25 jaar Friends, de sitcom die alle generaties blijft bekoren

Een kwarteeuw nadat Ross, Rachel, Chandler, Monica, Phoebe en Joey voor het eerst verzamelen bliezen in Central Perk, is Friends nog altijd een van de meest succesvolle sitcoms aller tijden – ook bij jongeren van vijf tot zestien jaar. Een kleine geschiedenis.

So no one told you life was gonna be this way

Your job’s a joke, you’re broke

Your love life’s D.O.A.

It’s like you’re always stuck in second gear

When it hasn’t been your day, your week, your month

Or even your year

‘Als alzheimer uiteindelijk toeslaat en ik me de naam van mijn eerste huisdier of de straat waarin ik ben opgegroeid niet meer kan herinneren, zal ik nog altijd die laatste lijn kunnen zingen’, verzuchtte een journalist ooit. I’ll Be There for You en Friends zijn een kwarteeuw na de pilootaflevering als twee Maagdenburgse halve bollen met elkaar verbonden, maar The Rembrandts waren er niet bij toen die allereerste episode, waarin Rachel de orthodontist Barry voor het altaar laat staan en in haar bruidsjurk de koffiebar Central Perk binnenvalt, op 22 september 1994 werd uitgezonden. De show heette toen nog Friends Like Us en het titelmuziekje was Shiny Happy People van R.E.M.. Blij toe dat Michael Stipe en zijn vrienden hun muziek toch maar niet wilden uitlenen. Omdat vijfentwintig jaar Shiny Happy People ons allicht tot een massamoord hadden gedreven. En omdat I’ll Be There for You, waarvan de tekst niet door The Rembrandts maar door Allee Willis en ander aan Friends gelieerd volk werd geschreven, perfect uitdrukt waar het de komende tien seizoenen zou om draaien.

In 1991 gaf de Canadese schrijver Douglas Coupland een naam aan een generatie twintigers die de idealen en ambities van hun ouders – de babyboomers – verwierpen en (zonder overdreven veel haast) op zoek gingen naar een nieuwe manier van zijn. De hoofdpersonages in zijn debuutroman woonden met drie in één huis, hadden een reeks onderbetaalde, uitzichtloze jobs en hielden zich vooral onledig met rondhangen en praten. En praten. Het boek werd een cultklassieker en de titel een marketingterm, de naam van een doelgroep voor adverteerders. Dus kon de tv niet achterblijven. In 1992 verscheen Melrose Place, een spin-off van Beverly Hills 90210 over een groep jongeren die samenhokken in een appartementsgebouw. En hoewel David Schwimmer (Ross) het in interviews expliciet ontkend heeft, was ook Friends een commerciële poging om generatie X haar eigen show te geven. Niks mis mee, want het geeft de reeks een aantal voor die tijd revolutionaire elementen, die we vandaag de dag alleen maar over het hoofd zien omdat ze gemeengoed geworden zijn. Onder meer dankzij Friends.

Een voorbeeld: relaties tussen mannen en vrouwen die niet op seks maar op vriendschap gebaseerd waren, waren in 1994 ongehoord, net als vrijblijvende seks – een taaie brok voor de nethoofden. In de pilootaflevering zit een subplot waarin Monica voor het eerst op date gaat met ‘Paul the wine guy’. Hij bekent haar dat hij al twee jaar niet meer in staat is om seks te hebben, sinds zijn vrouw hem heeft verlaten. Monica smelt en neemt hem mee naar haar flat, om de volgende dag te ontdekken dat zijn emotionele bekentenis een zinnetje is dat hij wel vaker gebruikt om vrouwen aan de haak te slaan. Scenariste Marta Kauffman herinnert zich nog de reactie van NBC’s toenmalige West Coast-nethoofd: ‘We deden een repetitie met publiek, en Don Ohlmeyer, de grote baas, zei dat het Monica’s verdiende loon was. Had ze maar niet met die gast moeten slapen. Toen ik dat hoorde, kwam er stoom uit mijn oren.’

Kauffman had de reeks bedacht samen met David Crane, met wie ze eerder een aantal theaterstukken en de sitcom Dream On had geschreven. ‘Deze keer wilden we iets schrijven waar we zelf zouden naar kijken.’ Crane herinnert zich de jaren voor Friends nog goed: ‘We waren jong, hadden nog niet onze weg naar de televisie gevonden en woonden in New York, waar het leven veel te duur was. Maar vooral: dat moment in je leven waarop je vrienden je eigenlijke familie zijn, zat nog vers in ons geheugen.’ Wat ook zijn weg naar het scherm vond, is de geaardheid van Crane. In de eerste aflevering leren we dat de vrouw van Ross, Carol, hem net verlaten heeft voor een andere vrouw. Toen ze in het tweede seizoen trouwden, weigerden twee aan NBC gelieerde zenders de bewuste aflevering (The One with the Lesbian Wedding) uit te zenden, maar de gevreesde haatgolf bleef uit. Kauffman: ‘NBC had duizenden telefoontjes verwacht. Het waren er uiteindelijk vier.’ En een van de twee zenders was Texaans, dus dat telt niet. Het jaar was 1996. In 1997 kwam Ellen DeGeneres uit de kast in haar sitcom Ellen, nog een jaar later ging Will & Grace van start op een netjes geëffend pad.

Zo werden die eerste jaren stukje bij beetje grenzen verlegd, al was het een proces van geven en nemen. Crane: ‘De eerste drie jaar mochten we het woord ‘penis’ gebruiken, daarna een tijdlang niet meer, vervolgens weer wel.’ Kauffman: ‘Bij Seinfeld mochten ze masturberen, wij mochten niet eens de verpakking van een condoom tonen.’ Warren Littlefield, als toenmalig hoofd entertainment bij NBC een vroege voorvechter van Friends, voegt daaraan toe: ‘Ik werd er gek van. Als je mensen toont hoe ze veilige seks kunnen hebben, dan neem je als netwerk toch alleen maar je verantwoordelijkheid?’

De levens van de zes uit Friends worden niet gedefinieerd door hun jobs of bezit (in één aflevering sluiten ze een domme weddenschap af met ‘het grote appartement’ als inzet) maar door hun vrije tijd. Chandler doet iets met cijfers maar haat zijn job. Rachel wordt een (behoorlijk slechte) dienster in Central Perk, Monica wil kok worden en Phoebe is masseuse; haar passie is muziek, maar ze weigert om haar kunst te verkopen – herinner u Smelly Cat, haar potentiële hit uit seizoen twee. Ze zitten met andere woorden allemaal vast in tweede versnelling. Heel erg generatie X, net als dat eindeloze praten. En praten. In de eerste vier minuten van de pilootaflevering is er helemaal geen actie, er wordt alleen maar gepalaverd. Dat is in die tijd slechts een zucht van de avant-garde verwijderd, maar het wordt het handelsmerk van de reeks en zet de toon voor sitcoms van How I Met Your Mother tot The Big Bang Theory. Kauffman: ‘Wat het publiek gaandeweg vooral wilde, was die zes samen in een en dezelfde kamer. Het was beter om hen over iets te horen praten dan het echt te laten zien.’ Hoog tijd om het eens over die zes te hebben.

Castingmirakel

‘Mijn vrouw krijgt het nog weleens op haar heupen als ze eraan terugdenkt: mocht ik Ross zijn geworden, dan was ze nu met een multimiljonair getrouwd.’ Aan het woord is acteur Mitchell Whitfield, die zowel voor de rol van Ross als die van Chandler auditie deed. Hij werd uiteindelijk gecast als de orthodontist Barry, de man die door Rachel wordt verlaten op de dag van hun huwelijk. ‘Ik troost me met de gedachte dat ik zowat de aanstoker van de actie ben: als Rachel mij niet had laten staan, dan was er van Friends nooit sprake geweest.’ Whitfield heeft daarna een bescheiden carrière uitgebouwd als stemacteur in minder bekende animatiefilms en videogames en reeg de afgelopen kwarteeuw de gastrollen aan elkaar – hij zat in alles van C.S.I. tot Dharma & Greg en Curb Your Enthusiasm, zij het zelden voor meer dan één aflevering.

In 1994 leek dat ook het lot te worden voor enkele van de acteurs die wél de Friends-jackpot zouden winnen. Neem nu Jennifer Aniston, die na het einde van de show is uitgegroeid tot de grootste ster van de zes. Warren Littlefield: ‘We hebben in 1990 een flauwe poging ondernomen om van Ferris Bueller’s Day Off (klassieke jarentachtigkomedie van John Hughes, nvdr.) een sitcom te maken. Jennifer speelde Jeannie, de zus van Ferris, en ze was zowat het enige wat er goed aan was. Nadat de reeks was afgevoerd, zat ze nog in enkele pilootafleveringen, die het echter nooit tot serie geschopt hebben. Ik kwam haar op een avond tegen op Sunset Boulevard in Hollywood, en ze vroeg me: “Zal ik ooit nog eens mijn kans krijgen, denk je?”‘

Kaufman en Crane hadden voor de rol van Rachel eerst een andere actrice in gedachten: Courteney Cox, in die tijd veruit de bekendste van de zes. Tussen 1987 en 1989 had ze in Family Ties het lief van Michael J. Fox gespeeld. Daarna had ze een aantal films gedaan, en net voor de aanvang van Friends had ze nog een gastrol in Seinfeld als het lief van Jerry. Daarbovenop was ze natuurlijk het meisje dat met Bruce Springsteen had gedanst in de video van Dancing in the Dark. Cox werd gevraagd om auditie te doen als Rachel, maar ze wilde liever Monica worden.

Lisa Kudrow had in de populaire sitcom Mad About You vierentwintig afleveringen lang de serveerster Ursula Buffay gespeeld. Toen ze de rol van Phoebe beet had, ontstond het idee om er de tweelingzus van Ursula van te maken. Heerlijk, toch? Van Matt LeBlanc zouden na zijn doorbraak als Joey beelden opduiken uit Married with Children. Daarin was hij een van die liefjes van Kelly die door Al Bundy met de regelmaat van de klok tegen de deurlijst werden gekwakt. Joey was in het originele script overigens helemaal niet dom, maar tijdens de opnames van de pilootaflevering zei iemand: ‘Matt kan heel goed een idioot spelen.’

Voor de rol van Chandler hadden de schrijvers Matthew Perry op het oog, maar hij zat – net als Aniston, trouwens – vast aan een andere rol. Perry speelde in de pilootaflevering van een serie met de naam LAX 2194, over mensen die in het jaar 2194 op een luchtveld met bagage zeulen. David Crane: ‘Omdat hij niet kon, lieten we zowat iedereen die we kenden auditie doen. We waren ervan overtuigd dat we voor Chandler zonder problemen de juiste persoon zouden vinden. Het is de rol met de meeste moppen. Tikje sarcastisch, snel op de bal: makkelijk toch? Er was niemand die het aankon. Niemand.’

Marta Kaufmann: ‘Er was één iemand die in de buurt kwam, Craig Bierko. Achteraf bleek dat Matthew hem had gecoacht.’ Uiteindelijk werd ook Perry aan boord gehaald, zodat er nog maar één iemand overbleef: Ross. Een belangrijke rol, want zijn romance met Rachel moest het bindmiddel van Friends gaan vormen. De reeks werd niet voor niets ooit omschreven als ‘een heel erg grappige soap’.

Crane en Kaufmann wisten echter al van meet af aan wie ze voor die rol wilden hebben. Dat ondervond ook Eric McCormack: ‘Ik heb auditie gedaan voor de rol van Ross. Jaren later vertelde ik het verhaal aan regisseur James Burrows en hij zei: “Schatje, je had je de moeite kunnen besparen. Ze hadden die rol voor David geschreven.”’ McCormack moest nog vier jaar geduld oefenen: in 1998 werd hij de Will in Will & Grace.

Het hele proces werd enkele jaren opnieuw uit de doeken gedaan in een oral history van Vanity Fair. ‘Een castingmirakel’, zo noemt David Schwimmer de gelukkige samenloop van omstandigheden die hem op één set bracht met Aniston, Cox, Kudrow, Perry en LeBlanc. ‘Nu ik zelf aan de andere kant van de camera heb gestaan, besef ik dat nog meer. Het is al een hele toer om één iemand te vinden die perfect is voor zijn rol. Hier hadden we zes acteurs die niet alleen perfect hun personage belichaamden, maar onderling ook een zeldzame chemie vertoonden.’

Kauffman voegt daaraan toe: ‘De eerste repetitie was meteen ook de eerste keer dat ze alle zes in dezelfde kamer waren, op het podium in de koffiebar. Ik herinner me dat er een heel geladen sfeer hing. Er liep een rilling over mijn rug en ik wist: we hebben iets speciaals in handen.’

The Beatles

Friends ging in 1994 niet spectaculair van start. Het was pas in de zomer van 1995, met de herhalingen van het eerste seizoen, dat de reeks ontplofte. Vincent Ventresca, die in de begindagen een paar keer opdook als Monica’s vriendje Fun Bobby, legt het uit in woorden die wij kunnen begrijpen: ‘Het eerste jaar hadden ze een reeks die niet slecht liep en een goede kans maakte om een vervolg te krijgen, maar het is niet alsof ze The Beatles waren. Toen ze het tweede jaar terugkwamen, waren ze wél The Beatles.’ In mei 1995 stonden de zes samen op de cover van Rolling Stone. Op 28 januari van het jaar daarop werd een één uur durende special uitgezonden na de Super Bowl, met gastrollen voor Brooke Shields en Jean-Claude Van Damme. 140 miljoen Amerikanen keken die dag naar NBC. Op geen enkele andere dag in de Amerikaanse tv-geschiedenis waren meer mensen aan hun scherm gekluisterd.

In de zomer van 1995 werden de acteurs door Oprah Winfrey op een nieuw fenomeen gewezen: over het hele land trokken jongeren naar internetcafés om online met elkaar in contact te komen. Waar ze over praatten? Friends. Lisa Kudrow: ‘Ze hadden er zelfs een filmpje over gemaakt. Achteraf zei Oprah: “Ik heb niet de indruk dat jullie weten waar het over gaat”, waarop wij antwoordden: “Hoegenaamd niet, maar het is wel fantastisch.”‘

Een kwarteeuw later is Friends zowat de succesvolste sitcom aller tijden en de meest gestreamde televisiereeks wereldwijd. Volgens The Guardian is het bovendien het favoriete programma van Britse jongeren tussen de vijf en zestien jaar. Opmerkelijk, aangezien de laatste aflevering werd uitgezonden in 2004. Netflix betaalde in december 2018 nog 100 miljoen dollar om de reeks één jaar langer te kunnen uitzenden, want nu iedereen van Disney tot uw tante met een streamingkanaal begint, zijn de zes gegeerd wild.

Intussen in het internet ook de plek waar Friends de meeste kritiek krijgt. De show mag in zijn begindagen dan wel hier en daar een muurtje hebben gesloopt, er blijven genoeg verhaallijnen en moppen over waar online scheidsrechters anno 2019 een kaart voor kunnen trekken. Paget Brewster, die in seizoen vier Kathy speelt, vindt de kritiek niet altijd gepast: ‘Het is bizar om een serie van meer dan twintig jaar oud te vergelijken met wat er vandaag op sociale media gaande is. Dan kan niemand nog iets goed doen, toch? Alles wordt in vraag gesteld en aangevallen. Als je naar Friends kijkt, zie je inderdaad dat er bijna alleen blanken zijn en dat er grapjes over homo’s worden gemaakt. Maar dat was toen zo.’

Voortschrijdend inzicht? Het is een feit dat er in tien jaar Friends slechts twee zwarte acteurs een rol van betekenis hebben gespeeld, terwijl vandaag minstens één van de zes niet blank zou zijn. Jay-Z maakte in 2017 niet toevallig een Friends-parodie met alleen maar zwarte acteurs, als clip bij zijn single Moonlight. Een verhaallijn die ook in het haar doet krabben en talloze opiniestukken heeft opgeleverd, is de alternative history waarin Monica nooit vermagerd is. Fat Monica belichaamde elk cliché van de iets steviger gebouwde medemens en was het mikpunt van foute grappen. En bovendien: haar taille leunde veel dichter aan bij die van de gemiddelde Amerikaan dan die van Courteney Cox. Fat Monica was niet dik, ze was gewoon niet Hollywood-mager.

Slechte punten, maar Friends blijft niettemin overeind als een van de beste sitcoms van de laatste vijfentwintig jaar. Met dank aan een eindeloze reeks oneliners (dank je, Chandler Bing, waar je ook mag zijn) en een heerlijk soapy romance als warm kloppend hart.