Concertfilm ‘American Utopia’: popopera voor de 21e eeuw, met David Byrne als ceremoniemeester

De concertfilm American Utopia is een postmoderne musical die bruist van de energie, én een trip doorheen de glorieuze carrière van David Byrne.

In Stop Making Sense (1984) deed David Byrne gekke dansjes op de bühne in een kostuum dat minstens een paar maten te groot was. In American Utopia zit de voormalige frontman van Talking Heads iets in zijn grijze pak, maar gebleven zijn de branie, het vernuft, de zin voor theatraliteit en gelukkig ook de geweldige songs. Wie Byrnes gelijknamige tournee heeft gemist, krijgt nu een herkansing dankzij deze concertfilm die precies datgene doet wat een goede concertfilm hoort te doen: het livegevoel zo authentiek mogelijk capteren.

Geen making-of-interviews dus, géén backstagebeelden van roadies die met drumkits zeulen en géén protserige cameracapriolen die je doen duizelen nog voor het eerste refrein is ingezet. De spotlights worden gericht op de flegmatieke zanger en zijn elf muzikanten die hun instrumenten draadloos en al dansend bespelen. En vooral: op de briljante, langs postpunk, afrobeat en electronica dartelende artpop die van Byrne ook op zijn 68e een van de boeiendste, meest inventieve figuren uit de hedendaagse muziekscène maakt.

Bijna alles wat je ziet is grijs: de uniforme kostuums van dansers en muzikanten, de kale podiumvloer, de glinsterende gordijnen, Byrnes haren. De film, die net als Stop Making Sense geduldig en gradueel vanaf een lege bühne wordt opgebouwd, is dat allerminst. Het is een audiovisueel feest waar de energie van afspat, een popopera voor de eenentwintigste eeuw, met Byrne als ceremoniemeester, sjamaan, stand-upper en heerlijk houterige danser tegelijk. Je krijgt songs uit zijn rijke solocarrière te horen, er is de cover van Janelle Monáes protestlied Hell You Talmbout als hommage aan Black Lives Matter. Maar het zijn vooral de opgefriste versies van Talking Heads-klassiekers als Burning Down the House, Once in a Lifetime en Road to Nowhere die het publiek op Broadway, waar de film in 2019 werd opgenomen, in extase brengen.

Filmmaker van dienst is niemand minder dan Spike Lee, maar hij registreert meer dan hij regisseert en maakt er godzijdank géén Spike Lee-joint van. Alsof ook hij maar een fan is die op de voorste rij zit en je de beste blik wil gunnen. Er is een enkele close-up en een travelling links of rechts, maar de focus blijft op het totale bühnebeeld. En dus bij uitbreiding op de dynamische choreografie en expressieve belichting die van Byrnes recentste concerttournee een van de origineelste popmuzikale spektakels van de jongste jaren maakten.

Stop Making Sense, indertijd ingeblikt door Jonathan Demme, wordt nog steeds beschouwd als een van de beste concertfilms ooit. American Utopia is een meer dan waardige opvolger. Het is een reis door een compleet en consistent oeuvre waar de tijd geen vat op lijkt te hebben, en die je twee uur lang doet wanen dat je in een door corona helaas utopisch geworden wereld bent beland. Een wereld waarin mensen samen met elkaar uit hun dak kunnen gaan en hun angsten, dromen en obsessies uitleven op en voor een podium. And you may ask yourself: well.. how did I get there?