Is Jay Electronica dan toch de nieuwe koning van de hiphop?

Jarenlang – heel veel jaren – is Jay Electronica aangekondigd als de redder van de rap. Die debuutplaat die er al even lang maar niet leek te komen, is er nu eindelijk.

Volgens de overlevering stapt de negentienjarige Timothy Elpadaro Thedford op 1 januari 1996, niet lang na de moord op een goede vriend, in New Orleans op een bus met bestemming New York. Hij raakt tot in Atlanta. Het is het begin van een mythische odyssee, een lange opeenvolging van persoonlijke, spirituele en muzikale omzwervingen die hiphopfans bijna twee decennia aan het lijntje zal houden.

Nu is mythevorming de hiphop bepaald niet vreemd. Het genre hangt aaneen van ritselaars en antihelden, gefictionaliseerde feiten, waargebeurde onwaarschijnlijkheden, uitzinnige alter ego’s, shakespeareaanse vetes, tot de verbeelding sprekende origin stories, excentrieke underdogs en gevallen grootheden. Van mond tot mond creëren rappers hedendaagse sagen en legendes bij de vleet – pass the mic en ik speld je iets nog zotters op de mouw. Maar wat enigmatische persoonlijkheden betreft, spande Jay Electronica de voorbije jaren moeiteloos de kroon.

Het begint bij die bushalte in Atlanta, een tussenstop onderweg naar de Big Apple. Het is het jaar van de Olympische Spelen in de hoofstad van Georgia, de voorbereidingen zijn er volop aan de gang en overal komt men handen tekort. Jay besluit zijn pelgrimstocht te staken en een dollar bij te verdienen. Tijdens zijn verblijf in ’the ATL’, zoals rappers de stad graag noemen, komt hij in aanraking met de Five-Percent Nation, een afsplitsing van de radicaal Afro-Amerikaanse Nation of Islam die al van bij het begin een grote aantrekkingskracht op de hiphopgemeenschap uitoefende. (Onder meer pioniers als Big Daddy Kane en Rakim rekenden zich tot de ‘Five Percenters’. De organisatie inspireerde Nas en Wu-Tang Clan, en ook Thedfords eerste grote idool, LL Cool J, was er ooit een aanhanger van.) Nog voor hij New York, het mekka van de hiphop, heeft bereikt, is de wedergeboorte van Timothy Thedford als Jay Electronica – soms ook Jay Electricity, Muhammad A’salaamaleikum of, onze favoriet, Jay Cirque du Soleilica – een feit. En dan begint het wachten op een plaat die al snel mythische trekken zal krijgen.

***

In de hiphop is Detox van Dr. Dre het albumequivalent van de Heilige Graal, het eindeloze onderwerp van fabels en geruchten. Al sinds 2001 is dat album de gedoodverfde opvolger van The Chronic (1992) en 2001 (1999), Dre’s enige soloreleases. Ontelbare keren werd de plaat aangekondigd, uitgesteld, afgevoerd en opnieuw gelanceerd, maar tot op heden weet niemand 100 procent zeker of het ding zelfs bestáát. Jay Electronica doet beter: hij zal de wereld meer dan een decennium treiterend doen wachten op zijn éérste album. De weg ernaartoe loopt onder meer via een mixtape op MySpace, Puff Daddy, een adellijke familie in Engeland en de vroeg gestorven producer J Dilla.

Het is in Detroit – na in nevelen gehulde omwegen via Chicago en Philadelphia – dat Jay Electronica zijn eerste statement maakt. Hij strijkt er in 2002 neer om te werken met engineer en producer Mike Chav. Het is via hem dat Jay Electronica onder meer J Dilla en de D12-kliek rond Eminem leert kennen. Het duo verzamelt beats en maakt demo’s. Af en toe verdwijnt de rapper spoorloos, om na enkele maanden even onverwacht weer op te duiken aan een bushalte. Het nieuws over een nieuwe, getalenteerde MC doet de ronde, maar het zal nog vijf jaar duren vooraleer het eerste hoofdstuk van Jay Electronica écht begint.

Act I: Eternal Sunshine (The Pledge) (2007) is nauwelijks een mixtape te noemen. De vijf naadloze tracks duren samen niet langer dan een dik kwartier, zonder beats of drums, enkel geruggesteund door Jon Brions soundtrack van Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004) en wat samples uit de Roald Dahl-verfilming Willy Wonka and the Chocolate Factory (1971). De intro wordt ingesproken door Just Blaze, sterproducer van Jay-Z en Busta Rhymes, en Erykah Badu, Jays nieuwe lief. Hij rapt over voodoo, ruimteschepen, islam, goochelen en ‘spitting out matter while I’m shitting out data’. Binnen de maand wordt de mixtape – zonder platenfirma of noemenswaardige promo – vijftigduizend keer gedownload via MySpace. De toon is gezet, de hype kan beginnen. Maar zo werkt het niet voor Jay Electronica.

Tegenwoordig volgt in de hiphop zowat elk carrièreplan hetzelfde stramien: bouw een lokaal netwerk op, breng in eigen beheer mixtapes uit, bouw via sociale media en al dan niet betaalde featurings een groter netwerk op, teken een platencontract, waarop singles, remixes, albums, meer mixtapes, meer featurings, etcetera volgen. In 2008 was Twitter twee jaar oud, maakte Facebook nog geen winst en was Spotify een kleine Zweedse startup. Kanye was nog bij zijn volle verstand, Drake was een voormalig kindacteur zonder platenfirma, en Jay Electronica was al een prille dertiger. Een leeftijd waarop je langetermijnplanning ietsje verder reikt dan een gezichtstatoeage zetten, maar blijkbaar ook een leeftijd waarop je het verstandig vindt jezelf als beginnend rapper alleen te promoten via een een track op Fresh Cuts, Vol. 3, een compilatie voor het goede doel van winkelketen Guitar Center. Bij elke andere rapper zou Exhibit A (Transformations) een obscuriteit gebleven zijn, een juweel op de vlooienmarkt. In het geval van Jay Electronica versterkt het nummer de raadsels omtrent zijn persoon en de aandacht voor zijn talent. Een jaar later lost producer Just Blaze opvolger Exhibit C via de radioshow van dj Tony Touch. Nog voor de digitale release roept iedereen in koor: instantklassieker! En dan hangt Jay-Z aan de telefoon en lijkt alles plots snel te gaan.

***

Eigenlijk heeft Puff Daddy Jay Electronica als eerste aan de haak proberen te slaan. Maar de ene Jay kon het gigantische imperium en aura van de andere Jay niet weerstaan, dus kiest de dolende rapper eind 2010 voor Jay-Z’s stal Roc Nation. Terwijl de inkt nog droogt, noemt de oude Jay zijn nieuwe pupil ‘een tovenaar’. En de champagnekurken zijn nauwelijks uitgeknald wanneer Jay E twee nieuwe tracks op SoundCloud pleurt: Shiny Suit Theory en het toepasselijke The Announcement. In dat laatste hoort u JFK speechen: ‘We choose to go to the moon in this decade and do the other things. Not because they are easy, but because they are hard.’ Moeilijk gaat ook. Het zal een teken aan de wand blijken, maar op dat moment is iedereen het er nog over eens dat het nieuwe decennium dat van Jay Electronica zal worden.

‘Act II: Patents of Nobility (The Turn)’ doopt hij het tweede bedrijf, het album dat zijn status moet bezegelen. Maar er komt niets, of toch zo goed als niets. In juli 2011 twittert Jay ‘album soon come’. Dat najaar verschijnt, zonder veel fanfare, via Soundcloud de track Call of Duty. In de zomer van 2012 tweet hij een tracklist van het album: 15 titels, met daarbij namen als Kanye West, Ronald Reagan en Jay-Z. Een jaar later: nog altijd noppes. Of toch: een strofe op Control van Big Sean. Helaas voor Jay Electronica doet op die single ook een ander raptalent mee dat steeds meer over de tongen gaat: ene Kendrick Lamar, die enkele maanden eerder grote indruk heeft gemaakt met het album Good Kid, M.A.A.D City. Met een controversiële, schuimbekkende featuring jaagt Lamar op Control alle concurrentie – hij namedropt naast Jay onder meer J. Cole, Pusha T, Drake en Asap Rocky – verbaal over de kling. Met To Pimp a Butterfly zal Lamar zich een paar jaar later definitief tot de nieuwe redder van de hiphop kronen.

En Jay Electronica? Die blijft verwarrende tweets typen en deleten, af en toe figureren op andermans songs, zonder dat hij ‘Act II’ het licht doet zien. Intussen komt hij door zijn affaire met Kate Rothschild, een telg van de aristocratische bankiersfamilie, in het vizier van de Britse paparazzi. Hij kan ‘echtbreker’ op zijn magere cv bijschrijven, maar zijn langverwachte debuutalbum lijkt definitief veroordeeld tot het voorgeborchte van de hiphopindustrie. De mystiek en cultus omtrent zijn persoon blijven bestaan en misschien is dat voldoende, zo suggereert Jay zelf in een zeldzaam interview: ‘Ik ben van plan om invloed te hebben met mijn aanwezigheid alleen. Delen wat ik kan delen. Mijn ervaring doorgeven. En hopelijk heeft zoiets meer impact dan de plaat zou moeten hebben.’ Maar wanneer hij op Twitter 50 Cent voor has-been uitmaakt – ‘he’s on some sucker shit’ – repliceert die met een simpel: ‘Wie is dat? Ik ken zelfs geen nummer van hem.’ Touché.

***

7 februari 2020, tien jaar nadat hij bij Roc Nation getekend heeft, volgt een nieuwe reeks tweets: ‘ Album is done. Releasing in 40 days.’ En op 13 maart gebeurt het onwaarschijnlijke: Jay Electronica haalt een deadline – hij is zelfs vijf dagen te vroeg.

A Written Testimony – in Arabisch schrift op de hoes – is de titel, en de meningen zijn verdeeld. NME, dat Jay Electronica een decennium eerder ophemelde als een van de beste nog levende tekstschrijvers, noemt de plaat ‘nothing spectacular’, en vindt dat hij te veel leunt op zijn geduldige mentor Jay-Z, die in de schaduw meerapt op acht van de tien songs. Pitchfork spreekt van een ‘fantastisch debuut’ dat aan alle verwachtingen voldoet.

Wat vooral opvalt: hoe weinig er veranderd is. Jay Electronica heeft nog steeds geen beats nodig om over te rijmen, zoals in A.P.I.T.D.A. (wat staat voor ‘All Praise Is Due to Allah’). Het nummer is volgens Jay Electronica opgenomen de nacht dat Kobe Bryant en zijn dochter stierven en refereert daar ook aan, op de tonen van Khruangbins A Hymn. Jay samplet nog steeds leiders van Nation of Islam en filmklassiekers en rapt nog steeds over ufo’s. Ook Shiny Suit Theory, de single waarmee de twee Jays in 2010 hun pact vierden, staat op de plaat, tot chagrijn van sommige fans. Waarom hebben ze dan tien jaar op hun honger moeten zitten? Het cryptische antwoord zit in Ezekiel’s Wheel: ‘Cause familiarity don’t breed gratitude, just contempt / And the price of sanity is too damn high, just like the rent.’

Sommigen zien in de timing van het album een link met de huidige pandemie. Nu iedereen vertwijfeld de veiligheid van de haard opzoekt en zich tot introspectie genoopt ziet, acht Jay Cirque du Soleilica het moment rijp voor zijn afspraak met de geschiedenis. En is die ‘ recorded over 40 days and 40 nights’-tweet geen verwijzing naar de veertig dagen en veertig nachten dat Jezus Christus in afzondering – quarantaine? – de beproevingen van de duivel doorstond? Mozes op de berg Sinaï: veertig dagen en veertig nachten. De zondvloed: veertig dagen en veertig nachten . ‘What a time we living in, just like the scripture says’, zo zegt hij in The Neverending Story. ‘Earthquakes, fires, and plagues, the resurrection of the dead.’ Da’s duidelijk.

Rest nog de vraag: zal de herrezen Jay Electronica nog als de verlosser van de rap gezien worden. Of is hij eerder de verloren zoon die terugkeert? De teerling is alvast geworpen, eindelijk: Kendrick Lamar heeft weer een contender.