John Malkovich wordt paus: ‘Ik een icoon? Ik ben hooguit de dorpsidioot’

Hij speelde God in de Nespresso-commercials met George Clooney, nu incarneert hij zijn plaatsvervanger op aarde in Paolo Sorrentino’s HBO-reeks The New Pope. Op audiëntie bij acteerpaus John Malkovich. ‘Ik geloof met hart en ziel in niets.’

De kale, prachtig gesculpteerde karakterkop. De zelfbewuste, licht hautaine grijns. De ijzige, priemende blik en de ietwat pedante stem met grillige cadans waarmee hij elke syllabe op een onnavolgbare manier wegkauwt, waardoor zelfs ‘goeiendag’ als Shakespeare klinkt. Er is niemand die met zo veel branie en goesting John Malkovich incarneert als John Malkovich. En dat al 66 jaar lang, op de planken en het witte doek, in chique literaire adaptaties of knallende blockbusters.

Dat leverde hem niet alleen accolades, fans, smeuïge rollen als psychopaat, meesterschurk, blinde oorlogsveteraan, geile aristocraat en bijgevolg ook cultstatus op. Met Being John Malkovich kreeg de immer kokette komediant uit Illinois in 1999 zowaar zelfs een fictiefilm naar zich vernoemd, waarin hij met zwier, elegantie, bonhomie en een beetje CGI gestalte geeft aan meerdere, volstrekt unieke exemplaren van zichzelf.

Voeg aan dat unieke gevoel voor drama en soms charmante, soms intimiderende aura nog een aparte maar exquise kledingsmaak toe (hij lanceerde zijn eigen modelijn en gaf het vlinderdasje, ondanks Siegfried Bracke, een goede reputatie) en je begrijpt dat Malkovich, zelfs in het echt, iets theatraals, tijdloos en onaards heeft.

Geen wonder dat Paolo Sorrentino, de Italiaanse stilist achter veelgeprezen films als Il divo, La grande bellezza en Youth, in hem een geschikte en kleurrijke kerkvader zag. In zijn nieuwe, licht ontwijde, met erotiek, intriges en decadentie geparfumeerde HBO-serie The New Pope – die verder gaat waar de eerste reeks The Young Pope uit 2017 eindigde – mag Malkovich het habijt van paus Johannes Paulus III aantrekken. Diens jongere en al even onorthodoxe voorganger Pius XIII (ook nu weer vertolkt door Jude Law) blijkt namelijk in een coma gesukkeld.

‘Mijn personage is goed opgeleid, opgevoed in de Engelse tradities en spiritueel bevlogen. Je kunt het dus typecasting noemen’, steekt Malkovich grijnzend van wal, met een air die arrogantie naadloos aan ironie en zelfspot koppelt. ‘Hij heeft een grote seksuele appetijt, maar toch is seks geen drijfveer in zijn leven. Hij is gewoon getormenteerd en fragiel. De serie is een onderzoek naar wie we zijn als mens, naar het heilige en het profane en naar de worsteling om te geloven en naar dat geloof te handelen.’

Waar geloof je zelf in?

John Malkovich: In niets, maar wel met hart en ziel. (lacht) Als ik mild ben, noem ik mezelf een agnosticus. Als ik eerlijk ben: een atheïst. Maar ik kijk zeker niet op gelovigen neer. Mijn ouders waren evangelische atheïsten. Ze waren gelovig en gingen weleens naar de mis, alleen vonden ze het begrip God nogal onwaarschijnlijk en abstract. Ik denk dat er altijd wel een plek zal zijn voor kerken, moskeeën, tempels en synagogen. Mensen hebben van oudsher een hang naar het spirituele, en zoals de politieke realiteit ons leert hebben ze nog altijd een alarmerend geloof in ideologieën, maar tegelijk zie je overal ter wereld instituten ineenstuiken. Ik vraag me af waar de queeste naar zingeving ons heen zal leiden. Zal de kerk, die soms toch heel vervreemd lijkt van de dagelijkse realiteit van veel gelovigen, daarin nog een rol spelen? Of zullen mensen hun heil zoeken bij andere media en instanties? Ik weet het niet. Ik ben veel dingen, maar niet helderziend.

Speelt het feit dat je atheïst bent een rol wanneer je een paus vertolkt?

Malkovich: Dat is irrelevant. Mijn job is om in mijn personage te geloven, in zijn emoties, en om dat zo fanatiek te doen dat het publiek het ook gelooft. Alleen: de geest is sterk, het vlees is zwak. De ene keer lukt het, de andere keer minder. Mijn persoonlijke meningen doen niets ter zake.

Je hebt vast wel een persoonlijke mening over de katholieke kerk?

Malkovich: De kerk heeft ongetwijfeld veel goeds gedaan en veel zielen gered, maar ze is ook met heel wat mensen gebotst, soms met tragische gevolgen. Dan heb ik het niet alleen over de religieuze conflicten en oorlogen, maar ook over haar omgang met homoseksuelen, met mensen die uit de echt zijn gescheiden, met vrouwen die een abortus hebben gehad. Ik geloof oprecht in de goede wil van priesters en gelovigen. Het is een grove zonde als je dat niet gelooft, en dat meen ik echt. Alleen: het zijn mensen, en mensen zijn ontgoochelingen met vlees errond. (lacht) We ontgoochelen onszelf, onze geliefden, dus zullen we Jezus en God ook wel ontgoochelen. Het is dus niet zo verrassend dat ook de katholieke kerk zich schuldig maakt aan misbruik, aan hypocrisie, aan dogmatisme, maar het maakt het des te pijnlijker omdat ze zichzelf net de hoogste vorm van erbarmen en compassie voorhoudt. Hij die zonder zonde is, werpe de eerste steen. Wel, ik zou alvast geen kiezeltje durven te gooien.

Er zit ook een moslim met terroristische plannen in de serie. Religieus fanatisme is behoorlijk gevoelig en explosief materiaal.

Malkovich: ‘Fanaticus’ is een woord dat overheden gebruiken wanneer mensen te ver van hen af komen te staan, en vice versa. Geloof kan wel degelijk gevaarlijk zijn als het het geloof in het ongeloof van anderen ontkent, of in andere opinies. Als het totalitair wordt, als het bepaalt wat anderen mogen doen en denken, en het vervelt tot een machtsverhouding. Dat maakt het voor veel mensen ook zo aantrekkelijk. De fanaticus maakt deel uit van de condition humaine. Gelukkig is Paolo Sorrentino zo’n gesofisticeerd denker en observator dat hij dat thema op een complexe, genuanceerde manier behandelt. We hebben dat vooraf ook grondig besproken. De serie is geen heiligverklaring van een bepaald geloof of een bepaalde bevolkingsgroep, maar het is zeker ook geen verkettering ervan. Integendeel. Polemieken zijn er al genoeg. De reeks toont complexiteit en nuance. Achter elke regel staat een vraag- in plaats van een uitroepteken.

Er wordt door jouw en andere personages vaak in raadsels gesproken, zoals religieuzen dat wel meer doen.

Malkovich: Dat heeft deels een aardse verklaring. De dialogen zijn uit het Italiaans vertaald door een niet-Engelstalige. (lacht) Het Italiaans heeft een soort ironische ondertoon die zich niet makkelijk laat vertalen. Dat weet ik omdat mijn vrouw Italiaans en linguïst is. Ze heeft me vaak op mijn donder gegeven omdat ik bleef aandringen om bepaalde zinnen voor me uit te leggen en te verhelderen. Ik wilde geen huiselijke ruzie. Ik wilde gewoon weten wanneer ik ironisch was, iets wat me in het echte leven soms ook niet lukt. (grijnst)

Iets aardser: na Crossbones, The ABC Murders en Billions is dit al je vierde serie in vijf jaar tijd, terwijl we je vroeger enkel kenden van theater en films. Om in het jargon te blijven: heb je je bekeerd tot het long format?

Malkovich: Het long format is er altijd geweest, maar toch bestond het niet echt. Ik bedoel: vroeger waren er sowieso minder kwalitatieve series, maar er waren ook geen platformen om die op te tonen. Streaming en HBO hebben dat veranderd. Ik ben een theateracteur in hart en nieren en van daaruit ben ik begin jaren tachtig in films beland, maar veel van mijn filmcollega’s hebben lang op tv-werk neergekeken. Ik niet, hoewel ik voor mijn vijftigste amper voor tv heb gewerkt.

Je maakt sinds kort je eigen wijn. Hoe ben je daarbij gekomen?

Malkovich: Het is mijn vrouw die er zich het meest mee bezighoudt. Ik ben te vaak on the road, maar ik vind het heerlijk om enkele weken op onze wijngaard in de Provence te vertoeven, tussen de druiven. Weet je, in dit leven zijn er enkel details. De brede penseelstreken, die betekenen niets. Hoe je de details aanbrengt, is wat iets uniek en waardevol maakt. Dat geldt voor acteren, voor wijn maken en kleren ontwerpen, maar ook voor je instinct, je intellect, je gevoelens aanspreken en gebruiken. Iedereen kan een serie over pausen maken, maar alleen Paolo Sorrentino kan déze serie maken, omdat ze zo’n esthetische en intellectuele verfijning vereist, zo’n diepe kennis van de kerk, geloof, vertellen en regisseren. Waarom de camera daar plaatsen, die zin hier uitspreken? Dat zijn de details die kunst boven de nietszeggende middelmaat doet uitstijgen.

Sorrentino noemt je een icoon en wil al met je samenwerken sinds Being John Malkovich, zei hij. Wat doet je dat?

Malkovich: Ik een icoon? Ik ben hooguit de dorpsidioot. (grijnst) Being John Malkovich is ondertussen twintig jaar oud, en ik kijk er met veel affectie op terug. Ik vond het script hilarisch, de cast was geweldig en John Cusack, Cameron Diaz en Charlie Sheen leverden van hun allerbeste werk. Ik heb wel veel moeten zeuren bij Spike Jonze – die naast een goede regisseur ook een eeuwige twijfelaar is – om Charlie te casten. Dat lag om meerdere redenen niet voor de hand. We hebben hem toen samen bezocht in een ontwenningskliniek, en hij was zo gretig en maf dat Spike zei: ‘Okay, he’s in.’ Ik herinner me nog dat mensen zich verrot lachten tijdens de wereldpremière, toen Charlie voor het eerst op het doek verscheen. Het idee dat hij mijn beste vriend was, verscheurde hen tot op een existentieel niveau. Het was absurd, maar het werkte. Zo zie je maar. Alles zit in de details.

Ook in de Nespresso-reclames waarin je God de Vader speelt en over het lot van George Clooney mag beschikken?

Malkovich: Absoluut. Ik weet dat je dat niet mag zeggen, maar ik heb reclamecampagnes altijd graag gedaan. Voor de Eurostar-treinen. Voor de cognac Remy Martin Louis XIII, die overigens excellent is. Het zijn kleine kunstwerken, miniatuurtjes waarin alles goed moet zitten en waarmee je zowel de klant, het publiek als de regisseur moet plezieren. Het is complex werk.

Je bracht de grote klassiekers op de planken, je hebt in prestigeproducties als Dangerous Liaisons, The Sheltering Sky en The Portrait of a Lady gespeeld, maar ook in actiefilms als Red, Con Air en In the Line of Fire. Wat wil je dat de mensen van de kameleon John Malkovich onthouden?

Malkovich: Dat hij zijn best deed, ook al faalde hij soms. Vrij vaak zelfs, eerlijk gezegd. (grijnst) Voor mij draait het gewoon om het werk. Hoog of laag, toneel of tv, kunst of kitsch: dat maakt niet uit. Zolang ik het maar interessant vind, om wat voor reden dan ook. Het gaat me niet om hoe succesvol iets is. Succes is een mislukking met vertraging. Het gaat me niet om hoe ik eruit zie. Ik photoshop mezelf niet op Instagram, een medium dat ik een aberratie van onze narcistische tijden vind. Ik zeg mensen niet op wie ze moeten stemmen. Dat zoeken ze beter zelf uit. En ik bemoei me niet met andermans zaken, want daarvoor zijn het andermans zaken. Ik haal mijn voldoening gewoon uit het streven naar voldoening, en voor mij ligt dat besloten in het werk.

Amen!