Sofia Helin neemt afscheid van The Bridge: ‘#MeToo heeft me geleerd dat zaken verrassend snel kunnen veranderen’
Knack Focus brengt u in de laatste weken van 2018 de beste verhalen van het afgelopen jaar. Een daarvan is het afscheidsinterview met Sofia Helin, die voor het laatst Saga Norèn vertolkte in The Bridge.
Even heeft Sofia Helin getwijfeld of ze voor de vierde keer de sociaal onbeholpen Saga Norèn zou neerzetten. Tot iemand haar vroeg wie Saga is als ze geen politie-inspecteur is. En zo eindigt The Bridge met een zoektocht naar identiteit.
Lees hier de rest van de beste Knack Focus-verhalen uit 2018.
In een hotelkamer in een zijstraat van de Grote Markt in Brussel bijt Sofia Helin zuinig in een bruin koekje met witte noten. ‘Typisch Zweeds’, glundert ze. En toch. Belgischer kan dit amandelbrood nauwelijks zijn, want het is een uniek recept van hofleverancier Jules Destrooper. Zo brengt een koekje ons bij het thema dat als olie bovendrijft op de samenleving én onder The Bridge: identiteit. Wat betekent het om zich verbonden te voelen met de plek waar men geboren werd of opgroeide? Is identiteit vloeibaar, maakbaar en flexibel? Of nog: kan een koekje met Belgische roots net zo Zweeds zijn als het smaakt?
‘Het thema drong zich aan ons op’, vertelt Helin terwijl ze zich in een ruime fauteuil nestelt. ‘Letterlijk, omdat die brug zelf veranderd is. Het is geen brug meer, het is een grens tussen twee landen. Wat vroeger open was, en voor mensen het begin van nieuwe mogelijkheden markeerde, is nu gesloten. Wanneer je de brug oversteekt, word je tegengehouden en moet je je paspoort tonen.’
‘Je zou kunnen zeggen dat die grenspost symbolisch is voor hoe de wereld de afgelopen jaren is geëvolueerd. We hebben ons in onszelf gekeerd. Al vraag ik me af hoelang dat kan duren. Het wordt tijd om onder ogen te zien dat door de klimaatverandering het aantal vluchtelingen enkel maar zal toenemen.
‘Hoe bereiden we ons daarop voor? We kunnen het niet controleren, we moeten ermee leren leven. Maar als ik zie hoe moeizaam het debat verloopt in Zweden, en ook in andere landen, met mensen aan beide zijden die zich in hun eigen gelijk verschansen en nauwelijks naar elkaar luisteren, dan ben ik blij dat we met The Bridge verhalen kunnen vertellen die complexer zijn en waarin weinig volledig zwart of volledig wit is.’
Is het daarom dat we fictie nodig hebben? Om onze eigen werkelijkheid te begrijpen en te overstijgen?
SOFIA Helin: Het is in ieder geval de reden waarom ik graag verhalen vertel en waarom ik deze job wil blijven doen. Ik wil al die vragen op tafel leggen. Wie ben ik? Waarom ben ik hier? En als je ziet hoeveel populaire tv- series die vragen aanraken, kun je niet anders dan concluderen dat mensen die verhalen nodig hebben. Verhalen waarin mensen niet enkel goed of slecht zijn, maar ook fouten maken, feilbaar zijn.
‘Het was erg vermoeiend om Saga te zijn. Na iedere opnameperiode was het alsof ik een loden harnas aflegde.’
Ik heb geen oplossingen voor de maatschappelijke problemen waarmee we kampen, maar ik ben wel geïnteresseerd in de vragen die aan de basis van die problemen liggen – of van wat we als problemen ervaren. Ik hou van fictie omdat verhalen geen antwoorden zoeken. Ze onderzoeken.
Wat me het trotst maakt op The Bridge is dat het met Saga een hoofdpersonage heeft die niet functioneert in de samenleving en toch een held kan zijn, die toch iets kan betekenen voor iemand anders.
Toen je een zevental jaar geleden het script van The Bridge las, zei je eerst nee. Wat heeft je overtuigd?
Helin: O, maar ik wás meteen overtuigd. Ik zei ja en dan weer nee omdat de opnameperiode te veel zou vergen van mijn familie. Ik wil er niet te diep op ingaan, maar privé ging ik door een crisis. Ik kon me toen niet al te druk maken over een rol in een tv-serie.
De ironie wil dat ik, net omdat het me zo weinig kon schelen, duidelijke eisen heb gesteld: ik wilde vier dagen werken en ’s avonds thuis zijn. Tot mijn grote verbazing en vreugde stemden de producenten daarmee in. Ik ben daar nog altijd dankbaar voor, want Saga spelen heeft veel van me gevergd. Na verloop van tijd kende ik haar zo goed dat het me geen moeite kostte om haar te spelen, maar ze is zo gespannen. Het was erg vermoeiend om Saga te zijn. Na iedere opnameperiode was het alsof ik een loden harnas aflegde.
Hoor ik opluchting dat het voorbij is? Dat het verhaal van Saga na vier seizoenen afgerond is?
Helin: Opluchting is overdreven. Na het derde seizoen heb ik wel getwijfeld. Ik dacht dat het verhaal van Saga verteld was. Maar toen vroeg Hans Rosenfeldt, de bedenker van de serie, me: ‘Wie is Saga als ze geen politie-inspecteur is?’ Met die vraag trok hij me weer aan boord. Wie is ze als mens? En kan ze leven zonder de identiteit die haar tot dan toe gedefinieerd had?
In het begin van het vierde seizoen ontmoeten we haar in de gevangenis, ontdaan van wie ze was. Hoe gaat ze van daaruit verder? Ze bevindt zich op onbekend terrein. Zal ze ooit minder eenzaam zijn? Ik denk het niet. Ik denk dat iedereen in essentie eenzaam is. Daar vecht ik zelf wel mee, met die fundamentele eenzaamheid van het bestaan, ook al ben ik omringd door fijne, liefdevolle mensen. Kinderen maken je tijdelijk minder eenzaam, maar je moet ze stap voor stap loslaten. Bovendien weet je dat ze allemaal porno zullen kijken op het internet.
***
Ze schatert en bijt nog eens in haar favoriete Zweedse koekje van Belgische makelij. ‘Ik wil niet droevig klinken’, zegt ze. ‘Er zijn de voorbije maanden ook geweldige dingen gebeurd. #MeToo heeft in Zweden een revolutie ontketend.’
De overgang lijkt bruusk, maar het is daar waar ze graag over wil praten. Helin is een van de vijfhonderd Zweedse actrices die getuigenissen van grensoverschrijdend gedrag in de entertainmentsector hebben verzameld. ‘In 48 uur hadden we meer dan duizend verhalen. Ondertussen is het uitgegroeid tot een dossier van zeshonderd pagina’s. Zelfs al zou slechts tien procent van die getuigenissen waar zijn, dan nog zou dat ongehoord en ongezien zijn. De stilte is doorbroken. Er is geen weg terug.’
Samen met haar broer en man vroeg ze zich af hoe het verder moest, wat ze met al die verhalen zouden beginnen. Ze hadden geen zin twee, drie mannen met de vinger te wijzen en aan de schandpaal te nagelen. ‘Dan wordt die manmen aan de kant geschoven, maar verandert er niets aan het onderliggende systeem.’
‘Soms denk ik: het is belangrijk wat ik hierna doe. Maar even vaak denk ik: dat is het helemaal niet.’
‘We schreven een manifest, een handleiding van hoe we behandeld willen worden, wat we van mensen in een leidinggevende positie verwachten. Het wordt tijd dat ze stoppen met mannen het hand boven het hoofd te houden omdat ze veel geld aan hen verdienen, maar zich tegelijkertijd niets aantrekken met wat er met de mensen rond die mannen gebeurt.’
Die avond aan tafel zei haar man: ‘Dit is zoals de Berlijnse muur. Mensen leefden jarenlang met die muur, aanvaardden hem als iets normaals in hun leven en plots sloopten ze hem.’
‘Hij had gelijk’, zegt Helin. ‘Iedereen, ook ik, bekeek dat grensoverschrijdende gedrag als part of the deal. Het hoorde bij de job. Ik heb het om me heen zien gebeuren en heb ook niet meteen ingegrepen. Als ik daar nu over nadenk, vind ik het behoorlijk geschift dat je jezelf kunt wijsmaken dat zoiets normaal is.’
In een interview omschreef je het als ‘het systeem-Ingmar Bergman’, de iconische regisseur en voormalige directeur van het Dramaten, het Zweedse Nationaal Theater. Wat bedoelde je daarmee?
Helin: Het is algemeen geweten dat Ingmar Bergman er niet voor terugdeinsde om vrouwen te gebruiken. Iemand vertelde me over hoe Bergman een regisseur rondleidde in het Dramaten en hem zei: ‘Hier kun je iedere kamer binnenwandelen en seks hebben met een vrouw, niemand zal nee zeggen.’ Dat was toen het klimaat.
Ik ben er zeker van dat Bergman die situatie niet alleen heeft gecreëerd, maar hij ging er ook niet tegenin. Hij bouwde ze voor een stuk zelfs verder uit. Hij was heel manipulatief in de omgang met vrouwen. Mensen die met hem hadden samengewerkt zeiden achteraf: ‘Hij kruipt in je hoofd.’ In 2018 wordt zijn honderdste geboortedag herdacht. Ik ben benieuwd hoe ze met dat deel van zijn nalatenschap zullen omgaan.
Hij was een grote kunstenaar, maar hij was een slechte directeur, want hij nam zijn mensen niet in bescherming. Als directeur is dat je verantwoordelijkheid. Acteurs en actrices hebben een ruimte vol vertrouwen nodig omdat ze altijd op hun eigen grenzen balanceren.
‘Als ik jou een kop koffie aanbied, is het voor mij echt niet moeilijk om te begrijpen of je koffie wilt of niet. Waarom zou dat anders zijn met seks?’
Ze knijpt haar hand tot een vuist en opent hem weer, de handpalm naar boven.
‘Als jij mijn tegenspeler, was, dan zou ik je zeggen: “Hier is mijn hart. Kan ik het jouwe zien?” En dan zouden we allerlei rare zaken met elkaar doen. We zouden diep in ons emotionele arsenaal putten, boos, verdrietig, verliefd worden.’
‘Net daarom draag je als regisseur zo’n ongelooflijk grote verantwoordelijkheid. Het is je plicht om acteurs te beschermen, niet om ze te gebruiken, of – in het ergste geval – te misbruiken. Op zich is dat de logica zelve, er is ook helemaal niets moeilijks aan.’
‘Want dat hoor je soms ook, mannen die zeggen: ‘Mogen we nu geen vrouw meer knuffelen?’ Ik vrees dat zulke mensen het niet wíllen begrijpen, want daar draait het natuurlijk niet om. Niemand pleit ervoor om de seksuele energie uit de samenleving weg te zuigen. We hebben die nodig, de samenleving heeft die nodig, we zijn mensen en dus ook seksuele wezens. Maar als ik jou een kop koffie aanbied, is het voor mij echt niet moeilijk om te begrijpen of je koffie wilt of niet. Waarom zou dat anders zijn met seks? Dat geldt niet alleen voor mijn beroep, het geldt voor alle vrouwen in elke sector.’
Dat verheugde haar nog het meest, dat de golven van #MeToo over de rand van het theater klotsten en dat na de duizenden verhalen van actrices minstens evenveel getuigenissen van dokters, advocaten, zorgverleners en zelfs sekswerkers volgden. ‘Het is waarop we gehoopt hadden: dat het niet beperkt bleef tot acteurskringen. Het goede nieuws is ook dat al die roepers aan extreemrechtse zijde niet langer kunnen beweren dat buitenlanders de Zweedse vrouwen lastigvallen. Het zijn onze eigen mannen die dat doen. Maar de belangrijkste les die we uit #MeToo kunnen trekken, is volgens mij dat het nooit zin heeft om je zorgen te maken. Soms kunnen zaken verrassend snel veranderen.’
Is het dat wat het leven jou geleerd heeft? Dat het nooit zin heeft om te wanhopen?
Helin: Hoe bedoel je?
Je werd meermaals geweigerd aan de acteerschool. Nu geniet je internationale bekendheid als actrice.
Helin: Ik heb vooral tijd nodig gehad om te ontdekken wat ik echt met mijn leven wilde doen. Ik kom uit een Zweeds dorp. Dat klinkt romantisch en geurt naar dennenbossen, meren en bootjes, maar zo romantisch was het niet. Ik groeide op in een wijk met allemaal dezelfde huizen, waar de meeste mannen in de Saab-fabriek werkten en waar één weg naar een grotere stad leidde. Ik wist niet wat kunst was. Kunst heb ik ontdekt door daar te vertrekken.
Ik heb eerst als au pair gewerkt, in Hamburg. Daarna ben ik teruggekeerd naar Zweden om filosofie te studeren in Stockholm. Die studie heeft me naar het theater gelokt, want ik hield niet van de academische wereld. Die was me te kil, te cerebraal, maar ik hield wel van de vragen die in de filosofie opborrelden. Het zijn de vragen die ik nu nog altijd met me meedraag. ‘Wie ben ik? Wat doe ik hier?’ En ja, ik heb hard moeten werken om toegelaten te worden, maar ik wist dat ik het wilde. Waarom? Dat weet ik dan weer niet. Een mens moet niet altijd alles weten.
Ook over hoe het leven na The Bridge eruit zal zien, tast Sofia Helin nog in het duister. Er liggen projecten klaar, maar ze zette nergens haar handtekening onder. Bovendien loopt ze met een aantal verhalen rond die ze zelf wil ontwikkelen. ‘Ik hou van dit soort tussentijd. Alles ligt open, niets moet. Soms denk ik: het is belangrijk wat ik hierna doe. Maar even vaak denk ik: dat is het helemaal niet.’
The Bridge – seizoen 4
Nu op lumiereseries.com en in Play More.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier