zijn. Nooit meer oorlog, nie wieder Krieg, plus jamais de guerre, no more war. Geef ons maar het slagveld van het beeld en het brein. Voor Hertmans het brein in filosofische explosie, voor Fabre, zoals te verwachten en te voorzien was, het lichaam als theatrale expansie. Samen vormen ze een exposé van water en vuur, dat zich omzet in een vruchtbare bodem. Daarop bloeit de seks uit alle hoofdstukken van het Boek van de Moederkoek. De mens is een naaimachine. Door water en vuur naar de seks is de voorstelling.

In het programmaboekje staat de naam van de componist tussen die van Fabre en Hertmans. Bewust, vermoed ik. De nieuw gecomponeerde muziek staat voor de weerstoestand tussen beider opinies. Een leuk idee maar als Fabre zich gehouden had aan Wagner, had de irritatie geen kans gekregen, want wat Moritz Eggert uitdacht, kan mijn kat beter.
Een klassiek libretto is er niet, al wordt de volgorde van de opera’s wel gevolgd. Stefan Hertmans heeft Nietzsche goed gelezen en uit zijn werk geplukt wat kon dienen om de biologie tussen beide genieën te scherpen. Soms helder en treffend. Soms te zwaar op de hand. Als je in een zijkamer van je zoek- en vindmachine William Blake liggen hebt, moet je niet trachten hem te overtreffen.
Een leuk idee dat verkeerd uitpakt [Fabre] en literaire overmoed [Hertmans], ook dat is de voorstelling.

Ter verduidelijking van wat ik bij elkaar heb geharkt, pluk ik een fragment uit een interview met Stefan Hertmans, n.a.v. de voorstellingen in het raam van het Holland Festival. ‘In hun vriendschap was sprake van wederzijds kannibalisme. Wagner wilde Nietzsche zijn, een belangrijk denker, en andersom wilde Nietzsche componist zijn. Daarin schuilt de tragiek van hun vriendschap. Beiden zochten tegelijkertijd naar hetzelfde en naar het tegenovergestelde: naar de hemel van de muziek en naar de diepe wateren van de filosofie.’
Wederzijds kannibalisme als mystiek huwelijk. De voorstelling is daarom eerder een komedie dan een tragedie. Jaja, de heren blijven kleine jongens. Ze houden van een grapje, in het diepst van het kabaal van hun moraal. Ook dat is de voorstelling.

Guido Lauwaert

www.vlaamseopera.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content