Het stuk ‘Mensenlandschappen’ doet hongeren naar het boek ‘Mensenlandschappen’

Theater Zuidpool zweert bij theater waarin literatuur en muziek innig verzoend worden. Meestal lukt hen dat. In Mensenlandschappen – naar de prachtige roman van Nazim Hikmet – lukt dat helaas niet.

AL LEZEND DOOR TURKIJE REIZEN

Nazim Hikmet schreef zijn bloedmooi, 500 pagina’s tellend episch gedicht in de Turkse gevangenis. De Turkse dichter (1902-1963) zat tussen 1939 en 1947 een straf uit wegens ‘opruiing’. De Turkse overheid kon zijn communistische sympathieën, en zijn contacten met de Russische intellectuelen en avant-gardisten amper appreciëren… Hikmet zocht tijdens die gevangenschap afleiding in het schrijven van Mensenlandschappen. De rode draad is een lange treinreis door Turkije. Zo kon Hikmet zijn land en zijn volk in aandoenlijke taferelen beschrijven. De personages die hij in de roman opvoert, zijn deels geïnspireerd op zijn medegevangenen. De roman lezen, is meereizen met Hikmet en, intussen, een haarscherp beeld krijgen van de uitdagingen waarmee Turkije tijdens en na WOII kampte. Tegelijk is het in zorgvuldige woorden neergeschreven portret van de nooit opgevende, wroetende mens.

TE SIMPELE ENSCENERING?

Zo’n secuur gecomponeerd werk naar de scène vertalen, is haast vragen om problemen. Moedig van bewerker en muzikant Jorgen Cassier dat hij die uitdaging wil aangaan. Door praktische besognes – het stuk had eigenlijk vorig jaar in het station moeten spelen, maar ja, corona… – moet Zuidpool het stuk spelen onder een brug, met zicht op de Schelde en de voorbij varende vrachtschepen. Hoe stemmig die locatie ook, echt werken en een meerwaarde bieden, doet die locatie nauwelijks.

Zo’n complex verhaal vereist een simpele enscenering, moeten de krakken van Zuidpool gedacht hebben. Maar misschien is hun enscenering té sober? Actrices Deniz Polatoglu & Juicy Dune IJsselmuiden staan elk aan een kant van het speelvlak bij een microfoon. Achter hen zit Jorgen Cassier. Met de rug naar het publiek bespeelt hij zijn keyboard en voorziet de vertelling van een sfeervolle soundscape.

Het verhaal met die stoet aan personages leent zich gewoon niet voor een sobere vertelling waarbij twee speelsters weinig meer doen dan vertellend vertolken.

Klinkt cool, niet? Dat zou het kunnen zijn. Cassier is een kei in soundscapes én in zware, literaire kost omzetten in sprankelend theater. Zijn rockconcertversie van Shakespeares Macbeth (2010) blijft een van de meest rockende, beklijvende versies ooit. Ook beide jonge actrices zijn sterk in hun vak en staan met zichtbaar veel plezier en overgave op de scène. Toch werkt het geheel amper. Of beter: wisselvallig. Het verhaal met die stoet aan personages leent zich gewoon niet voor een sobere vertelling waarbij twee speelsters weinig meer doen dan vertellend vertolken.

HULPELOOS BIJ DE HAVEN…

Je zit erbij en kijkt er een beetje hulpeloos naar. De liefde voor de taal staat hier de kracht van theater in de weg. Er wordt te veel ingezet op de woorden en te weinig op het spel. Hikmet begint ‘Boek Een’ van Mensenlandschappen met ‘Istanbul. / Haydarpasa garinda, / Station Haydarpasa, / 1941 baharinda, / Lente 1941, / Saat on bes. / 3 uur ’s middags. / Op de trappen voor het station, / zon, vermoeidheid, drukte. / Er staat een man op de trappen / stil in gedachten.’ Voor de (gedachten)reis die dan begint wordt volop beroep gedaan op de verbeelding van het publiek. Maar de ambitie om Hikmets boek zo volledig mogelijk recht aan te doen, zorgt ervoor dat die verbeelding veel te snel van beeld naar beeld en personage naar personage moet zappen.

Je doolt of dobbert uiteindelijk doorheen de vertelling. Je geniet van mooie passages. Zoals de passage over de zwangere vrouw in de trein die zo’n zin heeft in kersen. Die passage werkt zo goed omdat de focus lekker makkelijk bij die passage blijft. Je geniet van het havenlandschap. Maar als ‘mensenlandschap’ schiet Mensenlandschappen tekort. Er worden te veel mensen te vaag gepresenteerd. Daardoor krijg je slechts zicht op een vaag mensenlandschap dat te snel na de voorstelling vervliegt. Je honger naar het boek wordt er enkel groter van.