Stranger Things, seizoen 3: alles is groter, schaamtelozer en nostalgischer

Met seizoen drie laat Stranger Things zien wat voor reeks het wil zijn: de tv-blockbuster van de komende jaren. Met dank aan een opgroeiende cast.

Het is er 1985 geworden, maar verder is Hawkins, het fictieve stadje waar Stranger Things zich afspeelt, niets veranderd. Walkietalkies hebben er nog altijd een onrealistisch bereik. Ouders tonen er nog altijd geen interesse in waar hun tieners ’s nachts uithangen. Zeventienjarigen zien er nog altijd uit alsof ze door 32-jarige acteurs gespeeld worden. Overheden beweren er nog altijd dat ze zeker geen geheime ondergrondse labs verborgen houden waar mensen in hazmat suits experimenteren met portalen naar parallelle universa. Het is een verbazende vaststelling, maar voor een wereld die een telepathisch monster herbergde dat gemaakt is van rotte rattenlijken, voelt Stranger Things 3 opmerkelijk sterk als thuiskomen.

Na een wisselend tweede seizoen, dat qua toon en verhaal alle kanten uit schoot, keren de Duffer Brothers, de makers van de reeks, met een opvallende zelfverzekerdheid terug in dit derde seizoen. Niet dat Stranger Things 3 verrast. Het is alles wat u denkt dat een derde seizoen van Stranger Things is. Alleen lijken de Duffer Brothers deze keer wel begrepen te hebben wat de ingrediënten waren die hen drie jaar geleden een onverwachte tv-hit opleverden. Waarna ze een simpele ingreep deden: meer van hetzelfde.

Veel meer.

Seizoen drie is de blockbusterversie van seizoen één. Alles is groter, meer en schaamtelozer.

In de eerste plaats betekent dat: meer paranoia. Een van de listigste scenariotruken waar Stranger Things 3 gebruik van maakt, is het opsplitsen van zijn personages in groepjes, groepjes die vervolgens elk hun eigen plotlijn volgen – een truc die ook Avengers al een film of drie aan het gebruiken is. Eerst vangt Dustin met zijn nieuwe radio-ontvanger een Russisch signaal op, hij gaat ervan uit dat er een Russische invasie op til is en trekt met Steve op onderzoek. Vervolgens krijgt Will jeuk in zijn nek, hij deduceert dat de Mind Flayer terug is en probeert met El, Mike, Lucas en Max de wereld te redden. Ondertussen zoeken Nancy en Jonathan uit wat er waar is van een schizofrene oma die beweert dat de ratten in haar kelder meststoffen eten. Joyce en Hopper gaan dan weer op zoek naar geheime labs omdat de magneten van Joyce’ koelkast gevallen zijn. Want blijkbaar geven mensen hun werk op als de magneten van hun frigo vallen.

Het is een opvallende vaststelling: Hawkins is rond 1985 uitgegroeid tot de ultieme fantasie van de gemiddelde 4channer. Elke complottheorie blijkt te kloppen. Russisch klinkend signaal opgevangen op de radio? Uiteraard is dat de geheime communicatie van een geheim Russisch lab en uiteraard probeert de overheid dat in de doofpot te stoppen. Magneet van je koelkast gevallen? Uiteraard zijn er ondergrondse experimenten bezig en uiteraard probeert de overheid dat in de doofpot te stoppen. Op een rare manier lijkt Stranger Things 3 iets te willen zeggen over de paranoia in de popcultuur van de jaren tachtig en de paranoia van vandaag op het internet.

Kan ook zijn dat we er simpelweg te veel achter zoeken.

Gebeurt wel vaker.

Krijgen dezelfde XL-behandeling: de filmreferenties. Het was een groot stuk van de charme in seizoen één: de nerdy verwijzingen naar E.T.,The Goonies en Stand by Me. In seizoen twee werden dat Aliens en Gremlins, voor seizoen drie werd weer een nieuw blik opengetrokken. Wordt er gemoord in een ziekenhuis, dan ziet dat er exact uit zoals de ziekenhuismoorden in Halloween 2 (1981). Kruipt er een gelatineuze blubber over de vloer, dan doet die dat met exact dezelfde traagheid als The Blob (1988). Zijn er Russen in een lab te zien, dan gedragen ze zich exact zoals Matthew Broderick in WarGames (1983). De nieuwe look van de Mind Flayer, een telepathisch monster van rotte rattenlijken, geeft de makers de kans om met gore aan de haal te gaan. De films van David Cronenberg en The Fly in het bijzonder zijn een grote referentie. De gloednieuwe mall die in Hawkins geopend is, betekent dan weer dat er heel, heel veel geknipoogd wordt naar Fast Times at Ridgemont High. Van The Cars op de soundtrack over de kostuums van de ijsverkopers tot Steve die letterlijk een bord met Fast Times at Ridgemont High omhoog houdt: Stranger Things 3 is niet subtiel over zijn invloeden.

Meer zelfs: er is enige schaamteloosheid in de reeks geslopen. De nadrukkelijkheid waarmee Andrey Ivchenko, een Russische, onkwetsbare supersoldaat met piekjes en een Oost-Europese tongval, Arnold Schwarzenegger in The Terminator probeert te evoceren is eerder parodie dan hommage. Er zit zelfs een scène in dit seizoen waarin een parasiet als een chestburster uit een scheenbeen barst. Een pancarte ‘Kan iedereen die Alien gezien heeft zijn hand omhoog steken?’ ware geraffineerder geweest. Het filmische universum van Stranger Things is geen spielerei voor eightiesnerds meer, maar dik aangezette pastiche voor het grote publiek.

Idem dito voor de eightiesnostalgie, die andere grote kracht van Stranger Things. Nostalgie was altijd al een raar ding in de reeks. In de pers werd Stranger Things wel eens een diorama, zo’n modeldecor in een museum, van de jaren tachtig genoemd. Daar valt iets voor te zeggen. Met zijn stortvloed aan BMX’en, walkmans, walkietalkies en He-Man-poppetjes was Stranger Things een geïdealiseerde, geromantiseerde versie van de jaren tachtig. De Duffer Brothers zijn niet toevallig van 1984, te jong om de eighties daadwerkelijk te hebben meegemaakt. Het is een wereld die ze enkel kennen van VHS-cassettes van Steven Spielberg-films en waar ze hun eigen universum van hebben gemaakt.

In elk geval: ook daar gaat Stranger Things 3 een stuk verder in. Oude logo’s van Gap, de verdwenen muziekketen Sam Goody en oude verpakkingen van M&M’s moeten – vooral in de VS dan – voor voldoende och ja’s zorgen. Maar het opvallendst is een running gag over New Coke, in 1985 een nieuwe smaakformule van Coca-Cola, die destijds flopte. Seizoen drie brengt de blikjes zo vaak en zo nadrukkelijk in beeld dat het vermoeiend wordt. Zeker als je weet dat dat een van de 75 merken is waar Stranger Things sponsordeals mee heeft afgesloten en dat dat past in een grotere retrocampagne van Coca-Cola om de smaak in 2019 opnieuw op de markt te brengen.

Zoals gezegd: er is een zekere schaamteloosheid in de reeks geslopen.

En dan is er nog het laatste ingrediënt van de succesformule: behaagzucht. We hebben al eens geschreven hoe Stranger Things 2 een volledige verhaallijn ontwikkelde om de fans van Barb te plezieren, tot eenieders verrassing het favoriete personage van seizoen één. Stranger Things 3 geeft iederéén wat ze willen. Het internet was enthousiast over de vriendschap tussen nerd Dustin en cool kid Steve in seizoen 2? In seizoen 3 zijn ze onafscheidelijk. Het internet vond Lucas’ kleine zusje Erica grappig? In seizoen 3 krijgt ze een hoofdrol. De critici vroegen om meer en beter ontwikkelde vrouwenpersonages? Plots zijn Eleven en Max beste vriendinnen en hebben Nancy en haar mama een gesprek over feminisme. Zelden trachtte een reeks zijn fans – en zijn critici – meer te behagen dan Stranger Things 3.

Met dit derde seizoen is het dan ook definitief duidelijk geworden wat voor reeks Stranger Things wil zijn. Het wil geen nerdy speeltuin zijn voor mensen die van obscure eightiesreferenties houden en weten dat Star Wars in 1985 niet A New Hope genoemd werd. Het wil geen ambitieuze reeks zijn die visuele grenzen verlegt, de kijker uitdaagt of complexe dingen wil vertellen over de wereld van vandaag. Stranger Things wil simpelweg de blockbusterreeks van het moment zijn, een titel die voor het grijpen ligt nu Game of Thrones ermee gestopt is. En het lijkt de formule te hebben gevonden om dat te doen.

Er is één verandering in Stranger Things geslopen: de personages zijn ouder geworden. Dat heeft onverwachte gevolgen.

Dat klinkt alsof Stranger Things zijn ziel heeft verkocht. Alleen: zo is het niet bedoeld. Stranger Things 3 wérkt. Er is namelijk één ding dat niet veranderd is: de charme van de reeks. Want ook dat is met dit derde seizoen duidelijk geworden: Stranger Things is een comfortreeks, terend op een wereld die zo herkenbaar is dat je het gevoel hebt dat je thuiskomt. Het zit in de liefde van de makers voor hun universum. Het zit in de naïviteit van de personages, die zich bijna bewust lijken van het feit dat ze personages zijn. Het zit zeker ook in de uitstekende tienercast. Stranger Things mag straks een kerstspecial doen, dan nog zal die, door de chemie tussen Millie Bobby Brown en de haren, overeind blijven.

Maar net met die cast zijn er in Stranger Things 3 interessante dingen aan het gebeuren. Er is namelijk wel iets veranderd in het Hawkins van 1985. El is haar kinderlijke uitstraling aan het verliezen. Mike heeft een groeischeut gekregen en is nu voorzien van een donzig laagje op zijn bovenlip. Will ziet er plots een stuk jonger en schrieler uit dan zijn vrienden. De acteurs zijn drie jaar ouder dan toen het eerste seizoen werd opgenomen en dat kunnen de makers niet meer wegsteken.

Stranger Things probeert dat in zijn derde seizoen ook te thematiseren – of toch in de scènes zonder Mind Flayer. De vier oorspronkelijke vrienden zijn niet meer onafscheidelijk. Lucas en Mike zijn in meisjes geïnteresseerd geraakt, terwijl Will is blijven hangen in een wereld van role-playing en Dungeons & Dragons. El is aan het uitzoeken wie ze wil zijn. Dustin heeft een nieuw soort zelfvertrouwen gekregen. ‘We’re not kids anymore. I mean, what did you think? We were just going to sit in my basement all day? Play games for the rest of our lives?’ roept Mike tegen Will in het begin van het seizoen. In eightiesfilmtermen: de wereld van Stranger Things is veranderd van The Goonies in Fast Times at Ridgemont High.

Er is een nieuwe nostalgie in de reeks geslopen, een nostalgie die Stranger Things expliciet maakt met een paar zeer opvallende flashbacks naar de eerste twee seizoenen. Alsof de Duffer Brothers willen zeggen: weet je nog hoe El eruitzag als dat jongetje uit Boyhood en alleen Eggo’s at? En weet je nog hoe de vier jongens nog onafscheidelijk waren en Ghostbusters naspeelden? Het is iets merkwaardigs, de kracht van mensen op tv te zien opgroeien, of het nu Michelle uit Full House of Sally uit Mad Men is. Stranger Things lijkt dat te snappen. Het is een reeks over opgroeien geworden. Dat zou straks wel eens een grote troef kunnen blijken. De Duffer Brothers mogen elk seizoen opnieuw hetzelfde doen, zolang hun cast ouder blijft worden, zal het altijd iets nieuws blijven.

‘Maybe that’s what I tried. To stop that change. To turn back the clock. To make things go back to how they were. But I know that’s naive. It’s just not how life works. It’s moving, always moving, whether you like it or not. Sometimes that’s painful. Sometimes that’s sad. And sometimes it’s surprising and happy. So keep on growing up, kid’, klinkt het elegisch in de slotscène van het derde seizoen. Het was een voice-over die deed denken aan de laatste aflevering van The Wonder Years, een episode die zich ook al tegen de achtergrond van de 4th of July afspeelde. Misschien was het toevallig, maar het is een interessante parallel. Eind jaren tachtig was The Wonder Years een nostalgische terugblik op de simpele jaren zestig, toen familiefilmpjes nog in Super 8 waren, het kerngezin centraal stond en Joe Cocker alle dagen op de radio was, maar de reeks zei tegelijk tijdloze dingen over jong zijn, opgroeien en de gouden dagen van weleer. Te midden van alle Demogorgons, Mind Flayers en Russische supersoldaten lijkt Stranger Things bezig om iets soortgelijks te doen, maar dan voor een nieuwe generatie.

The Wonder Years voor millennials.

Er zijn ergere vergelijkingen.