Het is niet omdat de reeks ‘Wij, vrouwen’ heet dat ze over alle vrouwen gaat. Veel blijft onderbelicht

Zwijgen, zwijgen en alles maar verdragen. Zo vat een van de getuigen in Wij, vrouwen het leven van de vrouw in haar tijd samen. In vier afleveringen wil deze documentairereeks onderzoeken hoe het was en is om vrouw te zijn. Iedere aflevering neemt een ander thema onder de loep en schetst de evolutie vanaf de jaren vijftig tot nu. Ik weet niet of het is omdat er van vroegere jaren geen beeldmateriaal bestaat of omdat de getuigen niet meer leven, maar het zicht op de geschiedenis blijft op de VRT wel vaker beperkt tot de jaren na de Tweede Wereldoorlog.

Alsof wat voordien gebeurde amper het vermelden waard is. En dat zorgt zeker als het over vrouwenstrijd gaat voor een vertekend beeld. De golf waar ook deze reeks op focust, heet officieel de tweede feministische golf. De eerste vond al eind negentiende eeuw plaats. Die ging vooral over stemrecht (dat vrouwen in België ook pas in 1948 kregen) en toelating tot het hoger onderwijs, maar ook in die jaren wilden vrouwen zich seksueel bevrijden. Nee, de pil bestond nog niet, maar condooms al wel, en ja, voorlichting was godslasterlijk maar die gebeurde stiekem toch.

Dat Wij, vrouwen niet verder kijkt dan de jaren vijftig heeft zeker ook met de opzet van de reeks te maken. Opnieuw staat de getuigenis uit eerste hand centraal. Verschillende vrouwen van uiteenlopende leeftijden nemen in min of meer hetzelfde decor plaats, kijken recht in de camera en doen hun verhaal. Het voordeel is dat het verleden levend wordt. Het nadeel is dat wat gebeurd is zelden de kracht van de persoonlijke herinnering overstijgt.

Dat Wij, vrouwen niet verder kijkt dan de jaren vijftig heeft zeker ook met de opzet van de reeks te maken.

Natuurlijk is het onthutsend om te horen dat ongeveer elk van de vrouwen die geboren werd in de vijftien jaar na de Tweede Wereldoorlog vertelt dat ze te maken heeft gekregen met handtastelijkheden, ongewenste intimiteiten en zelfs verkrachting. ‘Ik ben aangerand door een man met een hond’, klonk het. Of: ‘De vriend van mijn moeder zat aan mijn lijf.’ Grensoverschrijdend gedrag was de normale manier van omgaan, wordt er ook gezegd. Het was te slikken en te pikken. Niemand had oor naar de pijn en de vernedering. Het is een van die strijdpunten waarop zeker stappen vooruit zijn gezet, maar waar wat verworven is ook verdedigd moet worden.

Even ontstellend is het om nog maar eens te beseffen hoe grondig jongeren onwetend werden gehouden over seks, dat het nonnen en paters waren die in scholen meestal in vage bewoordingen over seks spraken. Al had ik ook graag een getuige uit het officiële onderwijs gehoord. Was het in athenea even bekrompen als in colleges? En waarom komen er enkel Nederlandstalige vrouwen aan het woord, terwijl de emancipatiestrijd zich weinig aantrok van taalgrenzen? Om maar te zeggen: het is niet omdat de reeks Wij, vrouwen heet dat ze over alle vrouwen gaat. Veel blijft onderbelicht.

Dat de strijd voor gelijke rechten voor vrouwen zo krachtig was omdat het een collectieve strijd was, bijvoorbeeld, en hoe die samenhing met andere ontvoogdingsbewegingen, maar ook dat het feminisme geen eenvormige beweging is, dat ook daar de discussies en debatten hoog oplopen.

Het zijn allemaal boeiende thema’s die amper aan bod komen in Wij, vrouwen omdat ze niet passen in het concept van het programma. Daarin moeten vrouwen vooral vertellen vanuit hun eigen ervaring. Het reduceert een boeiende en rijke geschiedenis tot de traditionele hoofdpunten, waarvan men laat uitschijnen dat ze in steen gebeiteld staan. De pil bracht vrijheid. Punt. Maandstonden zijn niet langer een taboe. Punt. Alleen al over dat laatste had ik graag jonge vrouwen aan het woord gehoord. Want is de schaamte over wat ooit ‘bloed uit de geslachtsspleet’ heette werkelijk voorbij?