De diepere draai (10): (her)ontdek het oeuvre van Curtis Mayfield, het tedere maar geëngageerde soulgenie

De cafés waren op slot, de cultuursector lag stil, en versoepelingen waren nog niet aan de orde. Tot het échte leven zich opnieuw in gang trok, gidsten we u in de reeks ‘De diepere draai’ elke vrijdag door de discografie van een artiest, in vijf eenvoudige stappen. Deze week valt de beurt aan de tiende en laatste in het rijtje: rechtenactivist en soulicoon Curtis Mayfield.

Van alle mannelijke, invloedrijke soul- en funkzangers – James Brown, Marvin Gaye, Stevie Wonder, Al Green, Sly Stone – wordt zijn naam het meest vergeten in de lijstjes: Curtis Mayfield. ‘The gentle genius’ werd hij genoemd, omwille van zijn zijdezachte falsetstem die iedereen op de knieën krijgt. Maar ook omdat Mayfield een getalenteerd songschrijver, componist, en producer was, auteur van verschillende tijdloze hits. Ook als gitarist werd hij bewonderd, onder meer door Jimi Hendrix.

Mayfield maakte voor het eerst furore midden jaren ’60 met The Impressions, het door gospel beïnvloedde r&b-trio die met verschillende singles mee de soundtrack bij de Afro-Amerikaanse burgerrechtenstrijd bepaalde. Dr. Martin Luther King was fan. Met zijn soloalbums in de jaren ’70 beïnvloedde hij dan weer Bob Marley, Prince (die falset!), Paul Weller, Tracey Chapman, en d’Angelo (die zwoelheid!). Rappers als Kanye West, A Tribe Called Quest, Snoop Dogg, en Kendrick Lamar draaiden zijn songs gretig door de sampler.

Mayfield overleed eind 1999, negen jaar nadat hij verlamd geraakte toen hij tijdens een concert geraakt werd door een vallende lichtconstructie. In hun overlijdensbericht noemde The New York Times hem ‘one of the most important soul singers and songwriters of the 1960’s and 70’s, who brought themes of civil rights to the pop charts’.

Nadat hij tijdens de tweede helft van de jaren ’60 zichzelf, zijn schrijf- en compositietalent, zijn sociaal bewogen engagement en zijn zangkunsten op de kaart had gezet met The Impressions, koos Curtis Mayfield in 1970 voor een solocarrière. En met zijn eerste plaat onder eigen naam zou hij meteen het verloop van de soulgeschiedenis beïnvloeden. Allmusic.com noemt Curtis zelfs ‘de Sgt. Peppers van de seventiessoul’, omdat het album zowel inhoudelijk als muzikaal de horizonten van het soulgenre verbreedde.

Curtis is ook de plaat waarop één van Mayfields grootste klassiekers staat: Move On Up, een swingend georkestreerde, idealistische hymne die de utopische gedachte van de bloemenkinderen levend houdt: ‘Just move on up/ For peace you will find/ Into the steeple of beautiful people/ Where there’s only one kind’.

De psychedelische openingstrack (Don’t Worry) If There’s Hell Below, We’re All Going To Go laat een heel ander geluid horen. Onderstreept door een overstuurde, dreigende basriff schetst Mayfield een doembeeld waarin de wereld rustig verder naar de knoppen draait, geholpen door om zich heen grijpende lethargie en onverschilligheid (fans van de serie The Deuce herkennen de song trouwens als openingsthema). Ook We The People Who Are Darker Than Blue is een oproep tot meer betrokkenheid en (zelf)bewustzijn, en dan voornamelijk bij mensen van kleur.

‘His love songs made you fall in love, and his message songs made you want to go out and do something good for the world’, zei gospelicoon Mavis Staples ooit over Curtis Mayfield. Eén van die heerlijke, zijdezachte liefdesliedjes is The Makings Of You, maar daarover later meer. Smachten, de goede boodschap preken, én een feestje bouwen: Mayfield deed het allemaal. Ook Prince schudde graag eens de heupen los op zijn muziek, en noemde Wild And Free ooit één van z’n favoriete party tracks.

Curtis Mayfield groeide op in een muzikaal gezin, en zong al van kinds af aan in een gospelkoor. Het was dan ook in de kerk dat hij Jerry Butler leerde kennen. Samen begonnen ze het doowopcombo The Roosters, dat begin jaren ’60 vervelde tot het rhythm-and-bluestrio The Impressions.

Je moet heel goed kijken, maar een exemplaar van hun derde langspeler Keep On Pushing is wel degelijk één van de platen waar Bob Dylan mee poseert op de coverfoto van zijn vijfde album Bringing It All Back Home. Daar is een goede reden voor.

The Impressions begonnen namelijk als een door gospel en doowop beïnvloede, harmonieuze r&b-groep die grote hits scoorden met romantische, catchy ballades als Gypsy Woman en For Your Precious Love. Maar gaandeweg pende Mayfield ook songs geïnspireerd door de turbulente ontwikkelingen in de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging. En de eerste van zijn sociaal bewogen composities was de titeltrack Keep On Pushing.

Daarmee waren The Impressions één van de eerste groepen die de sprong maakten van pop naar protestmuziek. Bob Marley rekende ze tot één van zijn favoriete groepen, en coverde verschillende van hun songs, zoals Amen, I Made A Mistake, en het latere People Get Ready. Joe Biden gebruikte als presidentskandidaat Keep On Pushing regelmatig tijdens zijn campagnebijeenkomsten, en de song zat ook in Judas and The Black Messiah, de recent verschenen biografische film over Black Panthers-leider Fred Hampton.

Films die beter zijn dan het boek? Ze bestaan. Maar soundtracks die beter én succesvoller zijn dan de film? Daarvoor moet je bij Super Fly van Curtis Mayfield zijn, de fenomenale soundtrack bij de gelijknamige blaxploitation-prent uit 1972.

De vroege jaren ’70 waren de hoogdagen van de blaxploitation-cinema. Goedkoop gemaakte, sensationele crimi’s en drama’s gericht op de Afro-Amerikaanse markt, vol seks, drugs, geweld… én goede muziek van gerenommeerde soul- en funkartiesten! Shaft (1971) had een soundtrack van Isaac Hayes, Bobby Womack tekende voor het titelnummer van Across 110th Street (1972), en Marvin Gaye componeerde de muziek bij Trouble Man (1972). Maar Curtis Mayfield spant de kroon.

De plot van Super Fly is flinterdun (flamboyante dealer wil het rechte pad op, komt in aanvaring met de maffia en corrupte flikken) en staat bol van de stereotypen en clichés. De songs die Mayfield bij de film schreef schetsen echter de harde, groezelige realiteit van het leven in de rauwe grootstadsjungle, waar junks, pooiers, en dealers ronddwalen als bedrogen figuranten in de Amerikaanse Droom. Het leven zoals het is, de getto-editie.

Maar dat alles dan verpakt in gladde, sensuele grooves, met wah wah-gitaar, strak gearrangeerde blazers, prikkelende percussie, en die hemels zachte falsetstem. Zowel singles als Freddie’s Dead en de titeltrack als het hele album raakten een gevoelige snaar en drongen diep door in de hitlijsten. Een huzarenstukje, vindt ook Pitchfork: ‘Nothing this raw, this ghetto, this funky, soulful, and political is supposed to sell five million copies’.

Vooreerst: geen enkele platencollectie van een rechtgeaarde soul- en funkliefhebber is compleet zonder de Curtis Mayfield-albums Roots (1971) en Back To The World (1973). Songs als Keep On Keeping On, Future Shock, en Right On For The Darkness zijn steenkoude klassiekers. Ze staan helaas niet op het uitstekende livealbum Curtis Live!, maar omdat uitstekende livealbums nu eenmaal dun gezaaid zijn, willen we er graag toch de aandacht op vestigen.

Voor de jongste lezers: thuis naar een liveplaat luisteren is het twintigste-eeuws equivalent van in je zetel online naar een livestream kijken. Beetje raar. Maar Mayfield was een superieur zanger en gitarist, en samen met zijn vierkoppige band bewijst hij dat zijn songs geen extra blazers, strijkers, of andere studiotrucjes nodig hebben om overeind te blijven. En ook, extra bonuspunten voor dit album: want ook zijn songs voor The Impressions van midden jaren ’60 zijn gebaat bij deze organische, minder harmonieuze, maar met een tikkeltje meer funk uit de losse pols geschudde aanpak.

In de nachtclub The Bitter End in New York trakteert Mayfield dus op gepimpte versies van ‘oude hits’ als We’re A Winner en People Get Ready, naast onder andere een opvallende cover van We’ve Only Just Begun, de softrockklassieker van The Carpenters. Zet het volume luid genoeg, en waan je ergens op de tweede of derde rij, want zo’n soort livealbum is dit: op analoge tape gevangen in een kleine, zweterige (waarschijnlijk rokerige) club, met de intimiteit van een huiskamerconcert.

Het is die dynamiek dat van The Makings Of You – dat liefdesliedje uit Mayfields solodebuut – hier hét kippenvelmoment maakt. Zó ontspannen, zo klein gespeeld maar intens gezongen, met de spontane kreetjes uit het publiek als perfecte stoorzender: we hebben het nog maar zelden, misschien zelfs nooit ‘in het echt’ gezien. Zoiets dachten waarschijnlijk ook Kanye West en Jay Z, toen ze de liveversie sampleden op hun album Watch The Throne, in de track Joy.

Behalve componist, zanger, en muzikant was Curtis Mayfield ook producer, én hij had een eigen labeltje: Curtom Records, eind jaren ’60 uit de grond gestampt met z’n manager. Curtom was destijds één van de eerste indielabels opgericht door een Afro-Amerikaanse artiest, en bracht voornamelijk singles en albums uit van bevriende muzikanten, voor wie Mayfield songs schreef en/of producete.

De meest illustere naam op Curtom is die van Baby Huey, frontman van Baby Huey & The Babysitters. De beer van 160 kilo met een intimiderende podiumprésence en rauw stemgeluid maakte tijdens een concert indruk op Curtis Mayfield, die hem prompt een platencontract onder de neus schoof. Helaas: nog voor Huey en zijn band hun eerste album konden uitbrengen bezweek de aan heroïne en alcohol verslaafde zanger eind 1970 op 26-jarige leeftijd aan een hartaanval.

The Baby Huey Story: The Living Legend werd postuum door Mayfield afgewerkt en uitgebracht, maar maakte destijds weinig indruk. Gaandeweg groeide het album uit tot een cultklassieker, en de door Sly & The Family Stone beïnvloede, psychedelische soul viel in de smaak bij hiphopproducers die gretig de vele breaks sampleden. In 2010 werd de single Hard Times zelfs gecoverd door The Roots, samen met John Legend.