Poolse fantasie verrast in Bozar

De expo ‘The Power of Fantasy’ wil ons beeld over Polen bijstellen. En of dat lukt.

Polen grijpt zijn allereerste voorzitterschap van de Europese Unie aan om in tien, over de wereld verspreide steden meer dan 400 evenementen op poten te zetten. Op die manier wil het land zijn oude imago afschudden en aan de wereld tonen dat het een dynamische, moderne staat is. De expo ‘The Power of Fantasy’ in Bozar vormt de hoofdschotel in Brussel.

Vaak leidt fantasie tot een zeker escapisme, maar de Poolse kunstenaars gebruiken het vooral om te rebelleren, om commentaar te geven op de realiteit en om over alternatieve werkelijkheden na te denken. Fantasie gaf de kunstenaars zowel voor als na de val van de muur in 1989 de kracht om dat te doen. In ‘The Power of Fantasy’ confronteren de curatoren, namelijk David Crowley, Zofia Machnicka en Andrzej Szczerski, dan ook werk van kunstenaars uit beide tijdperken met elkaar.

Spel vs. bittere ernst

Het wellicht meest confronterende werk van de tentoonstelling is ‘Tikkertje’ van Artur Zmijewski, die – net zoals Francis Alÿs – recent een plaatsje kreeg in de top tien van meest invloedrijke kunstenaars in het magazine Newsweek. Zijn video toont enkele naakte mensen die tikkertje spelen in de voormalige gaskamers van Auswitch.

Ook Zbigniew Libera staat bekend om zijn werk met de concentratiekampen als thematiek: met ‘Lego Concentration Camp’ ontwierp hij een legodoos voor kinderen om ‘concentratiekampje’ te spelen. In Bozar toont hij de grote, sarcastische foto-installatie ‘The Exodus of the People from the Cities’, waarmee hij het thema van de continue migratiestromen in de Poolse geschiedenis aankaart. Polen bevond zich op het einde van de Tweede Wereldoorlog dan ook op het kruispunt tussen oost en west.

Communisme vs. kapitalisme

Al even confronterend is ‘Punishment and Crime’ van Katarzyna Kozyra. In haar film toont ze gemaskerde mensen die op een open terrein voor hun plezier in het rond schieten en allerlei zaken laten ontploffen. Met haar werk stelt Kozyra deze vrijetijdsbesteding van een groep rijke Polen – en via die weg het kapitalisme – in vraag.

De omschakeling van het communisme naar het kapitalisme staat bij wel meer kunstenaars centraal. Zo combineert Maciej Kurak in ‘Fifty-fifty’ een naaimachine met een Polski Fiat 126p, een auto waarnaar heel wat Polen ten tijde van het communisme verlangden. Maar door de beperkte productie liepen de wachtlijsten op tot tien jaar. De naaimachine staat dan weer symbool voor het dagelijkse, huiselijke leven.

Op het gigantische graffitiwerk van Mariusz Waras, dat speciaal ter plaatse in Bozar gemaakt is, staat de industrialisatie met zijn kranen, treinen en machines centraal. Net als op de huidige tentoonstelling ‘Explosition’ in het Museum van Elsene haalt Bozar op die manier een graffitikunstenaar binnen de muren van het instituut.

Grauw vs. kleur

Een ander, vaak terugkomend thema in de tentoonstelling is huisvesting. Wie aan Polen denkt, denk vaak aan de grauwe, gigantische woonblokken. Zo verbeeldt kunstenares Katarzyna Jozefowicz zo’n huizenblok in haar poëtische installatie ‘Habitat’, terwijl Julita Wójcik de huizenblokken in haar installatie ‘Golvend gebouw’ van een gehaakt jasje in roos en wit voorziet. Het geeft ze meteen een zacht, vrouwelijk en aaibaar kantje.

In de video ‘Nature of/for Living’ gaat Jaroslaw Kozakiewicz dan weer wel erg ver in zijn verbeelding rond de grauwe huizenblokken: door ze met groen te laten overgroeien ziet hij in het huizenblok – niet zonder ironie – de redder van de stad van de toekomst in het tijdperk van de klimaatsverandering.

Verleden vs. toekomst

Met D.O.M., dat in het Pools ‘huis’ of ’thuis’ betekent, verwijst ook Robert Kusmirowski naar het alledaagse Poolse leven. Voor zijn installatie bouwde hij een deel van de begraafplaats van een stadje uit het zuiden van Polen na. Het kerfhof speelt een belangrijke rol in Polen: niet alleen zijn heel wat mensen er nog erg katholiek, maar ook de familie-identeit en het heroïsme spelen hierin mee. Het kerkhof verwijst naar een andere realiteit, een bezoek moet de herinneringen levendig houden.

Het laatste werk van ‘The Power of Fantasy’ verwijst ook naar een andere realiteit, zij het de toekomst. In zijn installatie ‘Bródno People’ heeft Pawel Althamer, wiens ballon van zijn naakte zelf een paar maand geleden nog boven ’t Zand in Brugge zweefde, zijn buren en vrienden uitgenodigd om een futuristische afbeelding van zichzelf te vervaardigen.

Het werk kadert binnen het grotere geheel ‘The Common Task’, waarmee Althamer zijn buren uit de achtergestelde Bródno-wijk in Warschau in zijn werk betrekt. Om de tiende verjaardag van de val van het communisme te vieren vloog hij in 2009 in een gouden vliegtuig met die mensen, gehuld in gouden pakken, onder andere naar Brussel. Op die manier drukten ze hun ‘anders zijn’ uit.

Met de installatie ‘Bródno People’ lijken ze te zeggen ‘Wij zijn niet bang voor de toekomst’. En dat gevoel spreekt eigenlijk uit de hele tentoonstelling. Want uit ‘The Power of Fantasy’ blijkt dat Polen, op artistiek vlak dan toch alleszins, inderdaad klaar is voor de toekomst.

Elien Haentjens