‘The Investigation’, de Deense misdaadreeks over de duikbootmoord, is true crime op zijn radicaalst

‘The Investigation’ toont true crime hoe het óók kan. De Deense misdaadreeks hoort meteen bij het allerbeste dat de nordic noir al heeft voortgebracht.

Voor eigenaars van een Samsung-gsm is The Investigation een aparte kijkervaring. Jens Møller, de hoofdonderzoeker in de reeks (gespeeld door Søren Malling), heeft op zijn smartphone de klassieke ringtone van Samsung ingesteld. Wat maakt dat je elke keer wanneer hij gebeld wordt onwillekeurig naar je eigen broekzak grijpt. En Møller wordt véél gebeld. De procureur, de forensisch patholoog, het hoofd van de duikeenheid, de ouders van het slachtoffer: wie er ook belt, altijd neemt Jens Møller op. In de auto terwijl hij aan het rijden is. In de auto terwijl hij geparkeerd staat. Op kantoor. Op de schietbaan. Thuis tijdens het avondeten. En nooit heeft hij zijn gsm op stil staan.

Niet eens op trillen.

Na een keer of acht word je daar boos van.

Het is maar een klein detail, maar het zegt veel over wat voor reeks The Investigation wil zijn. Er bestaat in de tv-wereld zoiets als telefoonangst. Beeldmatig zijn telefoongesprekken nooit interessant. Ze zijn monotoon om te acteren. Altijd is er ook die overweging. Ofwel laat je de andere kant van de lijn niet horen en moet de acteur geforceerd zijn gesprekspartner herhalen, zodat de kijker kan volgen. Ofwel laat je de gesprekspartner wel horen en doorbreek je het realisme. Er is een reden waarom tv-series vol zitten met scènes van mensen die persoonlijk willen afspreken om dingen te zeggen die ze evengoed telefonisch hadden kunnen melden.

Niet zo in The Investigation. Zowat de helft van alle conversaties in deze reeks verloopt telefonisch. Meer zelfs: na een aflevering of drie begin je te vermoeden dat de makers doelbewust willen irriteren met Møllers beltoon. Een realistisch politieonderzoek bestaat niet uit rechercheurs die op café de zaak proberen te kraken en eurekamomenten beleven aan de koffieautomaat, lijken ze te willen zeggen. Een realistisch politieonderzoek bestaat uit saaie en repetitieve telefoongesprekken, voorafgegaan door een ellendige ringtone.

The Investigation is een frustrerende krimi om naar te kijken.

En dat is precies wat de reeks zo goed maakt.

In The Investigation krijg je de moordenaar nooit te zien. Zijn naam wordt niet eens vermeld.

De plot van The Investigation is moeilijk te spoilen, om de eenvoudige reden dat u het verhaal allicht al kent. Vier jaar geleden was het een half jaar lang wereldnieuws. In augustus 2017 ging de dertigjarige Zweedse journaliste Kim Wall aan boord van de UC3 Nautilus, een minionderzeeër, voor een interview met de man die die boot eigenhandig gebouwd had, een bekende Deense uitvinder met een excentrieke reputatie. Een dag later werd de man in de baai van Køge gered van zijn zinkende boot. Van Wall bleek er geen spoor te bekennen. Aanvankelijk beweerde de uitvinder dat hij haar aan land had afgezet, later claimde hij dat hij haar een zeemansgraf had gegeven na een fataal ongeluk op de boot – het zou niet de laatste keer zijn dat hij zijn verhaal veranderde. De bekende verdachte, de gruwel van de feiten en de bizarre plaats delict misten hun effect niet. In de daaropvolgende maanden groeide de duikbootmoord – de Ubådssagen, zoals die in de Deense pers genoemd werd – uit tot een wereldwijd mediaspektakel.

Dat er ooit een film of serie over de moord op Kim Wall gemaakt zou worden, lag in de lijn der verwachtingen. Behalve die van Tobias Lindholm dan, de regisseur van The Investigation. ‘”Wat een verhaal. Daar zit een goede film in”, kreeg ik vaak te horen’, aldus Lindholm in The Guardian. ‘Maar ik dacht: zou het? Het was een verhaal over een man die een vrouw vermoord dat al talloze keren verteld was. Haar naam werd nauwelijks in de pers genoemd, alle aandacht ging naar de zogenaamd fascinerende dader.’

Pas nadat hij met de echte Jens Møller had gesproken, de hoofdonderzoeker van de zaak, veranderde hij van gedacht. ‘Jens vertelde mij over het onderzoek naar hoe Kim precies overleden was, over de vriendschap die er met haar ouders was ontstaan en het buitengewone werk van wetenschappers, duikers en honden om haar lichaam te vinden. Plots realiseerde ik me dat hier een ander verhaal in zat: een verhaal over een samenleving en een gerechtelijk apparaat dat goed werk levert’, aldus Lindholm, die eerder al meeschreef aan Borgen en Jagten en de films A Hijacking en A War regisseerde.

Die bijzondere ontstaansgeschiedenis – en Lindholms aversie voor sensatie – voel je al van in het begin van The Investigation. De titel is kurkdroog. Er is nauwelijks een soundtrack te horen. De conversaties zijn steriel en eindigen meestal op stiltes. Maar hoe radicaal The Investigation precies is, heb je pas na anderhalve aflevering door, wanneer er iets begint op te vallen: de moordenaar komt niet in beeld. Meer zelfs: hij wordt niet eens bij naam genoemd. ‘Het verhaal gaat simpelweg niet over hem’, aldus Lindholm.

Waar het dan wel over gaat? Over het politieonderzoek – en niets anders dan het politie-onderzoek. Het is de kant van de duikbootmoord die veel minder gekend is: hoe de rechercheurs en het parket een zaak bouwden tegen hun verdachte. Want hoe helder de feiten ook leken, zonder lichaam en zonder doodsoorzaak was het lang niet zeker dat de hoofdverdachte voor moord vervolgd zou worden. En hoe vind je een lijk terug in vijfhonderd vierkante kilometer zee?

Zowat alle conventies van de krimi worden daarbij genegeerd. Er is geen kat-en-muisspel tussen rechercheur en verdachte. Er zijn geen spannende ondervragingen in schaars verlichte verhoorcellen. Er is geen charismatische detective die de zaak probeert te kraken terwijl hij tegen zijn eigen demonen vecht. Er is geen stiekem respect voor het diabolische genie van de dader, zoals in zoveel andere reeksen. (‘Dit is niet de perfecte moord. Het is een stuntelige, walgelijke moord’, zegt een van de onderzoekers.) In plaats daarvan krijgen we alleen de politiediensten te zien die een manier uitdokteren om Kim Walls lichaam te vinden en stap voor stap een case bouwen tot het parket zegt dat er genoeg is om voor moord te vervolgen. Geen van de rechercheurs vraagt zich daarbij af hoe raar het is om een duikboot te bouwen of hoe vreselijk de laatste ogenblikken van Wall eruit moeten hebben gezien. Het doet er niet toe. De rechercheurs willen de zaak oplossen omdat het moreel juist is om dat te doen. Laten de meeste misdaadreeksen de kijker achter met een donkere zwaarte, dan eindigt The Investigation met een gevoel dat we in een rechtschapen samenleving leven.

Hoe radicaal die aanpak is, merk je vreemd genoeg ook aan de zeldzame keren dat Lindholm zich wél tot een krimicliché laat verleiden. De enige subplot in de reeks draait om de relatie tussen Møller en zijn dochter en hoe de zaak op zijn gezinsleven weegt. Het is een verhaallijn die je al zo vaak hebt gezien dat het hier stoort. The Investigation verdraagt geen clichés.

The Investigation toont hoe true crime er ook kan uitzien.

Toegegeven, dat doorgedreven realisme maakt dat The Investigation vaak een frustrerende reeks is om naar te kijken. En dan hebben we het niet alleen over de telefoonetiquette van Jens Møller. Voor elke twee stappen vooruit in het onderzoek, wordt er één achteruit gezet. Scène na scène zie je duikers zonder succes uit het water komen. De conversaties zijn eindeloze variaties op hetzelfde. De procureur die zegt dat er niet genoeg bewijsmateriaal is. De baas van de duikers die zegt dat ze een naald in een hooiberg zoeken. De ouders van het slachtoffer die vragen of er al meer nieuws is. Ook: hoe vaak kun je aan een patholoog vragen of hij echt écht de doodsoorzaak niet kan achterhalen?

En toch blijf je moeiteloos kijken. Het is de grote verdienste van Tobias Lindholm: in al die repetitieve scènes weet hij precies het juiste ritme te vinden. Het is niet de spanningsboog van twists en cliffhangers. Het is de spanningsboog van trage methodologische precisie. (Het lijkt geen toeval dat Lindholm ook enkele afleveringen van Mindhunter regisseerde, een misdaadreeks die dweepte met een gelijkaardig methodologisch realisme.)

Dosering blijkt daarbij een sleutelwoord. De rationele discipline maakt dat de momenten waarin The Investigation wél op emotie speelt er meteen ook uitspringen. De sobere scène waarin Møller alle duikers – de echte duikers uit de moordzaak, trouwens – de hand schudt, heeft een grootsheid die je in een andere reeks niet zou opmerken. De scène waarin de ouders van Kim Wall een rudimentaire tekening te zien krijgen van de verwondingen op de torso van hun dochter en verschrikt het blad papier wegleggen, blijft veel langer hangen dan eender welke gruwelijke close-up uit True Detective.

Op veel vlakken lijkt The Investigation een antwoord op de ethische vragen waar waargebeurde misdaadreeksen en true crime al een tijdje mee zitten. Hoe vertel je het verhaal van een moordzaak zonder dat je de dader interessant maakt en de status geeft die hij wil? Hoe vermijd je dat het slachtoffer tot niets anders dan het slachtoffer gereduceerd wordt? Hoe toon je de gruwel van een moordzaak zonder aan het voyeurisme van de kijker te appelleren? Hoe zorg je ervoor dat het geen entertainment wordt? Van Law & Order tot Mare of Easttown: je voelt dat elke misdaadreeks daar vandaag mee worstelt.

Het antwoord van Lindholm is simpel: door dat allemaal níét te doen en te focussen op al de rest. Allicht werkt dat niet voor elke true-crimereeks. The Investigation werkt net goed omdat het een antwoord is. Een antwoord op de mediatisering van de moord op Kim Wall en op de luie conventies van het genre. In zekere zin maakt de serie , in al haar radicaliteit, net duidelijk waarom andere reeksen wél subplots, charismatische detectives en gsm’s die op stil staan kunnen gebruiken. Maar één ding weet The Investigation nog eens te onderstrepen: true crime kan veel meer zijn dan een zoveelste verhaal over een excentrieke moordenaar en een dode vrouw.