Hoe Jimi Hendrix 50 jaar geleden de vlam in de gitaarmuziek joeg

Are You Experienced?, het langspeeldebuut van Jimi Hendrix, geldt al vijftig jaar als een psychedelisch meesterwerk. Een gids door de plaat waarmee de Bach van de rockmuziek zijn doorbraak forceerde.

Wie tijdens de tweede helft van de sixties door Londen wandelt, treft er op muren en schuttingen frequent de kreet ‘Clapton is God’ aan. Maar in de categorie Archetypische Gitaarhelden is er eigenlijk niemand die kan tippen aan James Marshall (‘Jimi’) Hendrix, de man die tijdens zijn korte maar heftige carrière zijn instrument zal definiëren, precies zoals Charlie Parker en Miles Davis dat vóór hem hebben gedaan met, respectievelijk, de saxofoon en de trompet.

Hendrix etaleert niet alleen een even unieke als expressieve speelstijl, hij is ook één van de eersten om de mogelijkheden van de elektrische gitaar ten volle te exploreren. Tegelijk is hij een pionier op het gebied van elektronische geluidseffecten: zo experimenteert hij voortdurend met allerlei gadgets en pedaaltjes om zijn klankenpalet uit te breiden. Niet dat hij de enige is die op dat moment met noise, feedback en distortion stoeit: Blue Cheer doet het ook in zijn versie van Summertime Blues. Maar bij de gitarist uit Seattle maken die ingrediënten echt deel uit van de compositie en de taal waarin hij zich uitdrukt.

Daarnaast beschikt Jimi Hendrix natuurlijk ook over een buitengewone speeltechniek, waarin hij het rauwe en aardse van de blues combineert met het melodieuze en etherische van de jazz. Hij is een visionair, die zijn werk omschrijft als de sound of the future.

Zijn songs zijn weliswaar geworteld in de tradities van soul, r&b en rock-‘n-roll, maar Hendrix laat zich dermate leiden door zijn verbeelding dat hij zijn eigen auditieve universum weet te creëren. Vergelijk het maar met iemand die een lucifer aanstrijkt in een donkere kamer. Wanneer op 12 mei 1967 de lp Are You Experienced? verschijnt, schrijft een recensent dan ook dat die plaat de syntaxis van de rockmuziek ingrijpend heeft veranderd en dat ze net zo grensverleggend is als Ulysses van James Joyce voor de literatuur.

Vrouwenmagneet

Nadat een ongelukkige parachutesprong voortijdig een einde maakt aan zijn legerdienst bij de mariniers, probeert Hendrix de kost te verdienen als gitarist bij verscheidene R&B-bandjes. Zo verhuurt hij zijn diensten aan The Isley Brothers, Little Richard en Curtis Knight, maar al gauw blijkt dat de muzikant veel te getalenteerd is om lang in de schaduw te blijven.

Zijn eerste stap richting emancipatie zet hij in ’66 met Jimmy James & The Blue Flames, een groepje waarin hij zélf de lakens uitdeelt, maar dat nog niet over het materiaal beschikt om er echt uit te springen. Kort daarop stelt een Britse vriendin hem voor aan bassist Chas Chandler, die net op het punt staat uit The Animals te stappen en een eigen managementkantoor wil opzetten. Nog voor hij Hendrix één noot heeft horen spelen, is hij al overtuigd van diens potentieel: ‘Hij oogt wild, rebels en charismatisch, werkt als een magneet op de meiden en houdt het midden tussen een erotische kracht en een spirituele bevrijder. Ik voel meteen dat hij het ver zal schoppen.’.

Chandler overtuigt Jimi Hendrix hem naar Londen te volgen, stimuleert hem om zijn eigen songs te schrijven en helpt hem de juiste muzikanten te vinden. Net als bij Cream, de ‘supergroep’ van Clapton, wordt gekozen voor de powertrioformule: een minimale bezetting voor een maximale impact. Mitch Mitchell is een fantasierijke jazzdrummer die qua power niet voor Keith Moon van The Who hoeft onder te doen en zich geenszins door Hendrix’ meesterschap laat intimideren. Noel Redding, van oorsprong een gitarist, valt op door zijn melodieuze basspel, maar is down to earth genoeg om de frontman met beide voeten op de grond te houden. The Jimi Hendrix Experience is geboren.

Chas Chandler, die de eerste studiosessies financiert, draagt er zorg voor dat de scherpe kantjes van de muziek niet worden afgevlakt. Hendrix geeft zijn begeleiders de vrijheid hun partijen zelf in te vullen en gaat ook zelf geen enkel experiment uit de weg. De gitarist blijkt vertrouwd te zijn met diverse gesofisticeerde opname- en productietechnieken en samen met technicus Eddie Kramer ontwikkelt hij in Engeland de sound waarmee hij even later de wereld zal verbazen. Het ene moment klinken zijn songs beknopt en gebald (Fire, Stone Free), het andere zijn ze uitgesponnen en neigen ze naar de vrije vorm (het uitgesponnen, overwegend instrumentale en met oriëntaalse klanken gelardeerde Third Stone From The Sun). Geen idee is te gek of het wordt uitgeprobeerd. ‘We hebben een broertje dood aan repeteren’, laat Mitchell zich ontvallen. ‘In de studio weten we nooit vooraf wat we zullen gaan doen.’

De wieg van de heavy metal

Probleem: geen van de leden van The Experience voelt zich geroepen om te zingen. Uiteindelijk besluit Jimi Hendrix het dan maar zelf te doen, iets wat hem, bij nader inzien, prima afgaat. Maar hij blijft zich onzeker voelen over zijn stem, wat verklaart waarom hij zo ontiegelijk luid speelt. De decibels moeten zijn ‘gebrekkige’ vocale kwaliteiten helpen te maskeren en met het spectaculaire Purple Haze legt hij en passant het fundament van wat later heavy metal zal worden.

Toch heeft Chandler er aanvankelijk moeite mee de platenbonzen van Hendrix’ kwaliteiten te overtuigen. Alleen Kit Lambert en Chris Stamp, de managers van The Who, zien er brood in. Met het oog op zijn langspeeldebuut bieden ze de Amerikaanse gitarist prompt onderdak aan bij Track, hun eigen platenlabel.

De eerste singles van The Jimi Hendrix Experience, die allemaal doorstoten naar de hoogste regionen van de Britse charts, geven aan hoe veelzijdig de groep wel is. Hey Joe, een folktraditional van Billy Roberts, staat in die dagen op het menu bij iedereen van Tim Rose en The Byrds tot Deep Purple, maar wordt door Hendrix gevoelig vertraagd, zodat het bluesy gehalte van de song beter tot zijn recht komt. Purple Haze is een knaller, geïnspireerd door een artikel in een SF-magazine; The Wind Cries Mary is een ballad die van subtiliteit en finesse getuigt en qua poëtisch gehalte nauwelijks voor de songs van Bob Dylan hoeft onder te doen. Die nummers worden grijsgedraaid door de Engelse piratenzenders, creëren een serieuze buzz en zorgen ervoor dat van de aangekondigde lp Are You Experienced? ruim 25.000 voorbestellingen worden genoteerd.

De eerste drie hits komen op de Britse editie van de plaat niet voor. Omstreeks 1967 verlegt de focus van de platenmarkt zich meer en meer van singles naar lp’s en het is een ongeschreven regel dat je het publiek geen tracks meer in de maag splitst die het al in huis heeft. Het langspeeldebuut van The Jimi Hendrix Experience is meteen een succes, zowel bij de critici als het publiek. De enige lp die het in juni ’67 van de eerste plaats in de hitlijsten weg houdt, is Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band van The Beatles. Beide platen weerspiegelen perfect de tijdgeest van het jaar waarin ze zijn ontstaan.

Decibelsjamaan

Hendrix’ persoonlijkheid spreekt, door haar tegenstrijdigheden, al gauw tot de verbeelding van het publiek. Op het podium toont de artiest zich als een flamboyante showman, een cock rocker, een snarenacrobaat die de rockmuziek een pad op stuurt waar nog niemand hem voor is gegaan. Zijn imago is dat van een exotische gitaargod, half zwart, half blank; een decibelsjamaan wiens aanblik de meeste vrouwen een serieuze hormonale opstoot bezorgt.

Buiten het licht van de schijnwerpers is Jimi Hendrix echter bedeesd en bescheiden, een zachtaardige artiest met een mysterieuze aura die inspiratie put uit de clash tussen werkelijkheid en verbeelding. Hij staat open voor alle soorten muziek, en laat zich door collega’s makkelijk tot een jam verleiden. ‘Het verschil tussen Jimi en de meeste Britse gitaristen zoals Eric Clapton, Jeff Beck of Alvin Lee is dat je bij hen duidelijk kunt merken waar hun invloeden vandaan komen’, zegt Brian Auger van de groep Trinity. ‘In hun spel hoor je heel wat echo’s van B.B., Alfred en Freddie King. Maar Jimi Hendrix lijkt op helemaal niemand – zijn sound en stijl zijn gloednieuw.’

De gitarist noemt Are You Experienced? de directste en persoonlijkste langspeler die hij ooit heeft gemaakt. Hij is zo goed als volledig in de studio bij elkaar geïmproviseerd. De Amerikaanse release volgt pas op 20 Augustus. Iets eerder, op 18 juni, geeft Hendrix met zijn nieuwe band al zijn allereerste concert op Amerikaanse bodem, tijdens het roemruchte festival van Monterey waar de hij vriend en vijand verbaast door met zijn tanden te soleren en zijn gitaar op het podium met aanstekerbenzine te overgieten en vervolgens in de fik te steken. Maar Jimi Hendrix speelt al te letterlijk met vuur: na verloop van tijd begint zijn spraakmakende stage act dermate de aandacht van de muziek af te leiden dat hij zijn pyromane trekjes voorgoed achterwege laat.

Beethoven en Bach

Hendrix’ boodschap van universele emancipatie appelleert voornamelijk aan een blank publiek en dat heeft zo zijn nadelen. ’s Mans muziek wordt spontaan geassocieerd met de op dat moment in zwang zijnde acid-cultuur, terwijl de artiest zijn werk niet eens psychedelisch noemt. De Voodoo Chile ziet zich veeleer als een spirituele erfgenaam van Beethoven en Bach. Alleen heeft zijn carrière slechts vier jaar geduurd en zullen we, door zijn voortijdige dood -hij stikt op 18 september 1970 in zijn eigen braaksel na een overdosis barbituraten en laat op dat moment slechts vier platen na- nooit weten in welke richting zijn creativiteit zich nog zou hebben ontwikkeld.

Een feit is dat op Are You Experienced? geen twee songs staan die je met elkaar kunt vergelijken. Tegenover het krolse Foxy Lady staat het ingetogen May This Be Love, tegenover de snijdende blues van Red House staan de explosieve rockriffs van Manic Depression, maar de muziek bevat ook genoeg poppy ingrediënten om in de smaak te vallen bij fans van The Beatles (Love Or Confusion), The Yardbirds (Can You See Me) of Otis Redding (Remember).

De plaat is slechts het vertrekpunt van een reis die met platen als Axis: Bold As Love en Electric Ladyland nog méér spannende haltes zal kennen, maar de muzikale revolutie is ingezet. Robin Thrower, Stevie Ray Vaughan, John Frusciante, Prince, Slash, Josh Homme, Gary Clark Jr en Lenny Kravitz zijn slechts enkele van de artiesten die de geschiedenis zullen ingaan als zijn erfgenamen.

Hendrix’ geheim? Dat wordt kernachtig samengevat in Stone Free: ‘You can’t hold me down / I gotta move.’