Een vrijlating van een gedetineerde is minstens zo onwennig voor de persoon in kwestie als voor de maatschappij, zo blijkt in het nieuwe Vier-programma ‘Ooit vrij’.
Bijna iedereen die in de gevangenis zit – 99 procent, deelt de commentaarstem mee – loopt daar op een dag weer als een vrij mens buiten. Het is een stap in de wereld die zelden vanzelfsprekend is, niet voor de samenleving waarin de ex-gedetineerde terugkeert, niet voor de ex-gedetineerde die een plek moet vinden die hij misschien nooit gehad heeft. Over het aantal mensen bij wie de vrijlating opnieuw naar de gevangenis voert, geeft de commentaarstem geen concrete cijfers mee. Per dag, zegt ze, sluiten we vijftig mensen op en laten we vijftig mensen vrij. Op papier lijkt het alsof re-integratie een boekhoudkundige oefening is. In werkelijkheid is het een heikele klus.
Geen enkele gevangene zal beweren dat hij graag in de gevangenis zit. Maar de ambiguu0026#xEF;teit speelt wel bijna altijd en overal.
Neem nu de 48-jarige Wilfried in de gevangenis van Dendermonde. Drank en agressie vormen de kern van zijn probleem. Hij wil daar wel aan werken, maar ook niet te hard en te doortastend, want voor Wilfried is het niet duidelijk of het ‘daarbuiten’ wel zoveel beter is. Het valt ook zijn psychologe op, hoe Wilfried schippert tussen het verlangen vrij te zijn en de angst de structuur van de gevangenis te lossen en verloren te lopen in zijn eigen vrijheid. ‘Ik heb geen toekomst’, zucht hij in een zeldzaam ingetogen moment. ‘Alles is zo veranderd. Het is een andere wereld.’
Het deed me denken aan de gevangene die Matthias Schoenaerts speelt in The Mustang. Ook hij klampt zich liever vast aan de tralies dan zichzelf te verliezen in een ongrijpbare buitenwereld.
In Ooit vrij wordt veel tussen de regels gezegd. Geen enkele gevangene zal beweren dat hij graag in de gevangenis zit. Maar de ambiguïteit speelt wel bijna altijd en overal. De 32-jarige Lorenzo mag tijdelijk de instelling van Wortel verlaten om een opleiding tot autolakker te volgen. Of het dat is wat hij echt wil, wil de sociaal assistente nog weten voor hij vertrekt. Hij knikt met alle overtuiging die hij in zijn magere lijf heeft. Ja, echt, nu weet hij het zeker.
Je vraagt je af hoe vaak die sociaal assistente mensen met die zekerheid dat ze nu voor echt alles beter gingen doen uiteindelijk heeft zien hervallen. Voorzichtig polst ze bij Lorenzo of hij stevig genoeg in zijn schoenen staat om mogelijke tegenslagen op te vangen. Opnieuw knikt Lorenzo driftig. Deze keer wel, ja. Natuurlijk wil je hem geloven, maar als je hem ziet – hoe hij met zijn trillende vingers sigaretten rolt, hoe hij zenuwachtig zijn hoofd op een schriele paardenstaart na kaalscheert – voel je de kwetsbaarheid. ‘Ik ben mijn familie onderweg verloren.’ Zijn eigen schuld, zegt hij, te veel gebeurd, te veel op het spel gezet.
‘Ooit vrij’ probeert vooral een weinig zichtbare realiteit te schetsen.
Tijdens zijn opleiding als autolakker mag Lorenzo bij Tamara logeren. Ze kennen elkaar niet. Met een blauw oog en een onduidelijke uitleg over dat blauwe oog stapt Lorenzo bij haar in de auto. Ze rijden samen naar de McDonald’s. Lorenzo propt iedere mogelijke stilte vol met praten. Tamara knikt en slurpt van haar milkshake. Hoe veel of hoe weinig is er nodig om goede voornemens omver te blazen? Dat is de vraag die rond elke ex-veroordeelde op de rand van de vrijheid cirkelt.
Het is makkelijk om in te zoomen op de pijnlijke, sensationele en tot mislukken gedoemde stadia in een vrijlatingsproces. Ooit vrij houdt net voldoende afstand. Het laat de omvang van misdrijven in het midden, kiest voor een klassieke, bijna ouderwetse montagestijl en probeert vooral een weinig zichtbare realiteit te schetsen. Zonder te oordelen, zonder naar misplaatst begrip te hengelen, maar door duidelijk te maken dat een vrijlating minstens zo onwennig is voor de persoon in kwestie als voor de maatschappij die zelden op hem of haar zit te wachten.
Ooit vrij
Maandag 4/11, Vier, 20.35
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier